Trasa-pas terenu przeznaczony pod budowę inżynierską o znacznej długości i niewielkiej szerokości. Są to zwykle szlaki kolejowe oraz drogi kołowe i wodne. Przebieg trasy w terenie wyznacza się przez wytyczenie jej osi.

Zasady tyczenia: - kierunek trasy miedzy punktami powinien zbliżać się do prostej,

-przy tyczeniu trasy drogowej w terenie równinnym do zmiany jej kierunku zmusza często istniejąca zabudowa, a w terenie falistym znaczna różnica wysokości,

-zmiana kierunku następuje również w skutek przejścia trasy przez tzw. punkty stałe, np. wejście do miast, skrzyżowanie lub połączenie z drogami istniejącymi,

-na zmianę kierunku wpływają także warunki hydrolog. i geolog.

-trasa drogowa nie może być elementem obcym w krajobrazie lecz powinna być do niego harmonijnie dopasowana,

-w terenie górskim trasa może być projektowana w ciągłej krzywiźnie a przy konieczności pokonywania dużych spadków prowadzi się drogę serpentynami

-nawet w terenie płaskim długie odcinki proste nie są pożądane bo są zbyt monotonne dla kierowcy,

- wierzchołki załamania trasy wyznaczają kierunki odcinków prostych warunkują przebieg łuków wyokrąglających załamania,

-promień łuku kołowego i długości krzywych przejściowych i łagodzących połączenie okręgu z odcinkiem prostym, zależą od dopuszczalnej szybkości pojazdu,

-przy tyczeniu trasy w terenie należy wyznaczyć punkty główne odcinka krzywoliniowego(początek, środek i koniec łuku kołowego oraz początek i koniec krzywych przejściowych jeżeli są stosowane na trasie).

Tyczenie szczegółowe-przy tyczeniu szczegółowym trasy mierzy się jej ogólną długość, liczoną od punktu początkowego i oznacza na osi punkty hektometrowe, a w razie potrzeby również punkty charakterystyczne. Długości odcinków krzywoliniowych i położenie na nich punktów hektometrowych odczytuje się z tablic lub oblicza, a potem wytycza w terenie. W ten sposób przeprowadza się kilometraż trasy. Na punktach hektometrowych i punktach charakterystycznych wykonuje się przekroje poprzeczne obrazujące ukształtowanie terenu, co pozwoli obliczyć roboty ziemne przy budowie zaprojektowanej drogi. Na łukach pikiety wyznacza się gęściej (odcinki 10 lub 20m).

Tyczenie prostych odcinków trasy-tyczenie prostej między dwoma niezbyt odległymi punktami wykonuje się ogólnie znanymi w geodezji metodami do przetyczania punktów pośrednich na bokach poligonowych lub liniach pomiarowych. Na trasach, zwłaszcza kolejowych, zachodzi często konieczność tyczenia wielokilometrowych odcinków prostych. Używa się do tego celu teodolitów o dużym powiększeniu lunety, a do tyczenia dokładnego stosuje się instrument kierunkowy (tzw. ALINIOMETR), który ma lunetę o powiększeniu 60-krotnym i nie ma kół podziałowych.

Tyczenie punków głównych łuku kołowego-najprostszą krzywą stosowaną do zaokrąglenia załamań trasy jest łuk kołowy. Promienie tych łuków zależą od szybkości ruchu na danej trasie. Aby wpisać łuk o danym promieniu między dwie przecinające się proste należy znać kąt wierzchołkowy β, pod jakim te proste się przecinają. Kąt ten musi być wyznaczany poprzez bezpośrednie pomiary terenowe. Tyczenie łuku następuje dwuetapowo:

I -wyznaczanie punktów głównych łuku, II - wyznaczanie punktów pośrednich.

Punkty główne łuku-punkty styczności z ramionami kąta wierzchołkowego i punkt środkowy łuku S.

Wyznaczenie punktów głównych gdy wierzchołek jest dostępny: ustawiamy teodolit na punkcie W załamania trasy i mierzymy bezpośrednio kąt wierzchołkowy β. Jego dopełnienie do 180⁰ to kąt α (kąt zwrotu stycznych) utworzony przez przedłużenie kierunku trasy z kierunkiem następnym. W czworoboku PWKO kąty przy wierzchołkach Pi K są kątami prostymi i w sumie dają 180⁰ a więc kąty przy wierzchołkach W i O też dadzą 180. Wynika stąd, że kąt O = α. Znajomość kąta β i promienia R wystarczy, aby wpisać łuk między dwie proste. W celu wyznaczenia początku P i końca K łuku należy obliczyć WP i WK (odcinki stycznej głównej) i odmierzyć ja w terenie od wierzchołka W. t = WP = WK = R*tg*α/2

Środek łuku S można wyznaczyć pięcioma sposobami:

1.mierząc na wierzchołku W kąt β odmierzamy na dwusiecznej tego kąta odcinek WS, zwany niekiedy odstępem lub odległością wierzchołka. Długość tego odcinka obliczamy ze wzoru:

lub

WS = R*tg*α/2*tg*α/4

Sposobu tego używamy do wyznaczania punktu S wtedy, gdy kąt jest rozwarty (kąt zwrotu α - mały). Wówczas odcinek WS jest mały i łatwo go odłożyć.

2. i 3.sposób polega albo na odmierzeniu odcinka PA na stycznej albo odcinka PB na cięciwie i wystawieniu prostopadłych AS lub BS są przystające, a więc PA = PB i AS = BS. Długość tych odcinków znajdziemy rozpatrując trójkąt POB: α = PA = PB = R sin α/2, a więc długość całej cięciwy wynosi: PK = 2 α = 2Rsinα/2

4. z punktu P na dwusiecznej kąta WPK lub punktu K na dwusiecznej kąta WKP odmierzamy cięciwy PS lub KS. Długość tych odcinków znajdujemy ze wzoru wynikającego z trójkąta równoram. PSO: PS = KS = 2*R*sin* α/2

5. Punkt S możemy również znaleźć wytyczając styczną pomocniczą w tym punkcie. Punkty W₁ i W₂ przecięcia się stycznej pomocniczej ze stycznymi głównymi znajdziemy odkładając na tych ostatnich odcinki są sobie równe i wynoszą

t₁ = PW₁ = W₁S = SW₂ = W₂K = R*tg* α/4

środek S₁ łuku PS możemy wyznaczyć obliczając jego rzędną i odciętą ze wzorów:

PA₁ = R*sin* α/4 A₁S₁ = R (1 - cos α/4)

Odstęp punktu S od wierzchołka W₁ = W₁S₁ = R*(sec α/4 -1), gdy mamy L i R to α = L/R

Wyznaczanie punktów głównych łuku gdy wierzchołek jest niedostępny: jeżeli wierzchołek W jest w terenie niedostępny lub niewidoczny to kąt zwrotu α wyznaczamy wówczas w sposób pośredni. W tym celu odbieramy na stycznych głównych dwa wzajemnie widoczne punkty A iB. W miejscu dogodnym do pomiaru długości i mierzymy na nich kąty PAB = 180° - σ oraz odcinek AB. Z trójkąta AWB określimy kąt α = γ + σ. Aby wyznaczyć w terenie początek P i koniec K tyczonego łuku, należy od punktu A odmierzyć odcinek AP, a od punktu B odcinek AK. Odległości te są różnicami długości stycznych i odpowiednich boków trójkąta AWB, czyli AP = WP - WA; BK = WK - WB, boki trójkąta wynoszą: WA = AB(sinσ/sinα); WB = AB(sinγ/sinα). Punkt S możemy wyznaczyć tycząc prostą pomocniczą W₁W₂. Uzyskamy ją odmierzając na stycznych głównych odcinki AW₁ i BW₂ jednocześnie z odmierzaniem odcinków AP i BK. Do znalezienia punktu S można również zastosować inny z podanych poprzednio sposobów, z wyjątkiem pierwszego, który wymaga ustawienia teodolitu na niedostępnym punkcie W.

Przeszkody na punktach głównych: rozpatrzmy przypadek gdy punkty S i K są niedostępne, a zatem kąta β na wierzchołku W również nie będzie można zmierzyć. Kąt ten wyznaczymy pośrednio przez pomiar kątów 180° - γ i 180° - σ na stanowiskach A i B oraz odcinka AB. Rozwiązując trójkąt ABW znajdziemy długość AW i obliczymy odcinek: AP = AW - R · tg(α/2). Z punktu P możemy wytyczyć prostą PM tworzącą z kierunkiem stycznej PW obrany kąt φ i odmierzyć na niej odcinek PM = 2Rsinφ. Punkt M będzie leżał na łuku między przeszkodami. Kierunek stycznej w tym punkcie można wyznaczyć odkładając od cięciwy MP kąt φ lub 180° - φ.

Tyczenie punktów pośrednich łuku kołowego: punkty pośrednie tyczy się różnymi metodami, zależnie od warunków terenowych i wymaganych dokładności tyczenia. Metodami dokładnymi należy tyczyć np. okręgi o tak dużym promieniu, że mogą być stosowane bez krzywych przejściowych na trasach komunikacyjnych szybkiego ruchu. Do bezpośredniego tycznia łuków kołowych najczęściej stosuje się metodę współrzędnych prostokątnych odmierzanych od stycznej lub od cięciwy. Dogodna do wykonywania obliczeń pomocniczych jest metoda biegunowa. W trudnych warunkach terenowych, np. w wąwozach, wykopach stosuje się przy dokładnym tyczeniu metodę wieloboku cięciw lub wieloboku stycznych, a przy tyczeniu mniej dokładnym metodę od przedłużonej cięciwy, dzielenia strzałki i in. c = 2Rsinφ (c-cięciwa). ΔL - c<5 mm, odcinek ΔL = 10 m można tyczyć gdy promień R > 100 m, a odcinki ΔL = 20 m gdy R > 275 m. Dla łuków o promieniach < 100m stosujemy odstęp ΔL =5m lub 2m. Punkty pośrednie tyczone co 10 lub 20 m można rozmieścić na łuku według okrągłego pikietażu (niektóre będą się pokrywały z hektometrami). Gdy mamy już obliczone elementy liniowe, tyczenie rozpoczynamy od jednego z punktów głównych P, K lub S i dopiero po dojściu do następnego punktu głównego otrzymamy pewną resztę mniejszą niż podana w tablicy cząstka ΔL.

---