PROCESY AUTOMATYCZNE I KONTROLOWANE W PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ

Porównanie właściwości procesów automatycznych i kontrolowanych wg Schneidera, Dumasa i Shiffrina (1984)

właściwość	AUTOMATYCZNE	KONTROLOWANE
zasoby systemu	nie wymagane	wymagane
kontrola	niekompletna	kompletna
komponentowość	holistyczne	parcjalne
modyfikacja	Trudna	łatwa
szeregowość/równoległość	równoległe	szeregowe
poziom wykonania	Wysoki	niski
świadomość	Niska	wysowa
uwaga	nie wymagana, ale możliwa	wymagana
wysiłek	Niewielki	duży

W psychologii społecznej:

• automatyczne x kontrolowane procesy skutkują na poziomie sądów, postaw, reakcji działań i zachowań;

• Logan - automatyzmy

• kategorie czynności (reakcji) automatycznych:

• odruchowe

• zrutynizowane i nawykowe

• o charakterze intruzyjnym

• z chwilowego/trwałego wyłączenia uwagi

• związene z nastawieniami

• sterowane przez podprogowe bodźce zew.

AUTOMATYCZNY		KONTROLOWANY
KIEDY?
NATURALNY		TYPOWY DLA PEWNYCH SYTUACJI
* procesy poznania społecznego poniżej progu świadomości * nieintencjonalność * świadomość tylko ostatnich stadiów tych procesów * brak świadomości procesów poznawczych prowadzących do danych zachowań		* zaktywizowany cel * w sytuacji konfliktu między dwoma zaktywizowanymi reprezentacjami * nieprzystawalność zaktywizowanych reprezentacji do aktualnej sytuacji
KONSEKWENCJE URUCHOMIENIA
* aplikacja zaktywizowanej wiedzy (struktur/programów) * wykorzystanie posiadanej wiedzy: skryptów, schematów		niezależnie od treści wymaga: * monitorowania zawartości WM pod kątem realizowanego celu * hamowania informacji nieważnej * radzenie sobie z niespójnością * przeszukiwania pamięci
DWIE TRADYCJE UJĘCIA PROCESÓW AUTOMATYCZNYCH vs KONTROLOWANYCH
I. Ellen Tanger		II. John Bargh (nurt społecznego poznania)
bezrefleksyjność (mindlessness)	refleksyjność (mindfulness)	* aktywizacja x hamowanie struktur wiedzy * A x K: tryby przetwarzania informacji
* nawykowe wykorzystanie info tkwiących w otoczeniu * konsekwencje: sprawdzone & rutynowe działanie * automatyczna (pozaświadoma) aktywacja kategorii znaczeniowych * brak kontroli nad programami działania	* dostrzeganie nowości * świadome & intencjonalne reagowanie na nowość * tworzenie nowych kategorii interpretacyjnych * wrażliwość na różnorodność interpretacyjną * przyjmowanie różnych perspektyw * stan aktywnego konstruowania otoczenia	CZTERY KRYTERIA
				NIE	intencjonalność	TAK
				NIE	kontrolowalność	TAK
				NIE	wysiłkowość	TAK
				NIE	świadomość	TAK
				RODZAJE PROCESÓW AUTOMATYCZNYCH
				przedświadome	poświadome	zależne od celów
				KONTINUUM A x K
TRENING REFLEKSYJNOŚCI * trening sprawowania kontroli nad życiem * skutki: - zwiększenie otwartości na rzeczywistość - osiągnięcie większego wpływu na zachowanie		AUTOMATYCZNE wszystkie kryteria wpływ podprogowej ekspozycji = brak świadomości wpływu czynnika na zachowanie	AUTOMATYCZNE niektóre kryteria wpływ nastroju = świadomość stanu przy braku świadomości jego wpływu na zachowanie	KONTROLOWANE świadome intencjonalne wysiłkowy, pochłaniające zasoby, gwarantujące trafny sąd, uruchamiany gdy ważne zad.

KONTROLOWALNOŚĆ procesów

• źródła:

• osobowe

• motywacja

• możliwości/ zasoby poznawcze

• sytuacyjne

• presja czasu

• obciążenie poznawcze

• zmęczenie

• warunki uruchomienia kontroli:

• realizowanie reguł (zew/wew)

• odraczanie gratyfikacji

• redukcja niepewności/motywacja wpływu na rzeczywistość

PRZYKŁADY TEORII W PSYCH. SPOŁ. ODWOŁUJĄCYCH SIĘ DO DYCHOTOMII AUTO x KONTR

• Model kontinuum formowania wrażeń o innych (Fiske & Neuberg, 1991)

KATEGORYZACJA INDYWIDUACJA

szybka kosztowna

bezwysiłkowa wymaga motywacji

AUTOMATYCZNA KONTROLOWANA

„ skąpiec poznawczy” „umotywowany taktyk”

kiedy zachodzi?

* ostępność kategorii

* jednoznaczność kategorii (+/-)

* pośpiech/obciążenie poznawcze

* brak konsekwencji dla dokonującego kategoryzacji

* niska motywacja

• Model dysocjacji stereotypów (Devine, 1998)

automatyczna aktywizacja uprzedzeń motywacja do kontroli uprzedzeń

wewnętrzna zewnętrzna

WYKORZYSTANIE DYCHOTOMII A x K DO POMIARU POSTAW JAWNYCH I UTAJONYCH

postawa UTAJONA postawa JAWNA

geneza

starsze nowsze

z oddziaływania bodźców peryferycznych w wyniku racjonalnych argumentów

z peryferycznego przetwarz. info z centralnego przetwarz. Info

świadomość

niuświadom. źródło uświadom. źródło

nieuświadomiona uświadomiona

aktywizacja

brak motywacji zasoby & motywacja

automatyczna wolicjonalna

kontrola

nie podlega podlega

związek z zachowaniem

niekontrolowanym kontrolowanym

automatycznym deliberatywnym

POMIAR:

• Test Utajonych Skojarzeń (Implicit Association Test)

• Test Decyzji Leksykalnych (Lexical Decision Task)

• Prymowanie afektywne (Affective Priming)

w powyższych zadaniach wnioskujemy o występowaniu postaw utajonych na podstawie pomiaru:

• czasu reakcji

• poprawności rekacji

Czy automatyczny=zły? NIE, ponieważ czasami umożliwia szybką i poprawną reakcję, nawet w sytuacjach społecznych, np. implementacja norm i schematów zachowania!

---