Główne okresy rozwoju stosunków międzynarodowych w Ameryce Łacińskiej.
W latach 1810-1840 próbowano utworzyć regionalny ład polityczny w oparciu o hispanoamerykańską jedność. Przykładem tego może być koncepcja autorstwa Simona Bolivara przedłożona na Kongresie Amerykańskim, która obejmowała łączenie państw w federacje, konfederacje, system wiecznych sojuszy, ponadto uzgadnianie wspólnej polityki zagranicznej i tworzenie zasad prawnych stanowiących podstawę tego systemu, zjednoczona Hispanoameryka miała wpływać na równowagę światową i przeciwstawiać się europejskiemu kolonializmowi. Natomiast jednoosobowe, autorytarne przywództwo, rządy silnej ręki nie tolerujące krytyki ani opozycji wpływały dezintegrującą na ten proces. Stany Zjednoczone wykazywały tendencje ekspansjonistyczne w stosunku do państw Ameryki Łacińskiej, co wyrażała doktryna Monroe'go, w której USA zapowiadało, że nie będzie mieszało się w wewnętrzne sprawy mocarstw europejskich, ale jeśli nastąpi interwencja przeciwko jednemu z państw regionu, które uznały Stany Zjednoczone, będzie to traktowane jak atak na USA. Jeśli chodzi o politykę tego okresu wobec Europy, nabrała cech izolacjonizm.
W latach 1840-1880 w regionie utrwaliły swoją pozycję Anglia i Francja. Widoczna była rywalizacja potęg kapitalistycznych o atrakcyjne miejsca lokowania kapitałów: tania siła robocza, bogactwo surowców i rozbudowana infrastruktura komunikacyjna, mimo, że występowały tam częste konflikty Dwie istotne doktryny tego okresu: przywódcy Meksyku - B.Juareza mówiąca o poszanowaniu odrębności i praw każdego narodu do ustanawiania takiego porządku w kraju, jaki uważany będzie za właściwy i druga doktryna autorstwa dyplomaty argentyńskiego C.Calvo mówiąca o równości wobec prawa cudzoziemców i obywateli danego kraju. Natomiast wojna amerykańsko-meksykańska oraz domowa w USA w latach 1861-65 doprowadziła do ograniczenia ekspansji USA w regionie.
Okres 1880-1930 to między innymi depresja końca XIX wieku, która skłoniła biznesmenów amerykańskich do poszukiwania nowych rynków zbytu. Penetracja rynków Ameryki Łacińskiej rozpoczęła się już w latach 70tych XIX wieku, ale dziesięciokrotne powiększenie inwestycji USA w regionie przypadło na przełom XIX i XX wieku, po podpisaniu traktatu o Kanale Panamskim. Ponadto T. Roosevelt wygłosił orędzie w Kongresie, które dopuszczało ingerencje USA w wewnętrzne sprawy sąsiadów, aby zapobiec uzależnianiu państw regionu od Europy, było to uzasadnienie dyplomacji „grubej pałki” czyli interwencyjnej polityki USA, która w późniejszym czasie została przemianowana na „dyplomację dolarową” czyli akcent z interwencji zbrojnych został przesunięty na wykorzystanie środków finansowych. W idei panamerykanizmu zaczęto kłaść nacisk na współpracę gospodarczą krajów półkuli jako fundamentu późniejszej współpracy politycznej. Jednak Stany Zjednoczone budując swoją strefę wpływów, ostatecznie zaczęły odchodzić od panamerykańskiej idei współpracy wielostronnej na rzecz jednostronnej interwencji. W pakcie Ligii Narodów doktryna Monroe'ego była traktowana jako porozumienie regionalne, czemu sprzeciwiały się na przykład Argentyna i Meksyk, zwłaszcza, że USA zastrzegało sobie wyłączne prawo decydowania o okolicznościach zastosowania doktryny lub jej modyfikacji. Stany Zjednoczone odmówiły Argentynie uzupełnienia doktryny o zakaz europejskiej interwencji zbrojnej, której celem byłoby wymuszenie spłaty długów. Generalnie zaznaczała się peryferyjna pozycja Ameryki Łacińskiej w stosunku do centrów świata kapitalistycznego. Najwyżej uprzemysłowione kraje regionu rywalizowały o przychylność europejskich metropolii rozbijając jedność latynoamerykańską. Dopiero I wojna światowa odwróciła uwagę Europy od Ameryki Łacińskiej, co pośpiesznie wykorzystały Stany Zjednoczone.
Kolejny okres to 1930 do 1960 roku, w którym nastąpiła modyfikacja systemu panamerykańskiego była spowodowana groźbą nadciągającej wojny i nowym układem sił ukształtowanym w jej wyniku. Stany Zjednoczone wycofały się z polityki „grubej pałki” i interwencji wojskowo-militarnych, które kosztowały obywateli amerykańskich ok 9 mln dolarów. Następstwem tego kroku była polityka „dobrego sąsiedztwa” : nieinterwencja, nieingerencja i wzajemność czyli generalnie większa autonomia krajów latynoamerykańskich. Wprowadzono w tym okresie kilka zasad regulujących stosunki z USA np traktat o zapobieganiu konfliktom między państwami amerykańskimi, traktat arbitrażowy, uznano również zasadę nieinterwencji i zasadę nielegalności ściągania długów siłą. Ponadto istotny także był Akt z Chapultepec stanowiący zarys przyszłego ogólnoamerykańskiego systemu bezpieczeństwa, podpisany w Rio de Janeiro jako Międzynarodowy Traktat o Pomocy Wzajemnej obejmujący obie Ameryki, Atlantyk, Pacyfik, Arktykę i Antarktydę. Układ stanowił pierwowzór późniejszych paktów USA z innymi państwami. Uzupełnieniem tego była karta bogotańska - powstanie OPA. Jednak generalnie Ameryka Łacińska przestała być głównym partnerem USA. Przyczyniła się do tego z pewnością rywalizacja zimnowojenna, polityka Trumana powstrzymywania komunizmu w Europie i na Dalekim Wschodzie oraz plan Marshalla. USA w walce z komunizmem próbowały przeciągnąć na swoją stronę kraje OPA, które bez entuzjazmu podpisywały kolejne deklaracje licząc przede wszystkim na pomoc gospodarczą z USA.
W latach 50tych upadło kilka dyktatorskich reżimów regionu, Amerykanie jednak lekceważyli nadciągające zagrożenie, dopiero w wyniku rewolucji kubańskiej nastąpiła rewizja polityki regionalnej USA.
Ostatni okres zamykający analizę stosunków międzynarodowych w Ameryce Łacińskiej rozpoczyna się od płowy 60tych lat. Następuje tu konfrontacja stanowisk państw Ameryki Łacińskiej i USA. Działalność OPA skierowana jest ku poważnym problemom gospodarczo-społecznym nękającym region. Z inicjatywy Meksyku podpisano Traktat o zakazie broni nuklearnej uznany przez mocarstwa atomowe. Pod naciskiem USA Kuba zostaje nieformalnie wykluczona z OPA. Ponadto Stany Zjednoczone z pozycji gwaranta bezpieczeństwa w regionie stały się zagrożeniem popierając w wojnie o Falklandy-Malwiny Wielką Brytanię zamiast Argentyny.
Polityka Reagana siłowego rozwiązywania konfliktów w Ameryce Łacińskiej doprowadziła do izolacji USA w regionie. Istotny jest również kryzys lat 70tych, który dotknął Argentynę, Brazylię i Meksyk. Natomiast lata 80te to przechodzenie z rządów wojskowych do cywilnych i demokratyzacja systemów, przestrzeganie praw człowieka, na płaszczyźnie gospodarczej zwrot ku gospodarce rynkowej, rezygnacja z silnego interwencjonizmu i modelu państwa opiekuńczego, istotne również są stale zacieśniające się stosunki gospodarcze w regionie.
Uwarunkowania niestabilności politycznej Ameryki Łacińskiej wynikają z braku tradycji i własnych wzorców demokratycznych. Przenoszenie liberalnych i demokratycznych konstytucji z USA i Francji na niedostosowany grunt, na którym instytucje społeczne i polityczne miały wciąż charakter autorytarny, pogłębiało anarchię. Niezrozumiałe były też hasła wolności i równości wszystkich ludzi w społeczeństwach mieszanych etnicznie, a wszelkie konflikty nie miały szans na rozwiązanie w drodze instytucji demokratycznych. Prezydencki system polityczny w państwach Ameryki Łacińskiej przyznawał prezydentowi inicjatywę ustawodawczą, nie było rozdziału organów ustawodawczych i wykonawczych, a parlament miał ograniczone możliwości dokonywania zmian w konstytucji. W życiu politycznym uczestniczyły bogate i wykształcone elity kreolskie, natomiast Indianie, Metysi czy Murzyni często nie potrafili pisać i nie znali hiszpańskiego. Ponadto w regionie widoczne były rządy jednoosobowe autorytarne, dysponujące siłą zbrojną. Lokalni caudillos byli niezinstytucjonalizowani, niejednokrotnie mieli ambicje zdobycia ogólnokrajowej władzy. Zauważalne silne poczucie lokalności, kult męskości, którego owocem było godne pochwały zdobycie władzy siłą, którą później jak najdłużej utrzymywano i kolejna cecha to zdobywanie władzy dzięki popularności, nie zaś dzięki programowi politycznemu. Inne istotne elementy destabilizujące to rozproszenie ogniw władzy administracyjnej, brak świadomości narodowej i brak zainteresowania wydarzeniami w kraju. Ingerencja byłych mocarstw kolonialnych oraz Stanów Zjednoczonych, korumpowanie elit, popieranie autorytarnych reżimów i organizowanie przewrotów wojskowych. Niezwykle istotna jest rola wojska w przejmowaniu władzy jako że było jedyną zorganizowaną siłą, która mogła opanować sytuację. Siły zbrojne były enklawą nowoczesności, tylko przez służbę wojskową można było zdobyć awans społeczny. Ponadto w okresie kolonializ mu hiszpańskiego wojsko stanowiło niejako „państwo w państwie” dysponując własnym sądownictwem. Jeśli chodzi o gospodarkę w kontekście uwarunkowań, to duże piętno odcisnął okres kolonializmu, w którym przemysł był zakazany, jedynie handel surowcami, owocami i przyprawami, ale tylko za pośrednictwem korony. Tak więc po odzyskaniu niepodległości nowo powstałe państwa pozostawały w dużej zależności od metropolii.
Stany Zjednoczone wobec rewolucji.
Stany Zjednoczone uzależniły od siebie Kubę, na początek wymuszając prawo interwencji w wewnętrzne sprawy, później instalując bazy wojskowe w Guantanamo i ostatecznie opanowując gospodarkę Kuby, która stała się niejako plantacją cukru zależną od USA. Przejęcie władzy przez Fidela Castro w 1959 roku początkowo nie wywoływało niepokoju. Później jednak Stany Zjednoczone próbowały opanować rewolucję socjalistyczną poprzez embargo na handel z wyspą, środkami politycznymi, dyplomatycznymi, aż ostatecznie zdecydowano się na obalenie rządu Castro. Jednak incydent w Zatoce Świń, w którym brali udział przeszkoleni uchodźcy kubańscy wspierani przez Amerykanów, nie powiódł się. Tymczasem od 1961 roku Kuba rozpoczęła budowę ustroju socjalistycznego zacieśniając współpracę z ZSRR. Rozmieszczenie przez Rosjan na Kubie wyrzutni rakiet balistycznych średniego zasięgu, które były bezpośrednim zagrożeniem dla terytorium USA, było początkiem kryzysu na Morzu Karaibskim. Siły nuklearne USA i ZSRR zostały postawione w stan gotowości, co stanowiło zagrożenie o charakterze globalnym. Ostatecznie kryzys został zażegnany, Amerykanie zapewnili, że agresji na Kubę nie będzie i jednocześnie wycofali z Turcji swoje rakiety średniego zasięgu skierowane na ZSRR. Dzięki temu na Kubie utrwalił się rząd komunistyczny, mimo, że USA cały czas próbowało opanować sytuację poprzez naciski na OPA i usunięcie Kuby z organizacji. W celu zapobieżenia rozprzestrzenianiu się rewolucji kubańskiej w Ameryce Łacińskie prezydent Kennedy zaproponował państwom regionu 20 mld dolarów pomocy w ramach programu "Sojusz dla Postępu" Jednak projekt nie mógł być realizowany w pełni, gdyż godziło by to w interesy koncernów z USA. Ponadto chodziło również, aby program społeczno-gospodarczej modernizacji regionu przede wszystkim izolował Kubę na kontynencie. Nadal sporne pozostawały odszkodowania za mienie amerykańskie pozostawione na Kubie. Amerykanie po upadku ZSRR sądzili, że reżim Castro również upadnie, jednak stało się inaczej. Rewolucja kubańska zachęciła ugrupowania partyzanckie w Salwadorze, Gwatemali i Nikaragui do walki o lepsze warunki życia, podstawowe swobody demokratyczne i legalne działanie opozycji. Zwłaszcza w Nikaragui ruch powstańczy wyjątkowo aktywnie zwalczał amerykańską okupację. USA decydowało o życiu politycznym tego raju poprze rządy dyktatorskie dynastii Somozów, które wytworzyły specyficzny system dominacji klasowej, w ramach której bogaciła się wąską elita, natomiast reszta społeczeństwa biedniała. Ostatecznie stan ten sprowokował powstanie Sandinowskiego Frontu Wyzwolenia Narodowego - FSLN, który obalił rządy dyktatorskie w 1979 roku. Jednak na ustabilizowanie sytuacji w kraju ogarniętego wojną domową nie wpłynęły nawet wygrane przez sandinistów wybory w 1984 roku. Natomiast w Salwadorze władzę przejął na wiele lat sojusz oligarchii i wojska powodując zubożenie klasy robotniczej, chłopów i warstw średnich. W momencie kiedy poszkodowane przez władze warstwy społeczeństwa podjęły walkę - "ofensywa generalna" w 1981 roku doprowadziło to do dwunastoletniej wojny domowej. Elity państw regionu obawiały się przeniesienia rewolucji o charakterze klasowym do ich państw, co byłoby zagrożeniem władzy sprawowanej właśnie przez te elity.
----------------------------------------------------------
Mechanizmy rozwiązywania sporów w Ameryce Łacińskiej można sprowadzić do trzech propozycji: powrót administracji Reagana do polityki "grubej pałki" Roosevelta i doktryny Monroe'ego jako odpowiedzi na zwycięstwo w regionie rewolucji kubańskiej oraz w Nikaragui. Agresywna polityka nie sprawdziła się. Druga propozycja pochodziła od Grupy z Contadory, w skład której wchodziły: Kolumbia Wenezuela, Meksyk, Panama. Grupa uchwaliła Akt z Contadory w sprawie pokoju i współpracy w Ameryce Środkowej, który został zablokowany przez Stany Zjednoczone. W 1985 roku tzw Grupa Poparcia (limeńska) wsparła w/w plan pokoju, jednak nie udało się go zrealizować. Generalnie działania Grupy z Contadory spowodowały zbliżenie się skonfliktowanych stron i zapobiegło rozszerzeniu konfliktu środkowoamerykańskiego na cały region. Nastąpiło szereg spotkań z działem szefów państw oraz ministrów Salwadoru, Gwatemali, Nikaragui, Hondurasu i Kostaryki.Trzecią propozycją był plan pokojowy prezydenta Kostaryki - Oskara Ariasa, który składał się z kilku punktów: przerwanie ognia, powszechna amnestia dla więźniów politycznych, dialog rządu z opozycją oraz przeprowadzenie powszechnych wyborów. Prezydenci pięciu państw Ameryki Środkowej podpisali porozumienie w Tegulcigalpie w 1987 roku, ale walki nadal trwały. Uznano, że podstawą będzie rozwiązanie konfliktu w Salwadorze i Nikaragui.