Tadeusz Deptuła
CENNIEJSZE PORTALE ROMAŃSKIE REGIONU
Architektura romańska narodziła się na bazie sztuki wczesnochrześcijańskiej. jest architekturą wczesnego średniowiecza, Charakterystyczne cechy architektury romańskiej to gruby masywny mur utrzymujący ciężar sklepienia, najczęściej z ciosów kamiennych, sklepienie kolebkowo-krzyżowe, małe otwory okienne.
Portal, jest artystyczną oprawą otworu wejściowego. Jego elementami są kolumienki i półkolumienki, archiwolta, rozglifienie, tympanon. Może być bogato dekorowany rzeźbiarsko. W czasach romańskich portal stanowiła półkolista archiwolta z kilkoma rzędami łuków cofającymi się w głąb ściany i zamknięta tympanonem nad wejściem. Łuki były zazwyczaj pełne rzeźbiarskich ozdób. Podparcie łuków formowano w kształcie filarów, kolumn lub pilastrów. W okresie gotyku został zmieniony kształt archiwolty z półkolistego na ostrołukowy."
W Sudetach Zachodnich zachowało się do dzisiejszych czasów kilka portali romańskich Najlepiej zachowane to:
1. Złotoryja.
Portal w kościele pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Złotoryi - z XIII w. Kościół aktualnie jest gotycki. Romański portal z początku XIII w. zachował się w południowym zakończeniu transeptu. Portal ten cechują klasyczne romańskie półkoliste łuki archiwolty oraz brak ornamentyki. Ościeże zdobią trzy pary kolumienek.
2. Pielgrzymka.
Kościół parafialny Św. Jana Nepomucena, wzniesiony w 2. ćw. XIII w., rozbudowany w ciągu XVI w., restaurowany w 1717 i 1926 r. Z budowli romańskiej zachował mury korpusu i najprawdopodobniej dolnej części wieży. Jest to kościół orientowany, murowany z kamienia łamanego, z prostokątnym prezbiterium, z wieżą od zachodu, nakryty sklepieniem kolebkowym na gurtach. W ścianie zachodniej zachował romański portal uskokowy z głowicami pokrytymi dekoracją roślinną.
3. Świerzawa
Bardzo cennym zabytkiem jest późnoromański kościół p.w. św. Jana Chrzciciela i św. Katarzyny Aleksandryjskiej, stojący na pograniczu Świerzawy i Sędziszowej.
Określany jest jako przykład prawie niezmienionej w swej bryle świątyni późnoromańskiej. Stylowy, późnoromański kościół św. Jana Chrzciciela i Katarzyny Aleksandryjskiej powstał w XIII wieku. W wieku XVI dobudowano do niego wieżę.
Nawa kościoła jest prostokątna, przykryta drewnianym stropem wspartym na 2 słupach. Dawniej dookoła były empory i chór parafialny. Prezbiterium węższe, kwadratowe, przykryte dziś drewnianym stropem. Na uwagę zasługuje także romańskie okno w absydzie, portal, chrzcielnica oraz mensa ołtarzowa.