Aleksander Starczewski
WBL sem. 4 gr. 4 mgr
Historia:
Budowę wieży ratuszowej rozpoczęto po jednym z największych pożarów jaki spustoszył Żnin w 1447r. Wieża w swojej formie stanowiła założenie obronne i zabezpieczające akta miejskie. Jej forma wzorowana była na baszcie zamku ostrzeszowskiego i łęczyckiego. Budowę ostatnich kondygnacji wieży przerwano w wyniku kolejnego pożaru, a dokończono około 1500r. Pierwotnie wieża połączona była ze znajdującym się w sąsiedztwie, oddzielnym budynkiem ratuszowym poprzez drewniany ganek. Świadczy o tym wnęka z zamurowanym przejściem w ścianie północnej na pierwszym piętrze wieży. Podczas najazdu szwedzkiego w 1656r. budynek ratuszowy ulega spaleniu i od tego czasu wieża przejmuje funkcje ratusza. Prawdopodobnie po kolejnym pożarze w 1692r. Sama wieża w górnych kondygnacjach ulega częściowemu zniszczeniu, co powoduje jej obniżenie do obecnej wysokości. W wyniku tych prac zmieniono charakterystyczne zwieńczenie blankowe na obecny dach namiotowy. Na najwyższej kondygnacji wieży dla upamiętnienia kolejnego pożaru z 2.04.1751r. zamontowano w 1755r. Mechanizm zegarowy wraz z ufundowanym przez burmistrza Zenona Konwerskiego dzwonem. Od XVIII wieku część piwniczna przeznaczona była na więzienie. Po pracach zabezpieczających z 1865r. Parterowa część wieży przeznaczona została na małą remizę strażacką. Pierwotne północne wejście do wieży na pierwszym piętrze zamurowano i od strony wschodniej dostawiono drewnianą klatkę schodową, osłoniętą na całej powierzchni drewnianym deskowaniem. Konstrukcja ta umożliwiała wejście do piwnicy i do wieży poprzez wybity wówczas w murze, na pierwszym piętrze otwór wejściowy. W tym stanie wieża ratuszowa przetrwała do pierwszej połowy lat dwudziestych, kiedy to wykonano główne wejście i zabezpieczono ceglanym gankiem wejście do piwnicy. Pierwotnie obiekt ogrzewany był ciepłym powietrzem poprzez palenisko znajdujące się w piwnicy, we wnęce muru zachodniego i dalej kanałami nawiewnymi w murach na wyższe kondygnacje. Wieża w okresie międzywojennym pełniła funkcje archiwum miejskiego. W latach 1960-61, przeprowadzono niezbędne prace budowlane, ciesielskie i stolarskie - adaptując budynek na potrzeby Muzeum Ziemi Pałuckiej.
Sytuacja:
Wieża ratuszowa-wolnostojąca, 4 kondygnacyjna, podpiwniczona, usytuowana w południowej części Starego Miasta pośrodku rynku.
Materiał:
Budynek wzniesiony z cegły pełnej na zaprawie wapienno-piaskowej. Obramowania niektórych okien oraz fryzów opaskowych z wykorzystaniem cegły profilowanej, nie tynkowany - tylko w partiach blend i nisz okiennych oraz trzema opaskami międzykondygnacyjnymi - pokryte tynkiem. Stropy drewniane, międzykondygnacyjne, nad piwnicą sklepienie ceglane, kolebkowe z lunetami. Więźba dachowa - drewniana, krokwiowa, spoczywająca na konstrukcji słupowo-ramowej. Wsparta w 8 narożach mieczami. Dach namiotowy, kryty zdwojoną dachówką karpiówką z gąsiorami. Właz wejściowy na dach od zachodu w kształcie leżącego prostokąta. Dach wykończony niewielkim gzymsem z blachy cynkowej. Całość zwieńczona iglicą z chorągiewką. Podłogi białe za wyjątkiem cementowej posadzki piwnicy. Schody międzykondygnacyjne, jednobiegowe, drewniane z balustradami szczeblinowymi. Połączenie I i II kondygnacji schodami dwubiegowymi z podestem. Do piwnicy prowadzą schody ceglane, pojedyncze. Stolarka okienna pojedyncza, krosnowo, drewniana. Drzwi wejściowe, dwuskrzydłowe, dębowe z okuciami żelaznymi. Wejście piwniczne jednoskrzydłowe, opaskowe, z żelaznymi okuciami, okratowane od wnętrza piwnicy.
Rzut:
Wieża w żucie prostokąta z niewielką przybudówką od wschodu.
Bryła:
Budowla w kształcie czworobocznej baszty. Od I kondygnacji przechodzące w ośmioboczną. Kryte dachem namiotowym z iglicą.
Elewacje:
Elewacja frontowa od strony północnej z głównym wejściem. Przechodząca z I kondygnacji, z czworobocznej wieży do ośmiobocznej. Górna część wieży dzielona dwoma fryzami opaskowymi. W górnej IV kondygnacji, dwa otwory okienne, w kształcie prostokąta stojącego - zamknięte łukiem odcinkowym. W środkowej partii wieży okrągła blenda. Na ostatniej kondygnacji, na osi pn. - pd. dwie okrągłe tarcze zegarowe. Na trzeciej kondygnacji otwory okienne w obramieniu z cegły profilowanej. Otwory okienne w górnej kondygnacji noszące ślady przemurowań, w kształcie zbliżonym do kwadratu. Wszystkie otwory okienne w opaskach ceglanych. W przyziemiu elewacji wschodniej niewielka przybudówka z wejściem do piwnicy.
Wnętrze:
Strop zawieszony na czterech belkach w układzie wsch. - zach. Ściany tynkowane, białe. Na ścianie wschodniej jedna duża arkada sięgająca do podłogi o łuku odcinkowym. W części północnej wnęka okienna - prostokątna o łuku odcinkowym. Otwór okienny przeszklony, zamykany od wewnątrz blaszaną okiennicą. Pomieszczenie pierwszej kondygnacji posiada dwie wnęki arkadowe w kształcie prostokąta. Na ścianie wschodniej niewielka prostokątna wnęka zamknięta łukiem półpełnym, spłaszczonym. Podłoga biała z listwą podłogową. Ściany tynkowane. Strop drewniany, na czterech belkach. Na ścianie zachodniej belka oporowa oraz cztery otwory okienne. W ścianie pn. zachowana jest duża wnęka po dawnym przejściu. Klatka schodowa na ścianie na ścianie pn. drewniana z prześwitami i balustradą. Druga kondygnacja z klatką schodową przylegającą do ściany wschodniej z balustradą szczeblinową. Ściany ceglane nietynkowane z trzema okienkami. W strukturze muru widoczne późniejsze uzupełnienia jaśniejszą cegłą. Wieża czworoboczna przechodzi w ośmiobok. Trzecia kondygnacja jest ośmioboczna z pięcioma otworami okiennymi w głębokich niszach. Ściany tynkowane, bielone. Podłoga biała. Klatka schodowa przy południowej ścianie, czternastostopniowa z poręczami. Czwarta kondygnacja na rzucie ośmiobocznym, ściany tynkowane, bielone. Podłoga biała z wejściem osłoniętym z trzech stron balustradą szczeblinową. W części północnej drewniana osłona, częściowo przeszklona, na mechanizm zegarowy z zawieszonym przy ścianie zachodniej dzwonem. Znajduje się tutaj sześć wnęk okiennych przeszklonych, otwieranych. Na osi pn. - pd. pręt osiowy mechanizmu zegara, obracającego wskazówki na tarczach zewnętrznych. Przy ścianie północnej, w podłodze II, III i IV kondygnacji, prostokątny otwór na obciągi mechanizmu zegarowego, zamkniętego na II kondygnacji dużą siatkową skrzynką, pełniącą funkcję skarbonki.
Dach:
Więźba dachowa wsparta na szkielecie krzyżującej się ramy, więzary krokwiowe spoczywają na tej ramie. Wieża posiada otwarte wiązania dachowe. W górnej części więźby dachowej drewniany gołębnik.
Kryteria:
Kryterium społecznej tożsamości: Wieża ratuszowa w Żninie bardzo kojarzy się z tym miastem. Jest to najbardziej charakterystyczny zabytek. Każdemu turyście na pewno Żnin będzie kojarzył z tym obiektem. Jej wizerunek znajduje się ponadto na herbie Żnina co świadczy o tym, że od dawna była ona bardzo ważnym obiektem.
Kryterium wartości artystycznej: Wewnątrz znajduje się zabytkowy mechanizm zegarowy oraz dzwon.
Kryterium historycznej wartości technicznej: Budowę wieży ratuszowej rozpoczęto w 1447r. Budowę ostatnich kondygnacji wieży zakończono około 1500r. Pierwotnie wieża połączona była ze znajdującym się w sąsiedztwie, oddzielnym budynkiem ratuszowym poprzez drewniany ganek. Po pożarze w 1692r. wieża w górnych kondygnacjach ulega częściowemu zniszczeniu, co powoduje jej obniżenie do obecnej wysokości. W wyniku tych prac zmieniono charakterystyczne zwieńczenie blankowe na obecny dach namiotowy.
Kryterium unikalności występowania: W Polsce znajdują się tylko dwa podobne obiekty w Ostrzeszowie oraz w Łęczycy.
Kryterium wartości ekonomicznej: Obiekt jest bardzo atrakcyjny turystycznie. Obecnie w budynku znajduje się muzeum a w piwnicy jest pub.
Funkcjonalność: Wieża w swojej pierwotnej formie stanowiła założenie obronne i zabezpieczające akta miejskie. W 1656r. wieża przejęła funkcje ratusza. Od XVIII wieku część piwniczna przeznaczona była na więzienie. W 1865r. parterowa część wieży przeznaczona została na małą remizę strażacką. Wieża w okresie międzywojennym pełniła funkcje archiwum miejskiego natomiast obecnie wewnątrz znajduje się muzeum oraz pub.
Przydatność społeczna: Znajdujące się wewnątrz muzeum ukazuje kulturę pałucką.
Kryterium znaczenia politycznego.
Nie dotyczy.
Bibliografia:
M. Gumkowski, S. Truchim, S. Wojtkowski : „Historia powiatu Żnińskiego”. Poznań 1928;
J. Umiński : „Bydgoszcz i okolice. Przewodnik”. Warszawa 1985;
E. i M. Gąsiorowscy : „Zabytki architektury woj. Bydgoskiego”. Bydgoszcz 1974;
J. Balska : „Żnin i okolice”. Bydgoszcz 1988;
J. Topolski : „700 lat dziejów miasta”. Bydgoszcz 1965
Z. Suchor : „700 lat Żnina”. Pomorze nr 12, 1963r.
Aleksander Starczewski 98-05-15
1
2