Współpraca nauczyciela z rodzicami uczniów,
w tym z rodzicami uczniów niepełnosprawnych.
Rozważania teoretyczno-prawne
Dziecko żyje i uczy się w określonych środowiskach. Do najważniejszych
i najbliższych mu należą: dom rodzinny i środowisko szkolne, w których rozpoczyna się proces jego kształtowania. Są one dla dziecka znaczące, ponieważ to w nich mały człowiek szuka pierwszych autorytetów, od których oczekuje akceptacji, którym bez zastrzeżeń ufa, i wie, że w każdej sytuacji może otrzymać pomoc i wsparcie.
Współdziałanie obu tych środowisk gwarantuje właściwe relacje pomiędzy nauczycielem, rodzicami i uczniem, które są niezbędne w procesie uczenia się dziecka, a przede wszystkim - niezbędne dla jego prawidłowego rozwoju.
Pożądane i właściwe zatem jest, aby rodzice aktywnie współuczestniczyli w edukacji swoich dzieci, współdecydowali o ich życiu, również tym toczącym się poza domem rodzinnym na terenie szkoły, a możliwość taką powinni otrzymać od nauczyciela.
Jednym z warunków dobrej współpracy jest znajomość swoich praw i obowiązków przez uczniów, nauczycieli, a przede wszystkim - rodziców. Ich podstawowe
i niezbywalne prawa wynikają z regulacji zawartych w wielu dokumentach, poczynając od tych najwyższego rzędu:
Już Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wskazuje na to, że:
Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania
- art. 48 ust.1;
Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego, zgodnie ze swoimi przekonaniami - art. 53 ust. 3.
W Konwencji o Prawach Dziecka czytamy:
Państwa-Strony będą respektowały prawo dziecka do swobody myśli, sumienia
i wyznania.
Państwa-Strony będą respektowały prawa i obowiązki rodziców, oraz tam gdzie jest to stosowne, opiekunów prawnych, odnośnie ukierunkowania dziecka, w zakresie jego praw, w sposób zgodny z rozwijającymi się zdolnościami dziecka - art. 14.
■ ■ ■
Państwa-Strony podejmą wszelkie możliwe starania dla pełnego uznania zasady, że oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Rodzice lub w określonych przypadkach opiekunowie prawni ponoszą główną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka ma być przedmiotem ich największej troski.
W celu zagwarantowania i popierania praw zawartych w niniejszej Konwencji Państwa-Strony będą okazywały odpowiednią pomoc rodzicom oraz opiekunom prawnym w wykonywaniu przez nich obowiązków, związanych z wychowywaniem dzieci, oraz zapewnią rozwój instytucji, udogodnień i usług z zakresu opieki nad dzieckiem.
Państwa-Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki dla zapewnienia dzieciom pracujących rodziców prawa do korzystania z usług instytucji i udogodnień z zakresu opieki nad dziećmi, do których są one uprawnione
- art. 18.
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty zapewnia w szczególności:
wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny - art. 1 ust. 2;
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół
(Dz. U. Nr 61, poz. 624 z późn. zm.), z którego wynika, że:
RAMOWY STATUT PUBLICZNEGO PRZEDSZKOLA powinien określać:
sposób realizacji zadań przedszkola, z uwzględnieniem wspomagania indywidualnego rozwoju dziecka oraz wspomagania rodziny w wychowaniu dziecka i przygotowaniu go do nauki w szkole, a w przypadku dzieci niepełnosprawnych - ze szczególnym uwzględnieniem rodzaju i stopnia niepełnosprawności, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 1;
szczegółowe kompetencje organów przedszkola, w skład których wchodzi rada rodziców (jeżeli została utworzona), zgodnie z § 3 pkt 1;
organizację pracy przedszkola określa ramowy rozkład dnia ustalony przez dyrektora przedszkola na wniosek rady pedagogicznej, z uwzględnieniem zasad ochrony zdrowia i higieny pracy ... oraz oczekiwań rodziców (prawnych opiekunów), zgodnie z § 9 ust. 1;
zakres zadań nauczycieli związanych ze współdziałaniem z rodzicami (prawnymi opiekunami) w sprawach wychowania i nauczania dzieci, z uwzględnieniem prawa rodziców (prawnych opiekunów) do znajomości zadań wynikających w szczególności z programu wychowania przedszkolnego realizowanego
w danym oddziale i uzyskiwania informacji dotyczących dziecka, jego zachowania i rozwoju, ponadto określa formy tego współdziałania oraz częstotliwość organizowania stałych spotkań z rodzicami, zgodnie z § 15 ust.1 pkt 1;
RAMOWY STATUT PUBLICZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ powinien określać:
formy opieki i pomocy uczniom, którym z przyczyn rozwojowych, rodzinnych lub losowych potrzebna jest pomoc i wsparcie, w tym również pomoc materialna, i profilaktyki , zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 8
organizację i formy współdziałania szkoły z rodzicami (prawnymi opiekunami) w zakresie nauczania, wychowania, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 10
program wychowawczy szkoły, (...) , uchwala rada pedagogiczna po zasięgnięciu opinii rady rodziców i samorządu uczniowskiego, zgodnie z § 2 ust. 2
szczegółowe kompetencje i zasady współdziałania organów szkoły, w skład których wchodzi rada rodziców - jeżeli została utworzona, zgodnie z § 3 pkt 1 i 2
RAMOWY STATUT PUBLICZNEGO GIMNAZJUM powinien określać:
organizację i formy współdziałania gimnazjum z rodzicami (prawnymi opiekunami) w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 10
szczegółowe kompetencje i zasady współdziałania organów szkoły, w skład których wchodzi rada rodziców - jeżeli została utworzona, zgodnie z § 3 pkt 1 i 2
RAMOWY STATUT PUBLICZNEJ ZASADNICZEJ SZKOŁY ZAWODOWEJ powinien określać:
organizację i formy współdziałania szkoły zasadniczej z rodzicami (prawnymi opiekunami) w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki, zgodnie z § 2 ust. 1. pkt 11
RAMOWY STATUT PUBLICZNEGO LICEUM PROFILOWANEGO oraz RAMOWY STATUT PUBLICZNEGO TECHNIKUM powinny określać:
organizację i formy współdziałania z rodzicami (prawnymi opiekunami) w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 11
RAMOWY STATUT PUBLICZNEGO LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO
(Dz. U. z 2002 Nr 10, poz. 96) powinien określać:
organizację i formy współdziałania liceum z rodzicami (prawnymi opiekunami) w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 10
szczegółowe kompetencje i zasady współdziałania organów szkoły, w skład których wchodzi rada rodziców - jeżeli została utworzona, zgodnie z § 3 pkt 1 i 2
W Podstawach Programowych dla poszczególnych typów i rodzajów szkół, stanowiących załączniki do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej
i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół
(Dz. U. Nr 51, poz. 458 z późn. zm.), czytamy:
Przedszkola (oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych) pełnią wobec rodziców funkcję doradczą i wspierającą następujące działania wychowawcze: pomagają w rozpoznawaniu możliwości rozwojowych dziecka i podjęciu wczesnej interwencji specjalistycznej, informują na bieżąco o postępach dziecka, uzgadniają wspólnie z rodzicami kierunki i zakres zadań realizowanych
w przedszkolach i oddziałach przedszkolnych.
Szkoły podstawowe i gimnazja powinny zapewniać opiekę i wspomagać rozwój dziecka w przyjaznym, bezpiecznym i zdrowym środowisku w poczuciu więzi z rodziną, nauczyciele w pracy wychowawczej, wspierają w tym zakresie obowiązki rodziców.
W swojej pracy wychowawczej nauczyciele zasadniczych szkół zawodowych wspierają zadania wychowawcze rodziców tak, aby umożliwiać uczniom przejmowanie odpowiedzialności za własne życie i rozwój osobowy.
W liceach i technikach nauczyciele w swojej pracy wychowawczej wspierają rodziców w realizacji ich zadań wychowawczych tak, aby umożliwiać uczniom przejmowanie odpowiedzialności za własne życie i rozwój osobowy.
Nauczyciel, podejmując pracę z dzieckiem, musi pamiętać o fundamentalnej roli, jaką w życiu dziecka pełnią jego rodzice. W literaturze fachowej można znaleźć na ten temat wiele opracowań, które szczegółowo wyjaśniają istotę sprawy. W skrócie należy przypomnieć, że obok zaspokajania podstawowych potrzeb dziecka (psychicznych, fizycznych i materialnych) - rola rodziców jest bardzo ważna m.in. w:
jego rozwoju poznawczym, emocjonalnym (kształtowaniu osobowości), społecznym
kształtowaniu aktywności dziecka
kształtowaniu jego charakteru
kształtowaniu jego samodzielności
kształtowaniu uzdolnień dziecka
kształtowaniu jego systemu wartości
rozwijaniu różnorodnych zainteresowań (np. czytelniczych) dziecka
kształtowaniu zdrowego stylu życia
jego rozwoju seksualnym i procesie wychowania seksualnego
obronie dziecka przed zagrożeniami (demoralizacją, agresją ...)
ułatwieniu dziecku w przystosowaniu do nowego środowiska: przedszkola, szkoły (przynależność do grupy)
przygotowaniu do osiągania sukcesów i przyjmowania we właściwy sposób porażek, niepowodzeń ...
przygotowaniu do funkcjonowania społecznego
przygotowaniu dziecka do wyboru zawodu
innych.
Zatem można powiedzieć, że rodzice są nie tylko opiekunami i wychowawcami, ale również nauczycielami. Rodzice jako pierwsi nauczyciele swoich dzieci ponoszą szczególną odpowiedzialność za ich edukację. (Michał J. Kawecki „Głos rodziców się liczy” - w: Edukacja i Dialog nr 10 (103), grudzień 1998).
I tę rolę edukacyjną rodziców należy wzmacniać poprzez opracowywanie i wdrażanie przez szkołę programu współpracy (metody, sposoby i formy) w zakresie wychowania i kształcenia dzieci, ponieważ dbałość i troska o ich rozwój należy w równej mierze zarówno do rodziców, jak i nauczycieli.
W tym kontekście szczególnego znaczenia nabiera współpraca szkoły (pedagogów, specjalistów, innych pracowników) z rodzicami uczniów niepełnosprawnych.
Artykuł 1 przywołanej wyżej Ustawy o systemie oświaty, zapewnia również
ust. 1. realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się oraz prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju,
ust. 4. dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także możliwość korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej,
ust. 5. możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami,
ust. 5a).opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych .
Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO DLA UCZNIÓW Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM W STOPNIU UMIARKOWANYM l ZNACZNYM W SZKOŁACH PODSTAWOWYCH, GIMNAZJACH l ODDZIAŁACH PRZYSPOSABIAJĄCYCH DO PRACY W ZASADNICZYCH SZKOŁACH ZAWODOWYCH wynika, że:
Wskazane jest nawiązanie współpracy z rodziną ucznia, włączanie jej w tworzenie planu rewalidacji, a także w miarę możliwości w realizowanie pewnych jego elementów w domu rodzinnym ucznia. Konieczna jest też taka organizacja działalności rewalidacyjnej szkoły, która przygotuje środowisko do przyjęcia ucznia, jego zaakceptowania i udzielania mu pomocy.
Pożądany jest udział rodziców (prawnych opiekunów) w konsultacjach dotyczących postępów i trudności ucznia, wspieranie przez szkołę ich wysiłków w pracy z dzieckiem (zgodnie ze specyfiką rodziny, wyznawanymi przez nią wartościami i kultywowaną tradycją).
Uczniowie z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego wymagają - ze względu na swoją niepełnosprawność - zintensyfikowanych, specjalnych oddziaływań dydaktycznych, wychowawczych, terapeutycznych, profilaktycznych, szczególnej opieki i troski ze strony obu - bardzo ważnych dla nich - środowisk: DOMU i SZKOŁY.
Dobra, prawidłowa współpraca DOMU i SZKOŁY, mająca charakter rewalidacyjny, przebiegająca na płaszczyźnie partnerstwa, porozumienia, dialogu, otwartości, wzajemnego zrozumienia i szacunku, zapewnia dziecku niepełnosprawnemu:
większe szanse rozwojowe
korzystniejsze warunki do nauki gwarantujące powodzenia szkolne
wyższy poziom praktycznych umiejętności
możliwie najlepsze przygotowanie do uczestniczenia w życiu
wyższy poziom funkcjonowania społecznego
O czym powinni wiedzieć rodzice?
Rodzice dziecka niepełnosprawnego powinni mieć świadomość bardzo ważnej roli, jaką pełnią w jego edukacji, a przede wszystkim, że:
są niezbędni w procesie nauczania i wychowania dziecka;
są pełnoprawnymi uczestnikami procesu rewalidacji;
są realizatorami elementów programu edukacji w warunkach domowych;
są odpowiedzialni za wychowanie dziecka (oddanie dziecka pod opiekę nauczyciela nie zwalnia ich z tej odpowiedzialności);
szkoła wspiera rodzinę w wychowywaniu dziecka i stymulowaniu jego rozwoju;
mogą liczyć w każdym czasie na fachową i rzetelną informację na temat swego dziecka, jego zachowania, postępów i przyczyn trudności w nauce;
są sprzymierzeńcami szkoły, ze zdaniem których ona się liczy;
szkoła jest ich sprzymierzeńcem (pomoże w trudnych sytuacjach życiowych, w identyfikowaniu problemów, w kłopotach wychowawczych ...);
są partnerami w podejmowaniu decyzji i rozwiązywaniu problemów;
są współgospodarzami szkoły, klasy;
tylko bardzo dobre relacje pomiędzy nimi i nauczycielem, skoordynowane wspólne działania zapewnią ich dziecku zaspokojenie bezpieczeństwa, akceptacji, mogą poprawić funkcjonowanie dziecka, a ponadto wzbogacą proces wychowania; itd.
Powinni również zostać wyposażeni w wiedzę nt.:
ogólnych zasad rozwoju psychoruchowego, z uwzględnieniem specyfiki rozwoju dziecka niepełnosprawnego (etap rozwoju, w którym dziecko obecnie się znajduje);
specjalnych potrzeb dziecka i konieczności oraz sposobów ich zaspokajania;
potencjalnych możliwości dziecka (np. szczególnych zainteresowaniach, uzdolnieniach);
form i sposobów uzyskania pomocy specjalistycznej w sprawach wychowania
i dalszego kształcenia swoich dzieci;
przepisów prawa, przede wszystkim oświatowego (dot. m.in. ich własnych praw jako rodziców dzieci niepełnosprawnych, wybranych uregulowań z ustawy o systemie oświaty, podstawy programowej, planów nauczania, oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów, indywidualnego programu edukacji i ich roli w konstruowaniu tego programu ...);
uprawnień wynikających z wewnątrzszkolnych dokumentów: statutu szkoły, regulaminów, w tym regulaminu rady rodziców, systemu oceniania i innych;
programu wychowawczego szkoły;
oczekiwań nauczyciela w stosunku do nich.
Edukowanie świadomego rodzica, wyposażonego w ww. wiedzę, należy traktować jako priorytetowe zadanie szkoły.
Jaki powinien być nauczyciel
Nauczyciel powinien przede wszystkim posiadać głębokie przekonanie, że zależy mu na dobrej współpracy z rodzicami, że chce mieć z nimi prawidłowe relacje, oraz że aktywne uczestniczenie rodziców w życiu szkoły może przynieść wiele wymiernych korzyści w edukacji i rewalidacji ich dzieci.
Ponadto powinien być nauczycielem, który:
potrafi nawiązać stały bezpośredni kontakt z rodzicami
jest otwarty na problemy uczniów i ich rodzin (rozumie postawy rodziców)
umie słuchać rodziców (zna ich oczekiwania)
posiada umiejętność współdziałania z rodzicami (traktuje ich jak równorzędnych partnerów)
jest pełny inicjatyw i pomysłów na dobrą współpracę z rodzicami
potrafi zainteresować rodziców życiem szkoły, klasy
unika pouczeń i wytykania rodzicom ich błędów
umie zadbać o dobry przepływ informacji
■ ■ ■
Grażyna Kowalczyk
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej
Pracownia Wspomagania Rozwoju i Integracji
7