Dydaktyka
Termin dydaktyka pochodzi od greckiego określenia didasco - uczę w znaczeniu nauczam (kogoś), didascalos - nauczyciel. Po raz pierwszy tego sformułowania użyto w XVII wieku w Niemczech. Pierwotnie w XVII i XVIII wieku dydaktykę traktowano (definiowano), jako sztukę nauczania, czyli przekazywania informacji, skupiających się na osobie nauczyciela
i na tym, co robi. Nurt dydaktyki, który dominował w XVIII i XIX wieku nazwano dydaktyką tradycyjną, która w dużej mierze wiąże się z nazwiskiem Jana Fryderyka Herbarta. Na przełomie XIX i XX w. wraz z pojawieniem się nurtu tzw. nowego wychowania skupiającego się na samym dziecku, jego rozwoju, na jego potencjalnych możliwościach od momentu urodzenia, zmienia się dydaktyka - zaczęto definiować dydaktykę, jako sztukę uczenia się, skupiano się nie na osobie nauczyciela, a na dziecku - jak się uczy, jak się rozwija, jak rozwiązać problemy. Dydaktyka ta to teoria uczenia się, określamy ją mianem dydaktyki progresywnej (progrewistycznej) postępowej, związana jest z nazwiskiem amerykańskiego psychologa Johna Dewey`a.
*Herbart - sztuka nauczania
*Dewey - sztuka uczenia się
Współcześnie dydaktyka to teoria nauczania i uczenia się, teoria kształcenia. Rozwijała się jako subdyscyplina pedagogiki, powstały odłamy dydaktyki.
Rodzaje dydaktyk:
ogólna - to ogólna teoria kształcenia, obejmująca wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej;
szczegółowa - to tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, (rodzaje) np.: metodyka języka polskiego, metodyka biologii, metodyka historii.
Rodzaje dydaktyki szczegółowej to:
metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, odnoszących się do przedmiotu;
szczeble kształcenia, czyli typy szkolnictwa np. dydaktyka nauczania początkowego, dydaktyka szkoły średniej, dydaktyka szkoły podstawowej;
dydaktyki środowiskowe np. dydaktyka dorosłych, dydaktyka wojskowa;
dydaktyki specjalistyczne np. nauczanie dzieci głuchych, niewidomych.
Dydaktyka ogólna zajmuje się:
naukową analizą i formułowaniem celów kształcenia - cele mogą być ogólne i szczegółowe
doborem treści kształcenia, (czyli to, czego się uczymy)
procesem kształcenia (dydaktyka ogólna zajmuje się badaniem procesu kształcenia - jego składowych elementów)
formułowaniem zasad kształcenia
Kształcenie - to nauczanie i uczenie się wraz z towarzyszącym tym działaniom wychowaniem.
Uczenie się to nabywanie wiedzy, a nauczanie to działalność nauczyciela.
Strategia - to sposób realizacji zadań z wykorzystaniem zasobów, uwzględnieniem jakości produktu wejściowego, ograniczeniem czynników zakłócających. Strategia łączy poszczególne elementy systemu.
PROCES KSZTAŁCENIA
dydaktyka tradycyjna - J.F.Herbart, przywiązywał dużą wagę do osoby nauczyciela; ·dydaktyka progresywna - J.Dewey - proces kształcenia - skupił się na osobie ucznia.
Proces kształcenia zawiera elementy tych obu systemów. Proces kształcenia to ciąg zdarzeń obejmujących zarówno czynności ucznia jak i nauczyciela. Proces kształcenia (wg Okonia) jest „świadomy, celowy, zorganizowany i prawidłowościowy”. Uczenie się - zamierzone (zorganizowane, szkolne), Niezamierzone(okazjonalne, przypadkowe) ·Ogniwa procesu kształcenia wg Okonia:
1. uświadamianie uczniom celów i zasad kształcenia
2. poznawanie nowych faktów
3. nabywanie pojęć
4. poznanie prawidłowości
System dydaktyczny to całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania, uczenia się tworzące spójną wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia.
Celem kształcenia jest rozwój osobowości, a rozwijać całą osobowość, tzn. rozwijać każdą ze sfer tej osobowości (intelektualna, psychiczna, fizyczna).
METODY NAUCZANIA - to sposób postępowania nauczyciela z uczniami, w celu osiągnięcia zamierzonego celu.
Wg Okonia - systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zainteresowań umysłowych i zdolności.
Metody oparte na słowie:
Opowiadanie - polega na zaznajomieniu uczniów z jakimiś rzeczami, zjawiskami w formie ich słownego opisu. Wykorzystywane jest w młodszych klasach szkoły podstawowej, dlatego musi być obrazowe.
Wykład - służy przekazywaniu uczniom jakiś informacji z zakresu różnych dziedzin naukowych. Stosowany jest najczęściej w szkolnictwie wyższym. Wymaga od słuchaczy myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego.
a. Wykład konwencjonalny - treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej formie do zapamiętania.
b. Wykład problemowy jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego
c. Wykład konwersatoryjny - polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy.
Pogadanka - jej istota polega na rozmowie kierowanej przez nauczyciela z uczniami. Nauczyciel zmierzając do osiągnięcia sobie znanego celu stawia pytania uczniom, na które oni udzielają odpowiedzi. Jest to najstarsza metoda dydaktyczna, stosowana już przez Sokratesa. Jest ona przede wszystkim wykorzystywana w niższych klasach szkoły podstawowej.
Dyskusja - polega na wymianie poglądów na określony temat, można wykorzystać ją dopiero w najwyższych klasach szkoły podstawowej oraz w szkole średniej. Dyskusja, bowiem wymaga specjalnego przygotowania uczestników.
Praca z książką - jeden z najważniejszych sposobów zarówno poznawania jak i utrwalania nowych wiadomości. Samodzielne korzystanie z książek przez uczniów może mieć formę - uczenia się z podręcznika, - sporządzania notatek, - lektury uzupełniającej.
Metody oglądowe - oparte na obserwacji - pokaz - demonstrowanie uczniom czegoś, to metoda oparta na obserwacji. Pokaz bywa metodą towarzyszącą, która występuje z inną.
Metody oparte na działalności praktycznej:
Metoda laboratoryjna - polega na tym, że uczeń samodzielnie przeprowadza eksperyment (np. na chemii). Może występować w dwóch odmianach:
a. tradycyjna - uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment pod okiem nauczyciela
b. problemowa - uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment, nie wiedząc, z jakim skutkiem
Metoda zajęć praktycznych - stosowana na zajęciach praktycznych, ma miejsce wtedy, gdy uczniowie wykonują czynności związane z zawodem (szkoły zawodowe)
Metody problemowe - inaczej gry dydaktyczne. Gry dydaktyczne pierwszy uporządkował i przeniósł z zachodniej dydaktyki Kraszewski. Są to metody z grupy aktywizującej np. gry komputerowe. Gry dydaktyczne to rodzaj metod nauczania - należących do grupy metod problemowych, które organizują treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji, w celu zbliżenia procesu poznawczego ucznia do poznania bezpośredniego, dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem.
Podział gier dydaktycznych:
Burza mózgów - ta metoda przeznaczona jest do samodzielnego, szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego.
Metoda sytuacyjna - zwana metodą przypadków - polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, tak skonstruowanego, że jest on typowy, często wykorzystujemy w szkolnictwie medycznym, wojskowym.
Metoda symulacyjna - inaczej inscenizacja - to udawanie kogoś np. nauczyciela, robi się wszystko tak jakby się nim było. Uczeń jest aktywny.
Zasady to normy postępowania uznane za właściwe w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów.
Zasady kształcenia to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomić uczniów z podstawami wiedzy, rozwijać zainteresowania i zdolności poznawcze oraz wdrażać do samokształcenia.
Zasada poglądowości - inaczej nazywana zasadą bezpośredniości. To najwcześniej sformułowana zasada. Wskazuje ona na konieczność zdobywania wiedzy poprzez bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk lub przez zetknięcie się z nimi przy pomocy środków dydaktycznych (tj. modele, obrazy, schematy, wykresy, tabele). Funkcją tej zasady jest ułatwienie zrozumienia i zapamiętywania.
Zasada przystępności - inaczej zwana zasadą stopniowania trudności. Wyraża ona konieczność dostosowania treści i metody nauczania do rozwoju i możliwości uczniów.
Zasada systematyczności - w dużej mierze odnosi się do ucznia. Mówi, że jeśli uczeń chce trwale i skutecznie coś zapamiętać to powinien systematycznie utrwalać wiedzę.
Zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa - to jedna z nowych zasad. Polega ona na aktywnym stosunku ucznia do celów uczenia się. Nauczyciel powinien znać swojego ucznia, żeby wiedzieć, czym go zainteresować.
Zasada kształtowania umiejętności uczenia się - jest ważna z punktu widzenia przygotowania do samokształcenia. Wedle tej zasady nauczyciel ma doprowadzić do umiejętności organizowania pracy umysłowej, znajomości metod nabywania informacji, korzystania z komunikatów, wypowiedzi, umiejętność sporządzania notatek, schematów.
Zasada łączenia teorii z praktyką - zasada ta orientuje nauczyciela na konieczność harmonijnego wiązania ze sobą wiedzy naukowej z praktyką codziennego życia. Argumenty przemawiające za tym by łączyć teorię z praktyką:
a. Praktyka jest tak samo źródłem wiedzy o świecie jak teoria
b. Praktyka sprawdza prawdziwość przekazywanej wiedzy
c. Przygotowuje uczniów do działalności praktycznej
Zasada indywidualizacji i zespołowości - kieruje uwagę na indywidualne możliwości osób kształcących się - pojedynczych osób i tym samym grup.
Zasada trwałości wiedzy - wskazuje na konieczność podejmowania takich zabiegów, żeby uczeń trwale przyswoił sobie wiedzę. Lepiej i dłużej pamiętamy rzeczy, które mają prostą strukturę myśli, rzeczy przejrzyste, konkretne (podawać przykład). Należy często odnosić się do praktycznych doświadczeń uczniów i zapewniać aktywny udział w procesie kształcenia, systematycznie kontrolować.
Zasada ustawiczności kształcenia - każdemu człowiekowi powinna przyświecać idea kształcenia ustawicznego (ciągle od urodzenia do śmierci). Należy pamiętać, że wiedzę należy aktualizować, doskonalić się. Należy mieć to na myśli przy projektowaniu procesu kształcenia.
Zasad powinni przestrzegać przede wszystkim nauczyciel i uczniowie, decydenci (osoby, które projektują procesy kształcenia), autorzy podręczników, wszyscy, którzy są w jakiejkolwiek mierze związani z procesem kształcenia.
W systemie klasowo-lekcyjnym lekcja to podstawowa, najbardziej znana, powszechnie obowiązująca forma organizacyjna procesu kształcenia (nauczania). Lekcja to swoisty akt nauczania i uczenia się, który stanowi jedność całą i zamkniętą, celowo i porządnie zbudowaną, uwieńczoną określonym i pożądanym wynikiem kształcąco-wychowawczym.
Lekcja stanowi integralną całość, która określa temat i czas jego opracowania. To, jaki temat mamy zrealizować, narzucony jest przez program, który nauczyciel może sam skonstruować.
Rodzaje lekcji:
Lekcja problemowa - ma na celu rozwiązanie jakiegoś problemu.
Lekcja podająca - ma na celu zaznajomienie uczniów z nowymi treściami i dbałość o to, aby te treści były zrozumiane i zapamiętane przez uczniów.
Lekcja eksponująca - ma za zadanie rozwijać wyobraźnię i przeżycia estetyczne.
Lekcja ćwiczeniowa - ma na celu kształtowanie umiejętności i nawyków. Ćwiczenie polega na opanowaniu określonych czynności, które są powtarzane w celu rozwinięcia odpowiedniej sprawności lub umiejętności.
Lekcja mieszana - może się składać ze wszystkich rodzajów lekcji. Lekcje te wydają się być najbardziej wartościowe i pozwalają rozwinąć pełny zakres skutecznych metod nauczania i uczenia się.
Rodzaj lekcji to taka jej odmiana, której układ odpowiada ogólnym zasadom systemu dydaktycznego lub określonym przez Okonia strategiom dydaktycznym.:
A - podająca
P - problemowa
E - emocjonalna
O - ćwiczeniowa
Typ lekcji to taka jej odmiana, która wynika z realizacji funkcji dydaktycznych w toku procesu nauczania i uczenia się oraz z organizacji pracy na lekcji, zastosowanych metod czy środków dydaktycznych.
lekcje wprowadzające i zaznajamiające uczniów z nowym materiałem
lekcje utrwalające - utrwalanie wiadomości, umiejętności i nawyków
lekcja służąca opracowaniu poznanego materiału
lekcja powtórzeniowo-systematyzująca - powtórzenie, uogólnienie i utrwalenie poznanych wiadomości i umiejętności
lekcja korektywno-uzupełniająca - korekta błędów i uzupełnienie braków
lekcja zawierająca wszystkie ogniwa procesu nauczania i uczenia się
lekcja obejmująca kilka ogniw procesu nauczania i uczenia się
lekcja sprawdzająca postępy uczniów
lekcja służąca ukształtowaniu pojęć
Typy lekcji wynikające z organizacji pracy na lekcji - lekcja dyskusyjna, lekcja wycieczka, lekcja z wykorzystaniem, komputera, lekcja z wykorzystaniem filmu, lekcja w laboratorium, lekcja pracy zespołowej, lekcja uczenia się pod kierunkiem, lekcja referatowa, lekcja samodzielnej pracy uczniów, lekcja w warsztatach szkolnych, lekcja łączona.
Typy lekcji zazębiają się z rodzajami lekcji np. lekcja dyskusyjna może być lekcją eksponującą lub problemową.
Zewnętrznym wyrazem przygotowania nauczyciela jest konspekt zajęć, zawierający plan, układ materiału do przekazania i opracowania z uczniami, metody i środki dydaktyczne do wykorzystania w toku pracy.
Konspekt lekcji (scenariusz zajęć)
Temat
Cele, - po co ma być ta lekcja
a. ogólne - np. przekazywanie wiadomości na temat komórki roślinnej
b. szczegółowe, - co ja chcę żeby uczeń wyniósł z zajęć np. uczeń potrafi (wie) z jakich elementów składa się komórka, uczeń potrafi rozróżnić komórkę roślinną od zwierzęcej, uczeń rozumie na czym polega funkcja komórki w organizmie.
Formy pracy (zbiorowa, grupowa, indywidualna)
Określenie rodzaju i typu lekcji
Metody - sposoby postępowania nauczyciela z uczniami w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów np.:
a. dyskusja - metody oparte na słowie
b. wykład - oparte na słowie
c. „burza mózgów” - metody problemowe
d. pogadanka - „giełda pomysłów” (polega na wytwarzaniu pomysłów) - oparte na słowie
e. opowiadanie - metoda oparta na słowie
f. pokaz - oparte na obserwacji i pomiarze
g. wyjaśnienie
h. prezentacja - na obserwacji i pomiarze
i. laboratoryjna - oparte na praktycznej działalności
j. ćwiczeniowa - j.w.
Środki dydaktyczne - to wszystkie przedmioty, z których korzystamy podczas realizacji zajęć
Przebieg zajęć - po kolei w punktach to, co będziemy robić. Część wstępna, główna, końcowa (zależy od rodzaju lekcji)
CELE KSZTAŁCENIA: ·· Cele ogólne - wyrażają to, co ma być produktem końcowym szkoły, stąd określenie celów instytucjonalnych
· Cele pośrednie - otrzymuje się w rezultacie podziału ogólnych celów wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności
· Cele szczegółowe - charakteryzuje większa precyzja i konkretność. Celom tym nadaje się postać operacyjną - cel operacyjny opisuje pożądany rezultat wyrażony w konkretnym zachowaniu końcowym, w sposób, który umożliwia nauczycielowi ocenienie, czy jego cele zostały osiągnięte.