Tradycja chrześcijańska - Nowy Testament. Patrologia grecka i łacińska. Hagiografia. Hymn ambrozjański. Sekwencja.

Średniowieczna liryka religijna w kulturze polskiej (łacińsko- i polskojęzyczna).

Tradycja chrześcijańska od chwili swego powstania prowadziła dialog z innymi kulturami (z judaizmem i „poganami”)- oparty głównie na gatunku retorycznym zw. mową, prowadzony w konwencji obrony (APOLOGIA), później w dyskursie mowy doradczej lub oskarżycielskiej.

O stosunku chrześcijaństwa do kultury pogańskiej mówił Bernard z Clairvaux: starożytni są „olbrzymami, którzy na swych ramionach dźwigają nas, karłów- dlatego tylko widzimy więcej i dalej.”

Apologia - (obrona, mowa obrończa) - gatunek literacki wywodzący się ze sztuki oratorskiej. Tekst mówiony lub pisany, poświęcony obronie jakiejś osoby, idei, sprawy lub dzieła, zawierający jawną lub ukrytą ich pochwałę oraz odparcie zarzutów przeciwników. Apologie była gatunkiem częstym zwłaszcza w antycznej literaturze chrześcijańskiej.

Twórczość najstarszych pisarzy chrześcijańskich greckiego Wschodu i łacińskiego Zachodu to PATROLOGIA.

Patrologia - (gr. patres + logos), nauka Ojców Kościoła, którą zajmują się specjaliści zwani patrologami. Termin pojawił się dopiero w XVII wieku, najpierw w kręgu teologii luterańskiej. Nowsze studia nad literaturą patrystyczną zapoczątkował Jacques Paul Migne (XIX w.) Pojęcie patrologia odnosi się zazwyczaj do dzieł teologicznych (teologia patristica), stąd inna nazwa: PATRYSTYKA (dyscyplina wiedzy historyczno-religijnej, edytorstwo i krytyka tych tekstów). Wiek IV określa się mianem złotego wieku patrologii

Ojcowie Kościoła (Patres) byli to pisarze i teologowie we wczesnym chrześcijaństwie (do VIII wieku). Spośród wielu pisarzy wczesnochrześcijańskich tylko niektórym nadano tytuł Ojca Kościoła. W wyniku selekcji wybrano po ośmiu pisarzy z obu kręgów kultury: zachodniego i wschodniego. Co drugiemu z tej listy nadano przydomek wielki; są nimi: Ambroży, Augustyn, Hieronim, Grzegorz Wielki oraz Atanazy Wielki, Bazyli Wielki, Grzegorz z Nazjanzu i Jan Chryzostom.

Patrologia obejmuje dwa wielkie obszary zagadnień, którymi zajmowali się Ojcowie:

1. O Bogu - pojęcie Boga, Jego stosunek do świata, ogniwa pośrednie między Bogiem a światem;

2. O człowieku - pojęcie człowieka, jego relacje z Bogiem, dusza nieśmiertelna i jej powrót do Boga.

Wszyscy myśliciele ówcześni skłaniali się do twierdzenia, że Bóg naturalnym sposobem nie jest poznawalny; ustaliło się przekonanie, że Bóg daje się poznać, ale tylko na drodze objawienia, przekonanie o transcendencji Boga: jest nie tylko pozarozumowy, ale i pozaświatowy. Przez hellenistycznych filozofów był pojęty jako byt absolutny; u chrześcijan zaś z pojmowaniem Boga jako bytu łączyło się pojmowanie go jako sędziego.

Ojcowie Kościoła doszli do twierdzenia, że Bóg stworzony był z niczego, że ma początek i będzie mieć koniec. Uznawano powszechnie ogniwa pośrednie między Bogiem a światem. Pochodzenie zła- Filozofowie hellenistyczni wywodzili je na ogół z materii, chrześcijańscy - przeważnie z wolności. Chrześcijanie bronili doskonałości świata, wskazując na negatywność zła, na jego celowość jako środka oczyszczającego i na znaczenie moralne okupionej przezeń wolności człowieka. O człowieku- istotą jego jest dusza, losem - upadek, celem - połączenie z bóstwem. Powrót duszy do Boga był dla wszystkich myślicieli tej epoki właściwym celem czynności ludzkich, poznania, działania, twórczości. Było to naturalne zamknięcie teocentrycznych systemów: wedle nich wszystko poczęło się z Boga i wszystko musi do Boga powrócić.

Twórczość teologiczna, filozoficzna i artystyczna Ojców Kościoła (zwłaszcza okres od II do VI wieku) stanowi łącznik pomiędzy starożytnością biblijną i „pogańską” a średniowieczem i kulturą nowożytnej Europy. Dla chrześcijan był komentarzem Objawienia i idei religijnych zawartych w Nowym Testamencie.

W patrologii możemy wyróżnić grupy tematyczne:

- piśmiennictwo historyczne, wyrosłe wokół Nowego Testamentu

• Acta Martyrum- Gesta martyrum, pisma relacjonujące przebieg procesów i egzekucje chrześcijan w pierwszych wiekach n.e. W postaci pierwotnej miały formę protokołów sądowych, składających się z pytań sędziego i odpowiedzi podsądnych, kończyła je formuła wyroku i stwierdzenie faktu jego wykonania. Dały początek powstającym w późniejszych czasach tzw. legendom męczeńskim.

- nurt apologetyczny (patrz-> apologia)- Najwybitniejszym apologetą był Tertulian (II/III)

- nurt dialogu z kulturami (Ojcowie Kościoła nie odcięli się od dzieł twórców antycznych, ale posługując się ideami platońskimi, arystotelesowskimi, stoickimi, cynickimi, potem i neoplatońskimi, formowali filozofię chrześcijan. Wcześni myśliciele chrześcijańscy przejęli greckie definicje filozofii, jednakże dali im zwrot odrębny).

Ramy chronologiczne tych trzech okresów rozwoju patrystyki zamykały się w latach:

1. Powstanie - okres pierwszy (do 325 r.)

2. Rozkwit - okres drugi (325-451). Tworzą Św. Augustyn, św. Hieronim, św. Ambroży, Jan Chryzostom oraz Euzebiusz z Cezarei

Euzebiusz z Cezarei jest uważany za twórcę dziejopisarstwa chrześcijańskiego. Autor Historii Kościoła (Historia Ecclesiastica, wyd. polskie, 1924) - pierwszej próby przedstawienia dziejów Kościoła od jego założenia do czasów zwycięstwa Konstantyna Wielkiego nad Licyniuszem.

3. Schyłek - okres trzeci (451-636). Tworzą m.in. św. Grzegorz Wielki, Boecjusz, Grzegorz z Tours, Izydor z Sewilli)

PATROLOGIA GRECKA

• Św. Jan Chryzostom- ("Złotousty"),ok. 350-407, biskup Konstantynopola, uznawany za największego kaznodzieję kościoła Wschodu.Twórca liturgii Eucharystii odprawianej w cerkwi prawosławnej przez prawie cały rok. Autor „Traktatu o kapłaństwie”)

• Orygenes (ok. 185-254)- Dążył do wyrażenia myśli chrześcijańskiej pojęciami filozofii greckiej, a największy wpływ na niego wywarły pisma Platona. Autor komentarzy do Pieśni nad Pieśniami. Do objaśnienia tego arcydzieła literatury hebrajskiej stosował pojęcia wypracowane przez filozofię „pogańską”- posługiwał się metodą ALEGOREZY.

Alegoreza- dwustopniowa metoda interpretacji przekazów znakowych (słownych i ikonograficznych). Najpierw odczytuje się znaczenie dosłowne, bezpośrednie, następnie szuka się ukrytego znaczenia głównego.

• Hilary z Poitiers (+ 367)- Hilary jest pierwszym pisarzem łacińskim, którego twórczość hymnograficzna jest potwierdzona (Księga hymnów). Ponieważ w sporze ariańskim odmówił potępienia św. Atanazego, który bronił prawdy o bóstwie Chrystusa, cesarz Konstancjusz skazał go na wygnanie do Azji Mniejszej. Kilka lat pobytu na wygnaniu wykorzystał na dokładne zapoznanie się z teologią Wschodu, której bogactwo, subtelność i precyzję pojęć starał się po powrocie z wygnania rozpowszechnić w Kościele łacińskim. Czerpiąc ze wschodnich inspiracji wzbogacał też zachodnią liturgię.

PATROLOGIA ŁACIŃSKA

• Św. Hieronim ze Strydonu

• Św. Augustyn z Hippony- Wyznania, O Państwie Bożym, Dialogi i pisma filozoficzne, O Trójcy Świętej…”Wyznania” stały się pierwowzorem później pamiętników życia duchowego i pamiętników intymnych („Wyznania” Rousseau, „Księgi życia” św.Teresy z Avila). Jego styl charakteryzuje „niedościgniona subtelność i aforystyczność”, to „jakby dialog z tekstami ST i NT”. [A.B]

• Św. Ambroży- IV wiek, biskup Mediolanu, ojciec i doktor Kościoła. Napisał wiele traktatów teologicznych i przyczynił się do reformy liturgii. To z jego rąk św. Augustyn przyjął chrzest. (HYMN AMBROZJAŃSKI- patrz niżej)

• Grzegorz Wielki (+ 604)- zaczął nazywać się servus servorum Dei (sługa sług Bożych), We wszystkich dziełach Grzegorza dominuje problematyka pastoralna oraz moralno-ascetyczna.

• Boecjusz (+ 524)- Dorobek piśmienniczy Boecjusza składa się pism filozoficznych, przekładów i komentarzy pism filozoficznych oraz traktatów teologicznych.

O pocieszeniu jakie, daje filozofia (Philosophiae consolatio), dialog w 5 księgach (przekł. pol. T. Jachimowski, POK 5, s. 5-163), napisany w więziennej samotności przed straceniem w formie prosimetrium (proza przeplatana poezją), główne dzieło Boecjusza, zaliczane do najsłynniejszych dzieł filozoficznych średniowiecza. W księdze I - uwięzionemu autorowi jawi się Filozofia - Mistrzyni, w postaci dostojnej matrony, która wysłuchuje jego skarg na zmienność fortuny i wyrządzone mu krzywdy. Pod wpływem rozmowy z Filozofią, wyraża jednak przekonanie, że Bóg jako Stwórca ustawicznie opiekuje się swoimi dziełami. W księdze II - Filozofia występuje niejako w obronie fortuny; wylicza dobrodziejstwa, które Boecjusz od niej otrzymał; ani bogactwo, ani władza, ani sława nie są własnością człowieka; prawdziwego szczęścia należy szukać w duszy ludzkiej; jedynie miłość jest prawem rządzącym we wszechświecie. Księga III - traktuje o prawdziwym szczęściu, które w pełni można znaleźć tylko w Bogu. W księdze IV - wyjaśnia działanie Opatrzności Bożej; szczęście złych jest tylko pozorne; nieszczęścia, które spotykają sprawiedliwych - uszlachetniają ich; każdy los jaki spotyka ludzi, będąc zależnym od Opatrzności, musi być uznany za dobry. Księga V omawia problem Opatrzności i wolnej woli. Wszechwiedza Boga nie znosi wolnej woli.

• Izydor z Sewilli (+636)- Napisał Chronica Maiora, książkę o cudach natury, której treścią są wydarzenia od stworzenia świata, największym wszakże dziełem, jakie zostawił, to Codex etimologiarum (Etymologie)- próba pierwszej naukowej encyklopedii, ogólnej syntezy wiedzy, jaką za jego czasów posiadano.

---