Wielu współczesnych rodziców interesuje się edukacją własnych dzieci. Relacje
z placówkami oświatowymi mogą być różnorodne. Najwyższy poziom relacji to partnerstwo edukacyjne, czyli przymierze rodziny i placówki edukacyjnej w celu osiągnięcia przez dziecko maksimum możliwości rozwoju. Następuje wówczas wzajemne przenikanie się wpływów, a rodzice występują często w roli wolontariuszy
i uczestniczą w nauce domowej dzieci. Innym rodzajem relacji jest uczestnictwo rodziców w formach proponowanych przez przedszkole i szkołę np. w zebraniach ogólnych, spotkaniach i uroczystościach. Dość częstą relacją rodziny i przedszkola jest bierność rodziców i ich pedagogizacja przez środki masowego przekazu. Najniekorzystniejszą formą kontaktów pomiędzy środowiskami są konflikty, które stanowią dość znaczny procent relacji.
Do źródeł konfliktów w relacjach rodzice - nauczyciele można zaliczyć m.in.:
- dążenie do „sukcesu dziecka - ucznia",
- zaburzona komunikacja rodzina - dziecko - placówka,
- zaangażowanie nauczyciela w pomoc rodzinie dysfunkcyjnej,
- bierność dziecka na zajęciach, niepowodzenia szkolne,
- bezpieczeństwo dziecka w placówce,
- negatywne doświadczenia przedszkolne dzieci,
- skargi rodziców na brak osiągnięć dzieci lub na innych wychowanków,
- niewłaściwa, niepełna informacja przekazywana rodzicom.
Do innych źródeł konfliktów, między rodzicami i nauczycielami, można także zaliczyć: stereotypy i uprzedzenia, brak klimatu bezpieczeństwa, brak wiedzy, brak taktu, przemęczenie rodziców i nauczycieli, niskie wykształcenie rodziców, niektóre cechy rodziców, niedostosowanie form współpracy do oczekiwań.
Poważnym źródłem konfliktów nauczyciel rodzice jest dążenie obu środowisk do tzw. „sukcesu szkolnego dziecka". Rozumienie sukcesu szkolnego ma charakter założony i zależy z jednej strony od obiektywnych wskaźników np. od stopnia przyswojenia wiadomości i umiejętności, ocen pozycji dziecka w grupie rówieśników,
z drugiej strony od własnej oceny możliwości, zdolności i preferencji jednostki. To co dla jednego dziecka jest sukcesem, dla innego może oznaczać niepowodzenie. Niestety rodzice, wspierani przez środki masowego przekazu przywiązują zbyt dużą wagę do osiągnięć edukacyjnych dzieci, a marginalnie traktują hasło „wspieranie dziecka
w rozwoju". Rodzice często pomijają społeczne uwarunkowania procesu kształcenia,
a akcentują jedynie poziom wiedzy i umiejętności dziecka. Oczekiwania ich koncentrują się wokół problemów: efektywnego nauczania i wspierania przez wychowawcę „mojego dziecka w drodze do sukcesu". Nauczyciel i jego praca jest „rozliczana" za efekty określone obiektywnie bez względu na to jaką grupę dzieci otrzymał. Większość nauczycieli twierdzi, że źródłem konfliktów ich z rodzicami jest zaślepienie opiekunów swoimi dziećmi, nadmierne oczekiwania wobec dziecka oraz wymuszanie na wychowawcy pracy z wybranym dzieckiem. Rozwiązaniem sytuacji konfliktowej może być zmniejszenie liczebności dzieci w grupach co umożliwi indywidualne nauczanie. Szkoła i rodzina powinny promować indywidualny rozwój każdego człowieka na miarę jego predyspozycji i możliwości, rozwój prywatnych zainteresowań oraz kreatywności dzieci.
Drugim źródłem konfliktów w relacjach rodziców z nauczycielami są negatywne doświadczenia przedszkolne dzieci dotyczące nauczycieli, rówieśników, zajęć i czasu wolnego. Jakość doświadczeń przedszkolnych dziecka prowadzi do zmian osobowości
i jego stosunku do otaczającego świata, dlatego też rodzice oczekują od pedagogów kreatywnej postawy w tworzeniu jak najlepszych warunków edukacyjnych i koncentrują się m.in. wokół takich problemów jak: cechy osobowościowe nauczyciela czy jego zachowanie się w stosunku do dziecka. Rodzice oczekują określonych cech nauczyciela tj.: ciepło, wrażliwość, elastyczność, przystępność, wysokich umiejętności interpersonalnych, koncentracji na sprawach dziecka, umiejętności rozwiązywania konfliktów i problemów, inteligencji oraz temperamentu. Rodzice spodziewają się od rówieśników dziecka, że ich relacje będą miały pozytywny charakter i obarczają nauczyciela obowiązkiem wypracowania pozytywnych relacji między dziećmi. Dziecko przychodząc do placówki posiada określony poziom wiedzy osobistej, która jest skorelowana z środowiskiem wychowawczym, aspiracjami edukacyjnymi rodziców
i doświadczeniem społecznym dziecka. Nauczyciel powinien wzbogacać wiedzę osobistą dziecka o wiedzę naukowo - publiczną, nazewniczą, interpretacyjną
i wyjaśniającą. Rozwiązaniem konfliktu będzie w tym przypadku podwyższenie kompetencji dydaktyczno - wychowawczych nauczycieli, samodoskonalenie się oraz zdobywanie umiejętności efektywnego kreowania środowiska wychowującego dziecka. Nauczyciel powinien zwracać większą uwagę na aspekt materialny otoczenia dziecka np. pomoce dydaktyczne, meble, sprzęt, urządzenie sali. Nauczyciel jest zobowiązany do bycia kreatorem aspektu osobowego dziecka, powinien tworzyć klimat w grupie dzieci, dbać o ład, nawiązywać przyjazne i pozytywne kontakty z rodzicami wychowanków oraz likwidować bariery komunikacyjne, tworzyć okazje wyzwalające
i mobilizujące dziecka do działania. Zadaniem rodziców jest minimalizowanie konfliktu poprzez konstruktywną krytykę pracy placówki oraz przygotowania dziecka do bycia w grupie rówieśniczej i poznawania rzeczy nowych.
Kolejnym źródłem konfliktów nauczyciel - rodzina jest zaburzona komunikacja „rodzina - dziecko - placówka”. Dziecko najczęściej jest zarówno narzędziem
i pośrednikiem komunikacji. Dziecko świadomie lub nieświadomie może tworzyć koalicję „dziecko i rodzice przeciw nauczycielowi” lub koalicję „dziecko i nauczyciel przeciw rodzicom”. Oczekiwania rodziców nauczycieli i dzieci są zbieżne i dotyczą efektywnej komunikacji. Rozwiązaniem takiego konfliktu jest stworzenie odpowiedniego klimatu opartego na braku rywalizacji, stworzenia optymalnych warunków komunikacji, podziału kompetencji, komunikacji bez zwycięzców i przegranych.
Dość częstym źródłem konfliktów rodziny z nauczycielem jest bierność dziecka na zajęciach. Rozróżniamy bierność: inercyjną, rezygnacyjną, fiaskową. Oczekiwania rodziców i nauczycieli koncentrują się m.in. wokół zagadnień: poświęcania czasu na zajęciach w placówce i podczas aktywności w domu, poznania rodziny dziecka, poznania grupy przez nauczyciela i relacji występujących w obrębie grupy, dostosowania zajęć do zainteresowań i możliwości uczniów, organizowania różnych sytuacji w których dziecko może się wykazać. Rodzic oczekuje od nauczyciela, że będzie potrafił przeciwdziałać bierności dziecka na zajęciach i podejmie odpowiednie ku temu działania, natomiast nauczyciel oczekuje od rodzica, że poda informacje dotyczące warunków domowych wychowanka, które mogą mu pomóc w pracy z dzieckiem, stałego kontaktu z sobą oraz pomocy dziecku w domu. Rozwiązaniem sytuacji konfliktowej powinna być zmiana pracy nauczyciela i większa otwartość i aktywność rodzica. Rodzic musi bardziej zaangażować się w pracę z dzieckiem, słuchać nauczyciela, wspólnie
z nim podejmować działania przeciwdziałające niepowodzeniom ucznia.
Do konfliktu między placówką oświatową a domem wychowanka często dochodzi podczas skarg rodziców na funkcjonowanie instytucji, braku widocznych osiągnięć dzieci lub zachowanie innych dzieci w grupie. W każdym przypadku rodzice oczekują pozytywnej reakcji na skargę. Zadaniem nauczyciela jest poznanie istoty skargi oraz próba rozwiązania konfliktu. Problem ten może mieć różnorakie źródła, a jednym z nich może być np. kiedy rodzice stosujący rygoryzm wobec własnego dziecka będą oczekiwali podobnych zachowań u innych rodziców i pedagoga. Niekiedy rozwiązaniem takiej sytuacji może być przekonanie rodziców, aby zmienili stosunek do osiągnięć dziecka lub sposób dyscyplinowania.
Współczesny nauczyciel ma również za zadanie pomóc dziecku z rodziny dysfunkcyjnej. Rodzice często oczekują do nauczyciela pomocy w problemów dydaktycznych, wychowawczych, a nawet rodzinnych. Czasem nauczyciel sam zauważa problemy i zagrożenia dla dziecka, podejmując działania profilaktyczne
i terapeutyczne. Naraża się wtedy na krytykę ze strony rodziców dziecka, działa często wbrew ich woli. Zagrożenia mogą dotyczyć: rozwoju biologicznego, społecznego
i kulturalnego. Rozwiązaniem jest podjęcie trafnych działań profilaktycznych, kompensacyjnych oraz ratowniczych przez nauczyciela. Ważnym aspektem jest wypowiadanie wyraźnych komunikatów do rodzica np. nie nadużywaj alkoholu. Przemilczanie trudnych sytuacji doprowadzić może do rozgoryczenia rodzica i dziecka, bezsilności i narastania problemu.
Jedną z podstawowych potrzeb człowieka jest potrzeba bezpieczeństwa. Dość częstą przyczyną konfliktów jest problem bezpieczeństwa dziecka w szkole. Rodzice oczekują od nauczyciela, aby dziecko w placówce było bezpieczne i wymagają od niego zapewnienia bezpieczeństwa fizycznego, psychicznego i emocjonalnego. Natomiast nauczyciel oczekuje od rodziców, że uświadomią dziecku różnorodne sytuacje zagrożenia i „przygotują" go do unikania niebezpieczeństw. Rozwiązaniem jest ścisła współpraca domu i placówki oraz zwiększona świadomość współczesnych zagrożeń przez pracowników oświatowych i rodziców.
Rodzice mają prawo do wszechstronnej informacji o poczynaniach placówki, nauczyciela i dziecka. Brak wyczerpującej, adekwatnej do potrzeb rodziców informacji może być źródłem sytuacji konfliktowych. Rodzice od nauczycieli oczekują fachowej wiedzy na temat: rozwoju dziecka, jego odżywiana, mocnych i słabych stron dziecka, funkcjonowania jego w grupie rówieśniczej, zdrowego stylu życia. Dlatego informacja dla rodziców powinna być czytelna i dobrze wyeksponowana i zawierać m.in. informacje
o rozkładzie dnia, pracownikach i organach prowadzących, wytwory działalności plastycznej dzieci, normy żywieniowe i jadłospis, informacje o formach współpracy, szczegółowo opisane zajęcia dodatkowe oraz regulamin placówki. Przybliżanie rodzicom spraw związanych z placówką przyczynia się do kształtowania tzw. „partnerstwa edukacyjnego". Nauczyciel również oczekuje rzetelnej informacji od rodziców dziecka. Dobra informacja, z każdej strony, pozwala rozwiązać wiele sytuacji bezkonfliktowo.
Sytuacje konfliktowe między rodzicami i nauczycielami są wpisane w całość relacji interpersonalnych i żadna ze stron nie powinna mieć prymatu nad którąkolwiek. W głównej mierze chodzi przede wszystkim o to, aby oba środowiska nabyły kompetencje do twórczego rozwiązywania konfliktów, które przy wspólnym współdziałaniu będą wspierać harmonijny i wszechstronny rozwój dziecka.
Bibliografia:
Mendel M. (2001), Edukacja społeczna. Partnerstwo rodziny, szkoły i gminy
w perspektywie amerykańskiej, Toruń: Wyd. Adam Marszałek.
Karpińska A. (2000), Kontrowersje wokół pojęcia powodzeń i niepowodzeń szkolnych. W: Jakóbowski J. (red.): Optymalizacja sytuacji szkolnej uczniów, Bydgoszcz,
Wyd. Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
Dudel B. (2003), Partnerzy edukacyjnej interakcji a wizja zaspokojenia potrzeb uczniów klas młodszych, W: Karpińska A. Teoria i praktyka kształcenia
w dialogu i perspektywie, Białystok: Wyd. Trans Humana.
Dudel B. (2005), Wybrane uwarunkowania współpracy nauczyciela
z rodzicami, W: Cichocki A. (red.): Edukacja elementarna szansą nowej jakości wychowania, Białystok: Wyd. Trans Humana.
Klus-Stańska D. (2002), Konstruowanie wiedzy o szkole, Olsztyn: Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Głoskowska - Sołdatow M. (2005) Wybrane teoretyczne podejścia do edukacji środowiskowej, W: Cichocki A. (red.): Edukacja elementarna szansą nowej jakości wychowania, Białystok: Wyd. Trans Humana.
Łobocki M. (1985), Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania. Warszawa: Wyd. Nasza Księgarnia
Babiuch M. (2007), Jak współpracować z rodzicami „trudnych” uczniów?, Warszawa: Wyd. WSiP.
Mendel M. (2001), Edukacja społeczna. Partnerstwo rodziny, szkoły i gminy w perspektywie amerykańskiej, Toruń: Wyd. Adam Marszałek, s. 54
Karpińska A. (2000), Kontrowersje wokół pojęcia powodzeń i niepowodzeń szkolnych.
W: Jakóbowski J. (red.): Optymalizacja sytuacji szkolnej uczniów, Bydgoszcz, Wyd. Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, s. 263
Dudel B. (2003), Partnerzy edukacyjnej interakcji a wizja zaspokojenia potrzeb uczniów klas młodszych, W: Karpińska A. Teoria i praktyka kształcenia w dialogu i perspektywie, Białystok: Wyd. Trans Humana,
s. 425
Tamże, s. 423
Klus - Stańska D. (2002), Konstruowanie wiedzy o szkole, Olsztyn: Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, s. 107
Andrzejewska J. (2005), Wspieranie rozwoju dziecka poprzez współpracę nauczyciela z rodziną.
W: (red.): Guz S., Andrzejewska J., Wybrane problemy edukacji dzieci w przedszkolu i szkole, Lublin: Wyd. Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej, s. 123
Głoskowska - Sołdatow M. (2005) Wybrane teoretyczne podejścia do edukacji środowiskowej,
W: Cichocki A. (red.): Edukacja elementarna szansą nowej jakości wychowania, Białystok: Wyd. Trans Humana, s. 136
Przeszkody we współpracy nauczyciela z rodzicami
1