R29: MOTYWACJA W NAJWAŻNIEJSZYCH SYSTEMACH TEORETYCZNYCH

MOTYWACJA - wszelkie mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie i ukierunkowanie, podtrzymywanie i zakończenie zachowania. dotyczy mechanizmów zachowań prostych i złożonych, zarówno mechanizmów wewnętrznych jak i zewnętrznych, afektywnych i poznawczych.

• Podejście ewolucyjne - etologia i socjobiologia

• Nurt etologiczny (Lorenz, Tinbergen)

• Motywacja to gotowość do wykonania pewnego utrwalonego wzorca zachowania.

• Instynkt to biologicznie ukształtowany stereotypowy wzorzec zachowania oraz znajdujący się w zapleczu zachowania mechanizm energetyczny. Wrodzony mechanizm wyzwalający to niewymagający uczenia się bodziec lub zespół bodźców, stanowiących konieczny i wystarczający warunek wystąpienia zachowania instynktownego. Kilka klas instynktów: rodzicielski, rozrodczy, migracji itp. Instynkty mają strukturę hierarchiczną.

• Aktywność sterowana instynktem zawiera 3 etapy:

• narastania instynktu

• apetytywny charakteryzujący się niespecyficznym i specyficznym pobudzeniem organizmu

• konsumacyjny - zachowania spełniające kończący się rozładowaniem instynktu.

• Sam instynkt nie wystarcza do uruchomienia zachowania ukierunkowanego. Decydujące znaczenie mają wrodzone mechanizmy wyzwalające i bodźce wyzwalające. Bodźcami wyzwalającymi mogą być kształt, barwa, zapach, kierunek ruchu. Jeśli działający instynkt jest bardzo silny a brak jest bodźców wyzwalających dochodzić może do aktywności jałowej ukierunkowanej na rozładowanie instynktu.

• Zasada podwójnej kwantyfikacji - uruchomienie zachowania jest interakcyjnym efektem działania 2 czynników: siły działającego popędu i siły bodźca wyzwalającego. Przy bardzo silnym popędzie do uruchomienia zachowania wystarczy słaby bodziec wyzwalający, przy bardzo słabym popędzie niezbędny jest bodziec silny.

• Reakcje piętna - np. badania nad reakcją podążania za jakimś obiektem u ptaków pokazują, że mimo wrodzonej gotowości do „podążania za” mechanizm ten ulega utrwaleniu lub zaburzeniu w pierwszych kilkunastu godzinach życia. Hess: już ukształtowane reakcje piętna są bardzo trwałe i one modyfikują późniejsze procesy uczenia się niż są modyfikowane przez doświadczenie.

• Nurt socjobiologiczny wrodzony charakter zachowań. Podstawowym motywem rządzącym wszelkimi zachowaniami organizmów żywych jest tendencja do rozpowszechniania własnych genów. Ważne są 2 czynniki: okazja do rozpowszechniania własnych genów i dobór partnera najlepszego z dostępnych.

• Psychodynamiczna teoria motywacji

• Wszelkie zachowania są determinowane

• Źródłem wszelkich zachowań jest energia psychiczna

• Zachowaniem rządzą wrodzone instynkty, częściej nazywane popędami - popęd życia (np. seksualny) i popęd przeżycia, podtrzymywania życia (np. głód).

• Motywy ludzkiego zachowania mają charakter nieświadomy, świadomość nie odgrywa istotnej roli w kształtowaniu zachowania.

• Jest to teoria redukcji napięcia związanego z działaniem popędów.

• Freud: Źródłem popędów są stany organizmu, procesy metaboliczne, inne formy kumulacji energii - stałe lub odnawialne. Impet popędu - strona energetyczna popędu, wielkość działającego napięcia, wielkość deficytu jakiegoś dobra. Zaspokojenie = ukierunkowanie popędu - usunięcie nieprzyjemnego napięcia lub innej wewnętrznej stymulacji uruchamiającej aktywność. Przedmiot popędu może być to każdy stan organizmu lub każdy obiekt które redukuje napięcie i powoduje zaspokojenie działającego popędu.

• Horney: istnienie 2 mechanizmów motywacyjnych: 1. potrzeby bezpieczeństwa i stanowiącego konsekwencję braku jej zaspokojenia leku podstawowego. 2. wyidealizowanego obrazu własnej doskonałości (Ja idealnego) pozostającego w konflikcie z Ja aktualnym lub / i Ja realnym.

• Fromm: najważniejszym mechanizmem motywacyjnym jest dążenie do integralności własnej osoby. Przezwyciężanie czynników zewnętrznych, ograniczających lub udaremniających integralność Ja jest decydującą siłą napędową ludzkiego działania.

• Sulivan: 2 mechanizmy motywacyjne: potrzeba przyjemności oraz potrzeba bezpieczeństwa. Zaspokajanie tych potrzeb jest siłą napędową ludzkiego zachowania.

• Cofer i Appley: energia to biologiczne stany organizmu. Geneza zachowania to popędy, potrzeby i instynkty. Samokontrola motywacji - motywacja jest najczęściej nieświadoma. Mechanizmem motywacyjnym jest redukcja napięcia.

• Behawiorystyczna teoria motywacji

• Popęd - wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub siła oddziaływania czynnika negatywnego. Popędem pierwotnym jest dla wszystkich organizmów głód lub jego odpowiedniki, popędem wtórnym jest np. zapotrzebowanie na używki lub środki chemiczne. Popęd to mniej lub bardzie ukierunkowany i mniej lub bardziej specyficzny niepokój pojawiający się w organizmie i uruchamiający czynności ukierunkowane na usunięcie tego niepokoju.

• Pobudka = przynęta - obiekt lub stan mający zdolność redukowania lub zmniejszania wielkości popędu. Pobudka ma swoisty charakter gdyż w pewnych warunkach zastępuje lub uruchamia popęd i może być czynnikiem redukującym popęd. W innych warunkach przynęta zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia zachowania, które wywołała. Niekiedy czynnikiem uruchamiającym motywację jest pobudka, niekiedy zaś popęd.

• Wzmocnieniem jest każdy obiekt lub każdy stan rzeczy, który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego bodźca (pobudki lub popędu). Wielkość wzmocnienia, odstęp czasowy między reakcją a wzmocnieniem, częstość wzmocnień oraz ich regularność decydują i prawdopodobieństwie wykonywania reakcji. Brak oczekiwanego wzmocnienia pozytywnego spełnia funkcję kary, a brak oczekiwanego wzmocnienia negatywnego spełnia funkcję nagrody. Gotowość do wykonywania pewnych zachowań rośnie wraz z:

• wielkością nagrody

• częstością otrzymywania danej nagrody

• regularnością otrzymywania danej nagrody.

• Hull: motywacja ma swoje źródła w Darwinowskiej walce o byt. Do przeżycia niezbędne są pewne obiekty oraz pewne umiejętności zdobywania tych obiektów. Deficyt obiektów pozytywnych lub nadmiar obiektów negatywnych ważnych dla przetrwania uruchamia popęd. Najważniejszym wskaźnikiem działającego popędu jest intensywność zachowania. Popędy uruchamiają zachowania, te zaś przynoszą lub nie wzmocnienia. Hull oddzielił od siebie uczenie się zachowania i wykonanie zachowania wcześniej wyuczonego. Każda forma deprywacji lub zagrożenia powoduje powstanie ogólnego popędu mającego decydujące znaczenie w uruchamianiu zachowania. Drugim czynnikiem kształtującym zachowanie jest wykonanie, umiejętność redukowania popędu. Wystąpienie zachowania jest iloczynową funkcją nawyku i popędu.

• Teoria psychologii humanistycznej

• Teoria motywacji Maslowa: zakłada obecność dwóch mechanizmów motywacyjnych tzw. potrzeb niedoboru i potrzeb wzrostu = matapotrzeb. Deprywacja potrzeb fizjologicznych koncertuje uwagę działania organizmu na ich zaspokojeniu. Im silniejsza i dłuższa deprywacja tym silniejsze „owładnięcie” jednostki przez te potrzeby. Zaspokojenie potrzeb fizjologicznych uruchamia nowe potrzeby - bezpieczeństwa.

• Poznawcze koncepcje motywacji

• Hebb: badania nad deprywacją sensoryczną dowiodły że doprowadza ona do:

• zaburzeń percepcji

• zaburzeń procesów myślowych, zaburzeń pamięci itp.

• przeżywania negatywnego napięcia, bardzo silnych lęków

• przezywania halucynacji, snów na jawie itp.

Brak informacji powodował dezintegrację procesów mózgowych, mimo iż wszystkie inne potrzeby były zaspokojone.

• Berlyne: zachowania eksploracyjne uruchamiane są przez takie cechy informacji jak: nowość, zmiana, dziwność, niezgodność, złożoność, wieloznaczność, niewyraźność. Wspólna jest im wszystkim obecność niepewności i konfliktu. Konflikt poznawczy jest czynnikiem negatywnym, zakłócającym normalne funkcjonowanie człowieka, który uruchamia motywację dlatego, że powoduje w rezultacie konflikt między reakcjami. Konflikt wywołuje pobudzenie wymagające redukcji.

• Teoria dysonansu poznawczego (Festinger). Ludzie gromadzą dane poznawcze które stanowią jakoś fragment całej wiedzy. Dane te mogą być przedmiotem porównywania z sobą. Wynikiem porównywania danych poznawczych może być ustalenie jednej z trzech relacji między nimi: konsonansu, dysonansu lub braku związku. Brak związku jest motywacyjnie obojętny. Konsonans pojawia się wtedy gdy z treści jednego z elementów wynika treść drugiego. Jest to stan pozytywny, jednostka jest zainteresowana do podtrzymywania jego jeśli on istnieje i przywracaniem go jeśli został zaburzony. Dysonans pojawia się gdy z treści jednego elementu wynika psychologiczne przeciwstawienie lub zaprzeczenie drugiego. Wielkość dysonansu / konsonansu zakłada, że dysonans lub konsonans jest tym większy, im ważniejsze są dane poznawcze pozostające w związku ze sobą a całkowita wielkość dysonansu doświadczanego przez jednostkę jest tym większa im korzystniejsza jest proporcja ważonych relacji dysonansowych do wszystkich relacji znaczących. Dysonans występuje tylko wtedy gdy zachodzi relacja wykluczania (zaprzeczania) między elementami poznawczymi, nie zachodzi zaś, gdy elementy choć niezgodne nie są ze sobą sprzeczne. Wielkość dysonansu zależy od ważności danych poznawczych. Wielkość dysonansu jest tym większa im większa jest liczba elementów pozostających w dysonansie. Redukcja dysonansu może być uzależniona od zakotwiczenia elementów poznawczych w rzeczywistości. Dane poznawcze pozostające w dysonansie mogą opierać się zmianie.

• Motywacja w psychologii topologicznej

• Koncepcja przestrzeni życiowej Lewin: kładła akcent na dynamikę zjawisk psychicznych i ich znaczną zmienność w czasie oraz na systemowy charakter zjawisk i procesów psychicznych. Przestrzeń (pole psychologiczne) tworzy człowiek i jego środowisko jako całość. Pole psychologiczne jako całość wyznacza zachowane, a zachowanie w całości wyznaczane jest przez pole psychologiczne. Pole psychologiczne jest całością strukturalną, złożoną z pewnej liczby obszarów oddzielonych od siebie wyrazistymi granicami. Czynnikiem uruchamiającym zachowania są siły działające w polu psychologicznym. Siły (napięcia) psychologiczne mogą mieć swe źródło wewnątrz jednostki i mogą też pochodzić z zewnątrz, charakteryzują się walencją pozytywną lub negatywną. Czynnikami decydującymi o motywacji do określonego zachowania są intensywność działającej siły, walencja pozytywna i negatywna oraz dystans miedzy podmiotem a obszarem o określonej walencji.

• Efekt Zeigarnik - polega na lepszym pamiętaniu zadań niedokończonych.

• Efekt Owsiankiny - polega na spontanicznej tendencji do dokańczania rozpoczętych i przerwanych zadań.

5

---