UKŁAD DOKREWNY
Do układu dokrewnego zalicza się: gruczoły dokrewne (wewnątrzwydzielnicze), które charakteryzują się brakiem przewodów wyprowadzających a ich wydzieliny (hormony) przedostają się bezpośrednio do krwi a także chłonki bądź płynu tkankowego. Do gruczołów dokrewnych należą:
Przysadka mózgowa
Szyszynka
Grasica
Gruczoł tarczycowy
Gruczoły przytarczyczne
Gruczoły nadnerczowe (kora i rdzeń)
Wewnątrzwydzielnicza część trzustki (wyspy trzustkowe - wyspy Langerhansa)
Wewnątrzwydzielnicza część gruczołów płciowych (jajniki i jądra)
Podwzgórze
PRZYSADKA MÓZGOWA jest częścią międzymózgowia (podwzgórza) z którą jest połączona lejkiem. Położona jest w zagłębieniu wewnętrznej podstawy czaszki, w trzonie kości klinowej, w dole przysadki przykrytym przez część opony twardej (przepona siodła). Jej kształt i wielkość odpowiadają kształtowi i wielkości tego dołu. Przysadka jest narządek kształtu owalnego, wielkości fasoli. U dorosłego człowieka otoczona jest torebką przysadki. Dzieli się na płat przedni (gruczołowy) zawierający część guzową, część pośrednią i część obwodową oraz płat tylny (nerwowy).
SZYSZYNKA jest częścią międzymózgowia (nadwzgórza). Jest to mały narząd kształtem przypominający przypłaszczony stożek, wielkości małej pestki, którego wierzchołek skierowany jest ku tyłowi. Leży na blaszce pokrywy, w zagłębieniu między wzgórkami górnymi. Większa część szyszynki otoczona jest oponą miękką tworzącą jednocześnie torebkę narządu. Miąższ szyszynki składa się z komórek szyszynki (pinealocytów). W szyszynce występują złogi utworzone z węglanu wapnia i tzw. piasku szyszynki. Hormon szyszynki (melatonina) opóźnia dojrzewanie płciowe, wpływa na sen i czuwanie.
GRASICA położona jest w dolnej części szyi, do przodu od tchawicy (część szyjna) oraz w klatce piersiowej, w śródpiersiu górnym tuż za mostkiem (część piersiowa). Po okresie pokwitania ulega zanikowi, przekształcając się w ciało resztkowe pograsicze. Zbudowana jest z dwóch płatów: prawego i lewego otoczonych torebką. Płaty zbudowane są z wielu zrazików. W zrazikach wyróżnia się część korową i część rdzenną. Grasica oprócz wysyłania na obwód limfocytów T produkuje także hormony i dlatego wchodzi w skład układu dokrewnego.
GRUCZOŁ TARCZYCOWY jest nieparzystym narządem położonym w dolnej części przestrzeni szyi środkowej. Składa się z dwóch płatów: prawego i lewego, oraz wąskiej środkowej części (węziny gruczoły tarczowego). Zdarza się, że od węziny odchodzi ku górze płat piramidowy. Płaty sięgają swoimi górnymi końcami do krtani a dolnymi do piątej chrząstki tchawicy. Gruczoł tarczycowy jest otoczony torebką włóknistą, która zrasta się z tchawicą i krtanią. Od torebki odchodzą w głąb narządu przegrody łącznotkankowego tworzące zrąb gruczołu dzielącego na płaciki. Gruczoł tarczycowy charakteryzuje się bogatym unaczynienie krwionośnym.
GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE są najmniejszymi gruczołami dokrewnymi, jest ich cztery: gruczoł przytarczyczny górny (prawy i lewy), gruczoł przytarczyczny dolny (prawy i lewy). Położone są na tylnej powierzchni płatów gruczołu tarczowego, wtopione jak gdyby w jego miąższ ale oddzielone od niego przez torebkę gruczołu tarczowego. Ich wielkość zbliżona jest do ziaren pszenicy. Są barwione na kolor żółto-brunatny. Gruczoły te mają własną torebkę, od której wnikają w głąb miąższu gruczołu beleczki nabłonkowe. Hormonem gruczołów przytarczycznych jest parathormon wpływający na gospodarkę wapniową.
GRUCZOŁY NADNERCZOWE są to parzyste narządy położone w przestrzeni zaotrzewnowej jamy brzusznej, bezpośrednio na końcach górnych nerek, oddzielone od nich niewielką ilością tkanki tłuszczowej. Gruczoły te są spłaszczone w kierunku przedniotylnym i mają różny kształt. W gruczole wyróżnia się powierzchnie: nerkową, przednią i tylną oraz brzeg górny i brzeg przyśrodkowy. Na powierzchni przedniej występuje niewielka bruzda (wnęka). Gruczoł nadnerczowy otoczony jest torebką nadnercza. Tkanka nadnerczy składa się z zewnętrznie położonej kory nadnercza i części wewnętrznej rdzenia nadnercza. Gruczoł nadnerczowy jest bogato unaczyniony.
WEWNĄTRZWYDZIELNICZA CZĘŚĆ TRZUSTKI - między odcinkami wydzielniczymi części zewnątrzwydzielniczej trzustki są rozrzucone liczne wyspy trzustkowe stanowiące jej część dokrewną. Wyróżniono w wyspach trzy rodzaje komórek:
Komórki wysp kwasochłonne lub A
Komórki wysp zasadochłonne lub B
Komórki wysp niezróżnicowane lub D
WEWNĄTRZWYDZIELNICZA CZĘŚĆ GRUCZOŁÓW PŁCIOWYCH:
GRUCZOŁ PŁCIOWY MĘSKI (JĄDRO) jest parzystym, złożonym gruczołem cewkowym, w którym oprócz produkcji hormonów wytwarzane są gamety męskie. Jądro ma kształt i wielkość spłaszczonego orzecha włoskiego. Jest zawieszone luźno na powrózku nasiennym w worku mosznowym. Wewnątrzwydzielniczą część jądra stanowią komórki śródmiąższowe jądra.
GRUCZOŁ PŁCIOWY ŻEŃSKI (JAJNIK) jest parzystym gruczołem o wielkości małego orzecha włoskiego. Leży w miednicy mniejszej, umocowany jest za pośrednictwem krezki w więzadle szerokim macicy, oraz na więzadle wieszadłowym jajnika i więzadle właściwym jajnika. Produkcja hormonów płciowych żeńskich pozostaje w ścisłym związku z cyklem jajnikowym, z czynnością pęcherzyka jajnikowego i ciałka żółtego.
PODWZGÓRZE to część międzymózgowia. Najważniejszymi hormonami podwzgórza są: wazopresyna, oksytocyna oraz hormony regulujące pracę przysadki. Wazopresyna zmniejsza straty wody w organizmie. Oksytocyna wywołuje między innymi skurcze macicy w trakcie porodu.