Prawo Międzynarodowe Publiczne
1.Podmioty prawa międzynarodowego
Współczesne prawo międzynarodowe jest zespołem norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu: nie tylko stosunki międzypaństwowe, lecz także stosunki miedzy państwami a innymi podmiotami oraz między tymi podmiotami, tzn. ogólnie stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie i niepodlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami.
W tworzeniu prawa międzynarodowego z reguły biorą udział niezależne od siebie i niepodporządkowanie żadnej wspólnej władzy podmioty (państwa), które wyrażają zgodę na związanie się konkretną normą. Czasami uczestniczą w nim także organizacje międzynarodowe, ( których członkami są państwa, np. ONZ), które posiadają pewne uprawnienia i obowiązki w płaszczyźnie prawnomiędzynarodowej, a więc podmiotowość prawnomiędzynarodową . Uprawnienia te wynikają przede wszystkim ze statutów poszczególnych organizacji międzynarodowych, a więc umów powołujących je do życia, oraz z innych umów międzynarodowych (np. z umów o przywilejach i immunitetach organizacji międzynarodowych).
Niesuwerenne organizacje terytorialne - organizacje terytorialne, niestanowiące części terytorium żadnego państwa, które same też nie są państwami, gdyż ich władze nie dysponują suwerennością (Andora, Monako, wcześniej Wolne miasto Gdańsk, Berlin Zachodni).
Watykan - Stolica Apostolska;
Podmiotowość prawnomiędzynarodową narodu - naród walczący o swą niepodległość i utworzenie państwa, który w tym celu stworzył już jakąś organizację.
Powstańcy i strona wojująca - jeśli na obszarze jakiegoś państwa wybuchnie powstanie i toczy się wojna domowa, wówczas grupa prowadząca walkę przeciwko dotychczasowemu suwerenowi może stać się w ograniczonym zakresie podmiotem prawa międzynarodowego.
Podmiotowość prawnomiędzynarodową jednostek (osób fizycznych) - umowy dotyczące ochrony praw jednostek i grup ludzkich z reguły nie tworzą bezpośrednich uprawnień dla osób fizycznych, lecz uprawnienia te muszą być realizowane przez poszczególne państwa w ramach systemów ich prawa wewnętrznego ( międzynarodowe Pakty Praw Człowieka - 1966, na podstawie europejskiej Konwencji z 1950r. o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności został powołany do życia Europejski Trybunał Praw Człowieka, którego celem jest zapewnienie poszanowania postanowień Konwencji.
Podmiotowość prawnomiędzynarodowa osób prawnych - zasadą jest, iż osoby prawne prawa publicznego i prywatnego nie korzystają z podmiotowości prawnomiędzynarodowej. Jednak w pewnych dziedzinach osoby prawne dopuszczane są do działania na płaszczyźnie prawnomiędzynarodowej. Uzyskują prawa i obowiązki płynące bezpośrednio z prawa międzynarodowego i zdolność do działań prawnomiędzynarodowych, a więc pewien zakres podmiotowości. Dzieje się tak zawsze za zgodą państw, a w szczególności za zgodą państwa, do którego przynależność ma dana osoba prawna.( przykładem są organizacje międzynarodowej łączności satelitarnej: INTELSAT i INMARSAT).
2. Pojęcie i rodzaje umów międzynarodowych;
Umowa międzynarodowa jest to wspólne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki. Jest zawarta w formie pisemnej i regulowana przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest zawarta w jednym dokumencie, czy więcej dokumentach i bez względu na nazwę.
Umowy międzynarodowe dzielimy na:
- zawierane w trybie złożonym, które wymagają ratyfikacji lub zatwierdzenia;
- umowy zawierane w trybie prostym, bez ratyfikacji lub zatwierdzenia;
- dwustronne (bilateralne)
- wielostronne (multilateralne)
- zamknięte - ograniczona liczba kontrahentów;
- otwarte - przewidują możliwość rozszerzenia kręgu kontrahentów;
Przedmiotem międzynarodowych umów gospodarczych jest regulowanie zagadnień związanych z międzynarodowym obrotem gospodarczym, tzn. międzynarodowych stosunków gospodarczych. Międzynarodowe stosunki gospodarcze są to stosunki utrzymywane pomiędzy podmiotami gospodarczymi znajdującymi się w różnych państwach. Obejmują one w zasadzie trzy grupy zjawisk:
międzynarodową wymianę towarów i usług, czyli handel zagraniczny,
międzynarodowe ruchy kapitału,
międzynarodowe ruchy siły roboczej.
Międzynarodowy obrót handlowy regulowany jest w dwóch odmiennych płaszczyznach - cywilnoprawnej i międzynarodowoprawnej.
Zagadnienia obrotu gospodarczego regulowane są przede wszystkim w umowach dwustronnych, jednak istnieją również pewne porozumienia wielostronne, zwłaszcza jeżeli chodzi o regulowanie zagadnień bardziej ogólnych lub o koordynację współpracy międzynarodowej. Osobną kategorię tworzą umowy powołujące do życia międzynarodowe organizacje społeczne (ONZ - Rada Gospodarczo- Społeczna, UNCTAD, GATT, WTO).
Klasyczną formą dwustronnej umowy gospodarczej był traktat handlowy, który regulował całokształt obrotu gospodarczego i miał chronić kontrahentów przed dyskryminacją i niekorzystnymi zmianami w polityce drugiego kontrahenta. Dla osiągnięcia tych celów traktat handlowy zawierał z reguły klauzulę największego uprzywilejowania, a niekiedy także klauzulę narodową. Traktat handlowy zawierano na długi okres. W okresie wielkiego kryzysu w 1929 roku, kiedy załamał się swobodny obrót gospodarczy, państwa zaczęły wprowadzać różnego rodzaju przepisy ochronne dla zachowania równowagi bilansu płatniczego.
Zniesiono swobodę obrotu gospodarczego, wprowadzając ograniczenia ilościowe (kontyngentowanie) importu i reglamentację obrotów dewizowych z zagranicą. Wynikiem tego było przede wszystkim powstanie sieci umów kontyngentowych (umów o obrocie towarowym), na mocy których strony przyznają sobie wzajemnie kontyngenty towarów, na których import będzie udzielone zezwolenie.
Państwa zawierają również umowy finansowe (płatnicze), które regulują m.in. sprawę płatności międzynarodowych przy istnieniu ograniczeń dewizowych. Szczególnym typem umów finansowych są tzw. Umowy rozrachunkowe lub clearingowe. Eliminują one potrzebę dokonywania transferu dewiz, ale równocześnie ograniczają rozwój handlu przez wprowadzenie konieczności bilansowania płatności z tytułu eksportu i importu. Szczególne problemy ekonomiczne i prawne rodziły umowy zawierane w przeszłości między państwami socjalistycznymi a kapitalistycznymi oraz umowy między państwami socjalistycznymi. W umowach między tymi państwami występowały zarówno klauzula największego uprzywilejowania, jak i listy towarowe, charakterystyczne dla umów kontyngentowych.
Klauzula największego uprzywilejowania (KNU) - na mocy tej klauzuli kontrahenci gwarantują sobie wzajemnie takie traktowanie (tzn. równie uprzywilejowane, nie gorsze), jak traktowany jest jakikolwiek inny kraj trzeci najbardziej w danej dziedzinie uprzywilejowany (KNU jest zawarta w Układzie Ogólnym w sprawie Taryf i Handlu -GATT).
3.Miejsce umowy w wewnętrznym porządku prawnym na przykładzie RP.
W Polsce, procedury zawierania umów międzynarodowych regulują następujące akty prawne:
- Konstytucja RP z 1997 r,;
- ustawa o umowach międzynarodowych z 14 IV 2000 r.;
- rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych z 28 VIII 2000 .;
W procedurze krajowej występują dwa podstawowe tryby związania się Polski umową międzynarodową - ratyfikacja i zatwierdzenie.
Ratyfikacja jest aktem należącym do kompetencji Prezydenta. Jednakże umowy międzynarodowe podlegające ratyfikacji zawiera Rada Ministrów.
Wyróżniamy trzy rodzaje ratyfikacji:
tzw. duża ratyfikacja, która wymaga wcześniejszej zgody wyrażonej w formie ustawy (wymaga zgody Sejmu i Senatu), gdy odnosi się do:
pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych;
wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji;
członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej;
znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym;
ratyfikację w trybie art.90 Konstytucji. Przewiduje on szczególna procedurę ratyfikacyjną w odniesieniu do umów, na podstawie których Polska może przekazać organizacji międzynarodowej kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację takiej umowy musi zostać uchwalona przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z art.125 Konstytucji. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów.
tzw. małą ratyfikację, która jest dokonywana na podstawie art. 89 ust.2 Konstytucji. Przepis ten zobowiązuje Prezesa Rady Ministrów do powiadomienia Sejmu o zamiarze przedłożenia umowy międzynarodowej Prezydentowi do ratyfikacji.
Umowa międzynarodowa, która nie podlega ratyfikacji, wymaga zatwierdzenia przez Radę Ministrów. Ustawa przewiduje dwa rodzaje zatwierdzenia:
zatwierdzenie dokonywane w trybie złożonym - państwo składa dwa oświadczenia woli; umowa jest najpierw podpisana, a następnie zatwierdzona przez Radę Ministrów.
Zatwierdzenie dokonywane w trybie prostym - państwo składa jedno oświadczenie woli. Dotyczy umów zawieranych tylko poprzez podpisanie, wymianę not i inne uproszczone formy.
Umowy niepodlegające ratyfikacji, a więc zawierane w trybie prostym, nie mogą być źródłem powszechnie obowiązującego prawa. Oznacza to, że postanowienia w nich zawarte mogą działać tylko w sferze prawa wewnętrznego, to znaczy wiązać tylko jednostki organizacyjne podporządkowane organowi, który zawarł umowę międzynarodową.
4.Pojęcie i rodzaje państw
Z punktu widzenia prawa międzynarodowego państwo można określić jako suwerenną organizację terytorialną ( składają się na to trzy elementy: określone terytorium, ludność zamieszkująca to terytorium oraz władza - rząd, która ma charakter władzy najwyższej, tj. suwerennej.
Suwerenność oznacza niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy.
Z nią wiążą się cechy charakterystyczne tego prawa oraz sytuacja państwa w społeczności międzynarodowej. Z suwerennością wiążą się również tzw. prawa zasadnicze państw.
Prawami zasadniczymi państw nazywamy te prawa, które przysługują każdemu państwu od czasu jego powstania przez cały czas jego istnienia ( wykształciły się one na drodze zwyczajowej i określają sytuację każdego państwa w społeczności międzynarodowej).
Prawa nabyte - wynikają przede wszystkim z umów międzynarodowych.
Prawo międzynarodowe uznaje, że niektóre państwa czy grupy państw odznaczają pewnymi cechami charakterystycznymi, a więc dopuszcza ich zróżnicowanie.
Państwo jednolite - reprezentowane jest przez jeden centralny rząd, który nabywa uprawnienia oraz zaciąga zobowiązania w imieniu całego państwa. Państwo związkowe (federacja), którego części składowe (stany, kraje, kantony czy republiki) mogą mieć szeroko rozbudowane kompetencje własne i daleko posuniętą autonomię będzie uważane za państwo jednolite, jeżeli jego kompetencje w zakresie stosunków międzynarodowych (utrzymywanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych, zawieranie umów międzynarodowych, wypowiadanie wojny) będą należały wyłącznie do rządu centralnego (federalnego - USA).
Państwo złożone - państwo federalne (państwo związkowe) powstaje na podstawie konstytucji, która określa stopień podziału władzy miedzy federacją a jej częściami składowymi (landy w Niemczech czy kantony w Szwajcarii). Przy tym zarówno federacja, jak i jej części składowe, są państwami w znaczeniu prawa wewnętrznego.
Państwa rozwijające się - nie ma normy prawa międzynarodowego regulującej zagadnienie przynależności do grupy państw rozwijających się. Praktycznie o przynależności do tej grupy decydowały trzy elementy:
- wola zainteresowanego państwa;
- uznanie ze strony innych państw rozwijających się (przyjęcie do „Grupy 77”);
- uznanie ze strony wysoko rozwiniętych państw;
Grupa ta jest bardzo zróżnicowana; należą do niej np. arabskie państwa naftowe o bardzo wysokim poziomie dochodu narodowego na mieszkańca i bardzo biedne śródlądowe państwa afrykańskie; państwa o rozwiniętym przemyśle, jak niektóre państwa Ameryki Łacińskiej, i państwa o prymitywnej gospodarce, zupełnie pozbawione przemysłu.
Państwa śródlądowe, o niekorzystnym położeniu geograficznym i państwa archipelagowe
Państwa śródlądowe - bez dostępu do morza, dawniej nie miały prawa do korzystania z obszarów morskich. Sytuacja ta uległa zmianie na mocy Deklaracji Barcelońskiej z 1921r. Prawo międzynarodowe daje tym państwom prawo do korzystania z wolności mórz, ale nie mogą one ustanawiać żadnych stref przybrzeżnych i czerpać z nich korzyści gospodarczych.
Państwa o niekorzystnym położeniu geograficznym - maja dostęp do morza, ale ze względu na swoje położenie nie mogą ustanowić 200-milowych stref ekonomicznych, a więc mają ograniczony dostęp do bogactw morskich. Do takich państw należy Polska, która jest położona nad półzamkniętym morzem Bałtyckim. Konwencja prawa morza z 1982 r. pozwala na szczególne uprawnienia, w tym pewne preferencje w dostępie do żywych zasobów stref ekonomicznych innych państw.
Państwa archipelagowe - całe ich terytorium składa się z archipelagów i wysp (Indonezja, Filipiny, Fidżi). Zgodnie z IV częścią Konwencji prawa morza z 1982 r. mogą one zawłaszczać obszary morskie położone między wyspami archipelagów, które stanowią tzw. wody archipelagowe.
Państwa trwale neutralne (neutralne w czasie pokoju) - mają szczególną sytuację w społeczności międzynarodowej. Nie mogą one podejmować pewnych działań, przede wszystkim takich, które mogłyby je wciągnąć w działania wojenne.
Status trwałej neutralności opiera się z jednej strony na woli zainteresowanego państwa, a z drugiej strony na uznaniu go przez inne państwa.
Wynikają z tego określone prawa i obowiązki zarówno dla państwa neutralnego, jak i dla wszystkich innych państw.
Państwo trwale neutralne:
zobowiązane jest nie brać udziału w konfliktach zbrojnych między innymi państwami
nie może zaciągać żadnych zobowiązań mogących uwikłać je w wojnę (sojusze wojskowe, obce bazy na własnym terytorium)
zachowując w granicach przyjętych zobowiązań pełną swobodę działania - musi powstrzymywać się od udziału w blokach politycznych
jest jednak uprawnione do obrony swego terytorium przeciwko wszelkiemu zbrojnemu atakowi.
Obecnie państwami trwale neutralnymi są: Szwajcaria od 1815r. i Austria od 1955r.
5.Europejski system międzynarodowej ochrony praw człowieka
W Europie problematykę praw człowieka reguluje Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 XI 1950 r. , do której Polska przystąpiła w 1992 r. Problematykę praw i wolności osób należących do mniejszości narodowych reguluje, przyjęta przez Radę Europy, Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych z 1 II 1995 roku. W 1961 roku państwa członkowskie Rady Europy wprowadziły Europejską Kartę Socjalną; instytucjami służącymi ochronie praw człowieka są: Europejska Komisja Praw Człowieka, Europejski Trybunał Praw Człowieka i Komitet Ministrów Rady Europy.
6.Podstawowe funkcje dyplomatyczne i konsularne
Zgodnie z Konwencją Wiedeńską „Funkcje misji dyplomatycznej obejmują między innymi:
a) reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym;
b) ochronę w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli, w granicach ustalonych przez prawo międzynarodowe;
c) prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego;
d) zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych”.
Zgodnie z Konwencją Wiedeńską, misja dyplomatyczna może pełnić także funkcje konsularne.
W Polsce na podstawie ustawy o służbie zagranicznej z 2001 roku, ambasador - jako szef misji dyplomatycznej - pełni następujące funkcje:
a) reprezentuje Rzeczpospolitą Polską;
b) chroni interesy Polski oraz jej obywateli zgodnie z prawem międzynarodowym i prawem państwa przyjmującego;
c) uczestniczy w czynnościach przedstawicieli organów władzy publicznej w zakresie prowadzonych przez nich negocjacji i podejmowanych działań, zapewnia współdziałanie tych przedstawicieli, dba o zgodność ich czynności z założeniami polskiej polityki zagranicznej, a także udziela im pomocy i współdziała z nimi w zakresie ich zadań w stosunkach z państwem przyjmującym;
d) działa na rzecz promocji Polski;
e) udziela pomocy i współdziała w zakresie niezbędnym do wykonywania zadań przez członków służby zagranicznej;
f) nadzoruje działalność wszystkich polskich placówek zagranicznych w państwie przyjmującym;
g) prowadzi rokowania z państwem przyjmującym;
h) zaznajamia się z warunkami, wydarzeniami i działalnością prowadzoną przez państwo przyjmujące i przekazuje właściwym organom władzy Rzeczypospolitej Polskiej informacje na ten temat.
Na podstawie Konwencji Wiedeńskiej z 1963 roku oraz ustawy RP z 1984r. kompetencje rzeczowe konsula można usystematyzować w sposób następujący;
Pierwsza grupa funkcji konsularnych ma charakter ogólny i zróżnicowany w treści. Należy do nich zaliczyć: czuwanie nad wykonywaniem umów międzynarodowych przez państwo przyjmujące, działalność informacyjną i propagandową, uprawnienia w dziedzinie handlu, kultury, nauki, sportu, i turystyki, zadania specjalne (polityczne).
Druga grupa funkcji konsularnych obejmuje zadania wynikające z prawa administracyjnego państwa wysyłającego i potwierdzone szczegółowo w konwencji konsularnej ( wydawanie paszportów, wiz, dokumentów podróży, aktów urodzenia i zgonów, przyjmowanie oświadczeń w sprawie wyboru bądź utraty obywatelstwa).
Trzecia grupa funkcji konsularnych obejmuje uprawnienia o charakterze sądowym, określone przez prawo cywilne i karne, materialne i procesowe państwa wysyłającego.
Do czwartej grupy należy zaliczyć funkcje związane z żeglugą morską.
Piąta grupa funkcji konsularnych odnosi się do różnych kwestii związanych z żeglugą powietrzną.
7. Przywileje i immunitety dyplomatyczne
Członkowie misji, a zwłaszcza jej szef i personel dyplomatyczny, którzy działalność swą prowadzą na terytorium państwa przyjmującego, nie mogliby należycie wywiązywać się ze swych zadań, gdyby byli poddaniu prawu i jurysdykcji państwa pobytu i w ten sposób zostali w rzeczywistości uzależnieni od woli tego państwa. Zatem uzasadnieniem uprzywilejowanej sytuacji członków misji dyplomatycznej jest konieczność swobodnego wykonywania funkcji. Potwierdza to wstęp Konwencji Wiedeńskiej: „[…] celem tych przywilejów i immunitetów nie jest zapewnienie korzyści poszczególnym osobom, lecz zabezpieczenie skutecznego wykonywania funkcji przez misje dyplomatyczne reprezentujące ich państwa”. Powstanie, istnienie i rozwój norm prawnych dotyczących przywilejów i immunitetów dyplomatycznych wynikło więc z potrzeb obrotu międzynarodowego i było zgodne z interesami wszystkich państw.
Zakres przedmiotowy przywilejów i immunitetów dyplomatycznych:
nietykalność osobista - organy państwa przyjmującego nie mogą wobec przedstawiciela dyplomatycznego stosować przymusu w jakiejkolwiek formie, naruszać jego bezpieczeństwa lub swobody osobistej oraz nie mogą podejmować niczego, co stanowiłoby naruszenie godności lub obrazę przedstawiciela dyplomatycznego.
Immunitet jurysdykcyjny - przedstawiciel dyplomatyczny korzysta w państwie przyjmującym z tego immunitetu w sprawach karnych, cywilnych i administracyjnych ( jeśli zostanie popełnione przestępstwo przedstawiciel dyplomatyczny zostanie uznany za „persona non grata” i wydalony).
Zrzeczenie się (uchylenie) immunitetu jurysdykcyjnego może tylko państwo wysyłające.
Inne przywileje i immunitety - przedstawiciel dyplomatyczny nie jest zobowiązany do składania zeznań w charakterze świadka oraz korzysta z immunitetu podatkowego i celnego. Jest on zwolniony od wszelkich opłat i podatków, osobistych i rzeczowych, zarówno państwowych jak i regionalnych i komunalnych. Bagaż osobisty przedstawiciela dyplomatycznego jest zwolniony od rewizji ( chyba, że istnieje poważne podejrzenie, ze zawiera przedmioty niepodlegające zwolnieniu celnemu - dzieła sztuki, narkotyki).
Osoby korzystające z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych - zakres podmiotowy - z pełnych przywilejów i immunitetów korzystają szefowie misji i członkowie personelu dyplomatycznego oraz członkowie ich rodzin pozostający z nimi we wspólnocie domowej, o ile nie są obywatelami państwa przyjmującego.
Zakres czasowy obowiązywania przywilejów i immunitetów - każda osoba uprawniona do przywilejów i immunitetów korzysta z nich od chwili wjazdu na terytorium państwa przyjmującego w celu objęcia swego stanowiska albo, jeśli już się znajduje na tym terytorium, od chwili notyfikacji jej nominacji właściwym władzom państwa przyjmującego. Gdy funkcje członka misji dobiegły końca, jego immunitety wygasają w normalnym trybie z chwilą opuszczenia przez niego terytorium państwa przyjmującego.
Zakres terytorialny obowiązywania przywilejów i immunitetów - przywileje i immunitety dyplomatyczne przysługują członkom misji na terytorium państwa przyjmującego. Równocześnie rozwinęła się praktyka przyznawania immunitetów na terytorium państw trzecich, jeżeli podróżują oni lub przebywają tam urzędowo. Nie dotyczy to personelu administracyjnego i technicznego.
8. Członkowstwo ONZ
Organizację międzynarodową można określić jako formę współpracy państw, ustaloną w wielostronnej umowie międzynarodowej, obejmującą względnie stały zakres uczestników, której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów.
członkowie pierwotni - według artykułu 3 Karty członkami pierwotnymi są państwa, które uczestniczyły w konferencji w San Francisco, bądź uprzednio podpisały deklarację Narodów Zjednoczonych z 1 I 1942 r. oraz podpisały i ratyfikowały Kartę. ONZ liczy 51 członków pierwotnych. Jest to grupa 50 państw, które brały udział w konferencji w San Francisco oraz Polska. Polska podpisała deklarację Narodów Zjednoczonych z 1942 roku, lecz nie brała udziału w konferencji w San Francisco na skutek sprzeciwu mocarstw zachodnich. Mocarstwa te nie zgodziły się na zaproszenie przedstawiciela Rządu Tymczasowego, a Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej powstał dopiero 21 VII 1945 roku. Postanowienie mówiące o tym, ze aby stać się członkiem pierwotnym ONZ, wystarczy być sygnatariuszem deklaracji Narodów Zjednoczonych, a potem podpisać i ratyfikować Kartę, zostało włączone do art. 3 tylko po to, aby Polska mogła stać się członkiem pierwotnym. Polska podpisała Kartę NZ 16 X 1945 roku. Wśród członków pierwotnych szczególne miejsce zajmuje 5 wielkich mocarstw. Są one stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa, mają szczególne prawa i obowiązki w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, wbrew ich woli nie mogą być podejmowane uchwały Rady Bezpieczeństwa w sprawach merytorycznych, a wejście w życie Karty było uzależnione od jej ratyfikacji przez wielkie mocarstwa.
nowi członkowie - do przyjęcia państwa do ONZ potrzebne są dwie uchwały: Rady Bezpieczeństwa i Zgromadzenia Ogólnego. W konsekwencji, ponieważ w Radzie Bezpieczeństwa obowiązuje w tych sprawach zasada jednomyślności wielkich mocarstw, żadne państwo nie może stać się członkiem ONZ wbrew woli któregokolwiek z tych państw. Państwo starające się o przyjęcie do ONZ powinno spełniać następujące warunki:
- musi być państwem miłującym pokój
- musi przyjąć zobowiązania zawarte w Karcie
- musi być zdolne i zdecydowane zobowiązania te wykonywać, przy czym ocena tych kwalifikacji kandydata należy do Organizacji.
Dotychczas do ONZ zostało przyjętych 140 państw, a liczba członków ONZ w 2006 r. wynosiła 192 państwa. Wzrost liczby członków ONZ oznaczał nie tylko zmianę ilościową, ale także jakościową. Spowodował bowiem nowy układ sił w Organizacji, gdyż większość nowo przyjętych członków stanowiły państwa trzeciego świata (głównie z Afryki i Azji).
reprezentacja państwa w ONZ - każde państwo powinno być reprezentowane w ONZ przez rząd, który sprawuje efektywnie władzę na jego terytorium i który tym samym może realizować prawa i obowiązki wynikające z Karty.
utrata członkowstwa - państwo może utracić swoje członkowstwo w ONZ przez wystąpienie lub wykluczenie z Organizacji. Przyczyną wykluczenia może być „uporczywe łamanie zasad Karty”. Wykluczenie następuje uchwałą Zgromadzenia Ogólnego, podjętą na zalecenie Rady bezpieczeństwa. Uchwała taka wymaga większości dwóch trzecich głosów.
zawieszenie w prawach członkowskich - Zgromadzenie Ogólne, na zalecenie Rady Bezpieczeństwa, może zawiesić w wykonywaniu praw i przywilejów członka ONZ, przeciwko któremu Rada Bezpieczeństwa podjęła akcję zapobiegawczą lub przymusową. Rada Bezpieczeństwa może przywrócić wykonywanie tych praw i przywilejów.
9. Środki pokojowego regulowania sporów międzynarodowych
Rola współczesnego prawa międzynarodowego w odniesieniu do sporów międzynarodowych polega przede wszystkim na tym, że:
- wprowadza ono obowiązek pokojowego załatwiania sporów;
- zobowiązuje w konkretnych przypadkach państwa do poddania się określonemu sposobowi załatwiania sporów;
- tworzy systemy i sposoby pokojowego załatwiania sporów.
Sposoby załatwiania sporów można podzielić na dwie zasadnicze kategorie:
nieprowadzące do wiążącego dla stron rozstrzygnięcia,
kończące się wiążącym się rozstrzygnięciem (zasądzeniem).
Do pierwszej kategorii należą: rokowania, dobre usługi, pośrednictwo (mediacje), badania i koncyliacja. Pierwsze trzy - to postępowanie dyplomatyczne, bez udziału organu międzynarodowego. Przy dobrych usługach i pośrednictwie uczestniczy w postępowaniu państwo trzecie. Badania i koncyliacja - to postępowanie z udziałem organów międzynarodowych. Jednakże organy te (komisje śledcze i komisje koncyliacyjne) nie są uprawnione do wydawania wiążących dla stron orzeczeń. Spór skierowany na taką drogę wtedy zostaje załatwiony, gdy strony przyjmą proponowany sposób rozstrzygnięcia - tak więc we wszystkich sposobach załatwiania sporów, należących do tej kategorii, ostateczna decyzja co do rozstrzygnięcia sporu spoczywa w rękach stron i ma charakter dobrowolny.
Do drugiej kategorii należą arbitraż i postępowanie sądowe. Spory skierowane do arbitrażu lub sądu kończą się wiążącym dla stron wyrokiem, a tym samym droga ta prowadzi do definitywnego rozstrzygnięcia sporu.
Środki odwetowe - retorsje, represalia i embargo.
retorsje - działalność odwetowa państwa w odpowiedzi na sprzeczne z jego interesami działanie drugiego państwa , takimi samymi środkami;
represalia - odwet, jaki jedno państwo podejmuje w odpowiedzi na bezprawną działalność drugiego państwa, takimi samymi środkami, a więc obiektywnie rzecz biorąc, bezprawnymi, lecz usprawiedliwionymi w konkretnej sytuacji bezprawną działalnością drugiego państwa.
Embargo (zatrzymanie) - oznacza zatrzymanie przedmiotów należących do obcego państwa, przede wszystkim zaś zatrzymanie w swoich portach statków należących do obcego państwa.
Źródła prawa dotyczącego załatwiania sporów międzynarodowych - Konwencja Haska z 18 X 1907 r., Karta NZ (rozdział VI, XIV i Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, który stanowi załącznik do Karty i jej integralną część). Klauzule lub aneksy dotyczące załatwiania sporów spotykamy także w wielu umowach międzynarodowych. Ponadto państwa zawierają niekiedy umowy dwustronne, poświecone w całości załatwianiu sporów.
10. Sankcje w prawie międzynarodowym.
Instytucją międzynarodową dysponującą prawem stosowania przymusu (sankcji) jest Organizacja Narodów Zjednoczonych. System ONZ, nie wykluczając jeszcze indywidualnego lub zbiorowego użycia siły do odparcia zbrojnego ataku przewiduje, że ONZ, na podstawie decyzji jednego ze swoich głównych organów - Rady Bezpieczeństwa - może zastosować środki przymusu (sankcje) wobec państwa, które dopuściło się zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju lub aktów agresji.
Można wyróżnić trzy rodzaje sankcji typowych dla prawa międzynarodowego:
sankcje natury psychologicznej - stwierdzenie naruszenie prawa i napiętnowanie naruszającego prawo przez światową opinię publiczną poprzez formalną rezolucję lub orzeczenie organu międzynarodowego (np. rezolucja Zgromadzenia Ogólnego NZ);
sankcje natury odwetowej - stosowane indywidualnie przez państwo pokrzywdzone lub zbiorowo przy udziale innych państw. Środkami odwetowymi mogą być np. tzw. retorsje lub represalia;
sankcje zorganizowane - stosowane nie przez samego pokrzywdzonego, lecz przez właściwy organ międzynarodowy. Sankcje te mogą mieć charakter organizacyjny (np. wykluczenie z organizacji międzynarodowej), gospodarczy, polityczny, a nawet wojskowy;