REHABILITACJA CHOREGO

REHABILITACJA- wg. WHO, rehabilitacja jest kompleksowym i interdyscyplinarnym procesem, którego celem jest ochrona zdrowia, rozwijanie oraz utrzymywanie jak najlepszej sprawności życiowej osób, których zdrowie jest zagrożone lub zostało utracone wskutek choroby, urazu, wad wrodzonych lub nabytych

Płaszczyzny rehabilitacji

• Prewencja pierwotna- obejmuje zapobieganie i eliminację czynników ryzyka upośledzenia bądź utraty sprawności życiowej,

• Stosowanie odpowiednich zabiegów leczniczych przywracających choremu sprawność fizyczną i psychiczną w oparciu o neurofizjologiczne procesy regeneracji, kompensacji i adaptacji

• Wyrównywanie szans- wspomaganie życia, przystosowanie środowiska dla pełnej integracji i adaptacji środowiskowej osób trwale niepełnosprawnych

Proces rehabilitacji realizowany jest na gruncie: Placówek medycznych, Instytucji rządowych, Instytucji pozarządowych, Instytucji oświatowych, Zakładów pracy, Środków masowego przekazu.

REHABILITACJA MEDYCZNA(lecznicza) ma na celu intensyfikację wszelkich procesów prewencyjnych i terapeutycznych. Przyspiesza powrót do zdrowia. Realizowana jest przez personel medyczny na terenie przychodni, poradni, szpitali, uzdrowisk i zakładów pielęgnacyjno- opiekuńczych. W skład rehabilitacji medycznej wchodzą: fizjoterapia, psychoterapia, ergoterapia, zaopatrzenie ortopedyczne oraz zabiegi z zakresu chirurgii rekonstrukcyjnej.

REHABILITACJA SPOŁECZNA Zakłada uzyskanie akceptacji społecznej dla osoby niepełnosprawnej, jak również akceptację kalectwa przez samego chorego. Wymaga współpracy chorego, jego rodziny, różnych instytucji, organizacji, które przez działania adaptacyjne i integracyjne, w oparciu o przepisy prawne, system zabezpieczeń egzystencji materialnej, umożliwienie nauki, transportu, dostępność dóbr kultury- pozwalają osobie niepełnosprawnej- najpełniej jak to jest możliwe- na rozwój osobisty i udział w życiu społecznym.

REHABILITACJA ZAWODOWA Ma na celu zdobycie lub przywrócenie i utrzymanie wydolności oraz sprawności gwarantującej osobie niepełnosprawnej aktywność zawodową. Praca zawodowa inwalidów pełni funkcję ekonomiczną- pozwala na niezależność i samodzielność. Jest też ważnym elementem rehabilitacji społecznej- pozwala na samorealizację, zapobiega izolacji.

ZESPÓŁ REHABILITACYJNY: Lekarz specjalista w dziedzinie rehabilitacji, Fizjoterapeuta (magister rehabilitacji ruchowej, technik fizjoterapii, instruktor gimnastyki leczniczej), Ergo terapeuta- terapeuta zajęciowy, Psycholog, Pracownik socjalny, Instruktor pracy zawodowej, Pedagog specjalny, Specjalista zaopatrzenia ortopedycznego, Logopeda, Pielęgniarka, Opiekun medyczny,

Prewencja pierwotna Na tym etapie włącza się działania promocyjne i profilaktyczne realizowane w ramach programów środowiskowych- w szkole, zakładzie pracy, grupach społecznych, rodzinie. Są to np. programy oświaty zdrowotnej w zakresie zdrowego żywienia, higieny osobistej i otoczenia, zachowań abstynenckich, zdrowia psychicznego, zalecanych badań profilaktycznych. Działania te podejmowane są przez pracowników medycznych, ale także przez ekspertów różnych dziedzin. Celem tej współpracy jest zapewnienie środowiskowych warunków umacniania zdrowia oraz kształtowanie zdrowego stylu życia.

Wyrównywanie szans- zadania

• Kształtowanie postaw społecznych-, czyli zapewnienie życzliwości, zrozumienia oraz świadczenia pomocy przez osoby zdrowe na rzecz niepełnosprawnych- przez upowszechnianie wiedzy, popieranie pożądanych wzorów zachowań oraz rozwijanie empatii

• Organizację środowiska fizycznego-, czyli współdziałanie w likwidacji wszelkich przeszkód technicznych uczestnictwa biernego i aktywnego osób niepełnosprawnych w życiu kulturalnym i społecznym. Jeśli jest to możliwe- zniesienie przeszkód- pomoc w adaptacji przez zastosowanie różnych udogodnień i pomocy technicznych, doraźnej pomocy finansowej i innych form materialnego oraz duchowego wsparcia

• Aktywizację edukacyjną i zawodową, tj. pomoc w przeprowadzeniu badań diagnostycznych i realizacji zaleceń stąd wynikających w zakresie nauki szkolnej, kształcenia zawodowego, zatrudnienia i pracy zawodowej na odpowiednio przystosowanym stanowisku pracy.

• Z procesem leczenia i usprawniania spójny jest proces pielęgnowania. Szczególne znaczenie mają tu wszelkie świadczenia rehabilitacyjne zapobiegające powikłaniom wynikającym z konieczności unieruchomienia w łóżku: Odleżyny, Ograniczenia ruchomości w stawach, Niewydolność krążeniowo- oddechowa, Zatorowość, Zakrzepica żył, Zaparcia, Apatia, Depresja.

Prowadzenie rehabilitacji przyłóżkowej w ramach pielęgnowania zapobiega powstawaniu wtórnych zmian patologicznych pogarszających ogólny stan chorego i utrudniających późniejszą specjalistyczną rehabilitację.

Najprostsze zabiegi fizykalne: Okłady- kompresy ciepłe i zimne, Naświetlania lampą solux- podczerwień, Naświetlania lampą kwarcową- ultrafiolet,

Wybrane elementy kinezyterapii: Odpowiednie ułożenie chorego, Ćwiczenia oddechowe, Ćwiczenia mobilizujące krążenie obwodowe, Pionizacja i nauka chodzenia, Ćwiczenia samoobsługi.

UŁOŻENIE PACJENTA

Ułożenie i planowana zmiana pozycji ciała pacjenta są najlepszymi sposobami profilaktyki odleżyn. Szczególnie jest to ważne u chorych z paraplegią, hemiplegią, schorzeniami reumatycznymi, urazami, stanami po zabiegach operacyjnych w obrębie klatki piersiowej i jamy brzusznej. Ułożenie polega na zabezpieczeniu pośrednich pozycji w stawach, odbarczeniu części ciała szczególnie narażonych na ucisk, zabezpieczeniu przed otarciami naskórka, niedokrwieniem.

hemiplegia porażenie mięśni jednej połowy ciała (niedowład połowiczy, hemiparesis to z kolei niedowład mięśni jednej połowy ciała). Porażenie połowiczne najczęściej jest stwierdzane w przebiegu zawału mózgu, krwotoku do jamy czaszki (w tym udaru mózgu pochodzenia krwotocznego), bywa również objawem guza mózgu.

Tetraplegia to paraliż czterokończynowy. Powstaje na skutek uszkodzenia rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym

Paraplegia porażenie poprzeczne. Schorzenie neurologiczne polegające na porażeniu dwukończynowym, najczęściej dotyczy kończyn dolnych. Jest spowodowane uszkodzeniem rdzenia kręgowego na różnych poziomach lub uszkodzeniem mózgu

Prawidłowe ułożenie

Jest niezbędnym elementem profilaktyki przeciwodleżynowej. Profilaktyka odleżyn wymaga także stosowania odpowiednio wyposażonego technicznie łóżka osoby niepełnosprawnej. Służą temu materace i poduszki przeciwodleżynowe, rozmaite podkładki i pomoce stabilizujące tułów oraz dystalne części kończyn.

Zapobiega powstawaniu zniekształceń w narządzie ruchu

Jest koniecznym warunkiem biernego drenażu segmentów płucnych

Ćwiczenia oddechowe

Mają duże znaczenie: Po zabiegach chirurgicznych, W geriatrii, W położnictwie, W neurologii,

We wszystkich tych przypadkach może dojść do: Spłycenia oddechu, Ograniczenia ruchomości klatki piersiowej, Zalegania wydzieliny w drzewie oskrzelowym, Zmian zapalnych w oskrzelach i płucach.

Profilaktyka powikłań płucnych polega na: Utrzymaniu właściwej wentylacji, Utrzymaniu ruchomości klatki piersiowej, Wzmocnieniu siły wydechu, Wzmocnienie efektywności kaszlu.

Kolejność wykonywania ćwiczeń oddechowych według stopnia trudności: Pogłębione wdechy i wydechy, Oddychanie wspomagane ruchami ramion (samodzielnie, z pomocą instruktora) podczas podnoszenia ramion wdech, podczas opuszczania- wydech, Wspomaganie wydechu przez wzmacnianie tłoczni brzusznej uciskiem na dolne żebra i powłoki brzuszne, Ćwiczenia kaszlu i odksztuszania wydzieliny, Wydech z oporem- celem usprawnienia przepony, wzmocnienia mięśni tłoczni brzusznej (osiąga się to przez dmuchanie na zawieszone lekkie przedmioty, wydech utrudniony lekkim zaciskaniem skrzydełek nosa lub opór dłońmi ułożonymi na brzuchu, wydech do naczynia z wodą, przedmuchiwanie płynu w połączonych naczyniach).

Ćwiczenia mobilizujące krążenie obwodowe:

Przyczyny zakrzepów żył głębokich: Bezruch, Spadki ciśnienia tętniczego krwi, Osłabiona obwodowa „pompa mięśniowa”, Przymusowa pozioma pozycja, Zatory światła, nawet odległych naczyń.

Profilaktyka powikłań naczyniowych:

Wczesna mobilizacja ruchowa całego organizmu, polegająca na: Częstych zmianach pozycji ciała w łóżku, Specjalnych ćwiczeniach kończyn, Pionizacji

U osób mających żylaki lub niewyjaśnione bóle w nogach niebezpieczeństwo powstania zakrzepów jest znacznie większe. Przed rozpoczęciem ćwiczeń należy przeprowadzić badanie pod kątem wykrycia wrażliwości na ucisk czy zwiększone ucieplenie.

Przykłady ćwiczeń czynnych mobilizujących krążenie w pozycji leżącej: Zgięcia i wyprosty, przywiedzenia i odwiedzenia palców dłoni i stóp, Zaciskania dłoni w pięściach, krążenia nadgarstków i stóp, Naprzemienne zgięcia i wyprosty kończyn w stawach łokciowych i kolanowych, Kilkusekundowe, izometryczne napięcia mięśni czworogłowych uda i mięśni pośladkowych, Ruchy okrężne w stawach barkowych i biodrowych.

Ćwiczenia bierne

Powinny być stosowane w pielęgnowaniu chorych, u których nie stwierdza się zależnej od woli człowieka czynności mięśni. Są to: Niedowłady, Porażenia wiotkie, Porażenia spastyczne, Nieutrwalone ograniczenia ruchomości w stawach, Zaburzenia procesów fizjologicznych ograniczających prawidłową czynność i zachowanie właściwości biologicznych i fizykochemicznych tkanek.

Cel ćwiczeń biernych: Utrzymanie naturalnej długości i elastyczności mięśni, Ułatwienie krążenia krwi i chłonki, Zapobieganie zwyrodnieniom stawowym (stymulują wydzielanie mazi stawowej), W przypadku niedowładów stanowią bodziec sprzyjający reedukacji nerwowo- mięśniowej, zachowaniu czucia i pamięci ruchowej.

ĆWICZENIA BIERNE NIE ZAPOBIEGAJĄ UBYTKOM MASY I SIŁY MIĘŚNI- W TYM CELU MIĘSIEŃ MUSI WYKONYWAĆ PRACĘ-, czyli-MUSI SIĘ KURCZYĆ

Ćwiczenia czynne Polegają na dowolnym wykonywaniu ruchu w pełnych, fizjologicznych- dla jego budowy- zakresach. Ćwiczenia czynne wolne są możliwe do wykonania przy zachowanej sile mięśniowej, wystarczającej do pokonania ciężaru kończyn i tułowia. W przypadku niewystarczającej siły mięśniowej, a jednocześnie przy zachowanej możliwości kontroli ruchu wykonywane są ćwiczenia czynne w odciążeniu lub ćwiczenia czynne wspomagane

Ćwiczenia czynne wolne mają na celu utrzymanie prawidłowego zakresu ruchu w stawach, zwiększanie siły mięśniowej, poprawę koordynacji nerwowo- mięśniowej. Stanowią bazę dla ćwiczeń ogólnokondycyjnych, nauki chodzenia i ćwiczeń w czynnościach dnia codziennego.

PIONIZACJA I NAUKA CHODZENIA

PIONIZACJA- jest stosowana w celu stopniowego przystosowania układu krążenia do ponownego funkcjonowania w pozycji pionowej. W przypadku występowania niewydolności ortostatycznej niezbędne jest przeprowadzenie ćwiczeń poprzedzających stanie i chodzenie.

Sposób pionizacji zależy od: Rodzaju unieruchomienia wymuszającego unieruchomienie, Czasu unieruchomienia, Rozległości zmian chorobowych, Wieku chorego, Stanu emocjonalnego chorego.

Stopniowa pionizacja może być wykonywana

• W sposób bierny (łóżko ortopedyczne, stół pionizacyjny) - mniej obciążający dla chorego

• W sposób czynny-, gdy pacjent próbuje samodzielnie zwiększać kąt odchylenia tułowia od poziomu

Pionizacja powinna przebiegać pod kontrolą pielęgniarki z kontrolą tętna i ciśnienia tętniczego krwi u pionizowanej osoby

Stół pionizacyjny

Wskazania do przerwania pionizacji: Zaburzenia świadomości, Zaburzenia widzenia, Zaburzenia słuchu, Złe samopoczucie.

Omdlenia

Pierwsze próby pionizacji powinny trwać kilka minut i mogą być stopniowo wydłużane w miarę dobrej tolerancji przez chorego pozycji stopniowo zbliżającej się do pionowej- ma to na celu pobudzenie zdolności przystosowawczych organizmu do pozycji siedzącej i stojącej.

Cele pionizacji: Utrzymanie układu nerwowego w fizjologicznym napięciu, Poprawa czynności oddechowej, Poprawa odruchów naczyniowych, Zapobieganie szybkiej demineralizacji kośćca, Zapobieganie przykurczom.

Ćwiczenia przygotowujące do pionizacji w łóżku: Unoszenie głowy, Siad z podparciem (na łokciach, o zagłówek łóżka), Siad płaski (z wykorzystaniem drabinek), Siad ze spuszczonymi kończynami dolnymi.

Ćwiczenia przygotowujące do pozycji spionizowanej powinny uwzględniać także ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia czynne kończyn

Poza łóżkiem prowadzona jest: Pionizacja bierna na stole pionizacyjnym (obowiązkowo z ćwiczeniami kończyn dolnych, tzw. dreptaniem w miejscu, naprzemiennym unoszeniem kolan i obciążaniem kończyn), Pionizacja czynna z pomocą innych osób, Siadanie i wstawanie z łóżka, krzesła, Ćwiczenia z wykorzystaniem wózka inwalidzkiego, Chodzenie w barierkach, Chodzenie z pomocą balkonika, podpórki dwukołowej, lasek łokciowych i dłoniowych, Chodzenie po pochylniach, różnych podłożach, pokonywanie przeszkód terenowych, wchodzenie i schodzenie po schodach.

Asekuracja bierna i czynna

Asekuracja bierna- to towarzyszenie pacjentowi przy pionizacji i słowne uwagi korygujące błędy

Asekuracja czynna- to rzeczywista pomoc polegająca na unoszeniu, podtrzymywaniu pod pachę lub za rękę. Osoba wspomagająca pacjenta powinna zająć miejsce po stronie osłabionej, a w przypadku chodzenia po schodach zawsze poniżej ćwiczącego chorego. Należy też zwrócić uwagę, by chory schodził ze schodów słabszą nogą, a wchodził silniejszą.

Dobrym wynikiem nauki chodzenia jest opanowanie odpowiedniego rytmu chodu, odmierzanie kroków równej długości, jednakowego czasu naprzemiennego obciążania kończyn dolnych i koordynacji ruchowej kończyn dolnych z górnymi. Należy zwrócić uwagę, czy chory, któremu zlecono stosowanie pomocy ortopedycznych, umie się nimi swobodnie posługiwać i czy są one właściwie dobrane.

Ćwiczenia samoobsługi (czynności dnia codziennego)

Polegają na praktycznej weryfikacji wyników treningu usprawniającego (poprawa zakresu ruchów, siły mięśniowej, wskaźników ogólnej sprawności fizycznej) w codziennych czynnościach samoobsługowych.

Zadaniem opiekuna jest mobilizowanie pacjenta do pełnego wykorzystania potencjalnych sprawności.

Czynności te polegają na korzystaniu z możliwości lokomocyjnych w naturalnych warunkach środowiskowych pacjenta: Chodzenie na dłuższy dystans, Pokonywanie różnego rodzaju przeszkód terenowych, Wykonywanie czynności dodatkowych w czasie chodzenia, Korzystanie ze środków transportu, itp.

Sprawności manipulacyjne

Istnieje pięć rodzajów chwytów. Chwyt opuszkowy, jak przy pisaniu długopisem; Chwyt szczypcowy, jak przy trzymaniu klucza; Chwyt cylindryczny, jak przy trzymaniu szklanki; Chwyt hakowy, jak przy trzymaniu walizki; Chwyt młotkowy, jak przy trzymaniu trzonka młotka.

Chwyty opuszkowy i szczypcowy to chwyty precyzyjne, chwyty młotkowy, hakowy i cylindryczny to chwyty siłowe.

W chwycie młotkowym i cylindrycznym powierzchnie stawowe są dociskane przez siły wewnętrzne ręki, co powoduje zwiększoną bolesność przy uszkodzeniach stawu. W chwycie hakowym powierzchnie stawowe są rozciągane. Dlatego pacjent z rzs ma kłopot z utrzymaniem w dłoni szklanki, natomiast może podnieść znacznie cięższe wiadro.

Chwyty dłonią oparte na możliwościach manipulacyjnych ręki: Hakowy- jak przy niesieniu walizki Szczypcowy- jak przy utrzymywaniu igły czy długopisu Kulisty- umożliwiający np. odkręcenie pokrywy słoja,

Reumatoidalne zapalenie stawów

• Częstość występowania: 1 - 2%. Kobiety chorują 3 razy częściej niż mężczyźni. Szczyt zachorowalności przypada między 40 a 60 r.ż..

Objawy podmiotowe: ból i obrzęk stawów rąk i stóp, rzadziej dużych stawów; sztywność poranna, utrzymująca się ponad jedną godzinę; osłabienie, brak łaknienia, stany podgorączkowe, bóle mięśni.

Objawy przedmiotowe:

• Obrzęk i zapalenie stawów. Zmiany są najczęściej symetryczne, dotyczą początkowo głównie stawów śródręcznopaliczkowych i międzypaliczkowych bliższych, stawów śródstopno paliczkowych i kolanowych.

• Stawy rąk: dominuje wrzecionowaty obrzęk stawów z zanikiem mięśni międzykostnych i glistowatych oraz rumień dłoniowy w okolicy kłębu kciuka. Częsta jest ulnaryzacja, czyli łokciowe odchylenie dłoni i palców.

• Ręka bagnetowata- ulnaryzacja palców i kompensacyjne promieniowe zgięcie nadgarstka.

• Palec w kształcie łabędziej szyi- przeprost w stawie międzypaliczkowym bliższym i przykurcz w stawie międzypaliczkowym dalszym i śródręcznopaliczkowym. Znacznie ogranicza zdolność chwytu, pole pracy ręki jest zmniejszone o połowę.

• Palec butonierkowaty- przykurcz w stawie międzypaliczkowym bliższym z przeprostem w stawie międzypaliczkowym dalszym. Przyczyną jest pęknięcie podłużne taśmy prostownika palca i zsunięcie się jej na boki stawu międzypaliczkowego bliższego. Na noc można stosować ortezę korekcyjną bierną, w dzień ortezę dynamiczną ze sprężyną wspomagającą wyprost w stawie paliczkowym bliższym.

• Dość często zajęte są stawy skroniowo- żuchwowe.

• Zmiany w kręgosłupie dotyczą głównie odcinka szyjnego, zwłaszcza niestabilności C1 - C2, spowodowanej zajęciem więzadła poprzecznego kręgu szczytowego. Najczęściej dochodzi do przemieszczenia przedniego łuku C1. W takim przypadku terapia ruchowa w odcinku szyjnym jest przeciwwskazana, należy stosować kołnierz ortopedyczny.

Zmiany pozastawowe: Guzki reumatoidalne; Układ krążenia: zapalenie osierdzia, kardiomiopatie; Zmiany w płucach: zapalenie opłucnej, zwłóknienie płuc; Zmiany w narządzie wzroku: zespół suchości, zapalenie twardówki; Zapalenie naczyń; Zespół cieśni nadgarstka, polineuropatie; Zespół Feltiego, czyli powiększenie śledziony z małopłytkowością. Badania laboratoryjne: Podwyższenie OB i CRP; Niedokrwistość; nadpłytkowość; Obecność czynnika reumatoidalnego RF? Dodatnie testy lateksowy i Waalera Rose.

Klasyfikacja sprawności fizycznej w RZS wg Goftona

Stopień pierwszy- pełna wydolność czynnościowa; Stopień drugi- wydolność wystarczająca do zwykłych czynności; Stopień trzeci- wydolność wystarczająca do niektórych czynności dnia codziennego; Stopień czwarty- unieruchomienie w łóżku lub wózku inwalidzkim.

Kryteria rozpoznania według ACR American College of Reumathology:

• Sztywność poranna, utrzymująca się ponad godzinę; Zajęcie ponad trzech stawów jednocześnie; Symetryczne zajęcie stawów; Zapalenie stawów ręki; Guzki reumatoidalne nad wyniosłościami kostnymi lub w okolicach stawów; Obecność czynnika reumatoidalnego we krwi; Zmiany radiologiczne- nadżerki i osteoporoza przystawowa.

Do rozpoznania konieczne jest spełnienie przynajmniej czterech kryteriów.

POSTĘPOWANIE Z CHORYM

Rehabilitacja (Kinezyterapia, fizykoterapia, terapia zajęciowa, psychoterapia, zaopatrzenie ortopedyczne, edukacja.) Leczenie farmakologiczne, Leczenie operacyjne.

Ćwiczenia samoobsługi

Dotyczą czynności higienicznych, rozbierania, ubierania się, sprzątania, sporządzania i spożywania posiłków, pisania, obsługi sprzętu gospodarstwa domowego.

Sukces w zakresie samoobsługi stanowi o powodzeniu rehabilitacji społecznej, umożliwia akceptację własnej niepełnosprawności.

MASAŻ LECZNICZY Jest środkiem wspomagającym, profilaktycznym i leczniczym w leczeniu wielu chorób.

Techniki masażu klasycznego stosowane w procedurach pielęgniarskich:

• Głaskanie- wykonywane całą powierzchnią masującej dłoni ściśle przylegającej do powierzchni masowanej z równomiernie rozłożonym naciskiem, kierunkiem ruchów zgodnym z przebiegiem naczyń żylnych i limfatycznych. Ma na celu m.in. rozluźnienie i poprawę ukrwienia mięśni, obniżenie pobudliwości emocjonalnej, usprawnienie przepływu krwi i chłonki, pobudzenie funkcji gruczołów łojowych i potowych w skórze.

• Rozcieranie- wykonywane opuszkami palców, brzegami łokciowymi ręki lub grzbietową częścią zgiętych stawów międzypaliczkowych- ruchy kolisto- posuwiste; kierunek wykonywania rozcierania określa anatomiczna struktura stawów, więzadeł, ścięgien, mięśni oraz struktura zmian pourazowych, blizn, przykurczy. Ma na celu czynne przekrwienie i rozluźnienie tkanek podskórnych, obniżenie pobudliwości nerwów, łagodzenie bólów przy neuralgiach

• Oklepywanie- sprężyste, krótkie ruchy uderzenia rękoma masażysty w tkanki masowane; słabe oklepywanie zwęża naczynia krwionośne, szybkie dość silnie je rozszerza, zwiększa napięcie mięśni, ułatwia odksztuszanie wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych.

Przeciwwskazania do usprawniania pacjenta: Niewydolność krążeniowo- oddechowa, Stany ogólnego wyniszczenia organizmu, Wysoka temperatura ciała, Niepełny zrost kości, W trakcie transfuzji krwi lub wlewów dożylnych.

6

---