Tekst źródłowy F.
Roman Dmowski, Myśli nowoczesnego Polaka, 1903 r.(fragment)
(...) przedmiotem patriotyzmu, albo szerzej mówiąc, nacjonalizmu, nie jest pewien zbiór swobód, które dawniej ojczyzną nazywano, ale sam naród, jako żywy organizm społeczny, mający swą na podstawie rasowej i historycznej rozwiniętą odrębność duchową, swą kulturę, swe potrzeby i interesy.
[Nowoczesny] patriotyzm nakazuje bronić dobra narodowego od uszczerbku przeciw wszystkim, którzy na nie czynią zamachy; zajmuje odporne stanowisko względem roszczeń ruskich lub litewskich, przeciwdziała usiłowaniom rozkładowym żydowskim itd. Równolegle zaś przejawiać się musi w pracy twórczej, podnoszącej wartość narodu na wszystkich polach, przede wszystkim przez wciągnięcie w sferę narodowego życia i tych warstw, które dotychczas w nim udziału nie brały; około podniesienia wartości i wytwórczości narodu na polu ekonomicznym, cywilizacyjnym, około pomnożenia jego sił umysłowych, podniesienia poziomu moralnego itd. (...)
Jakie hasła programowe głosi ten tekst?
Nazwij ruch polityczny, który głosił taki program.
Jaki jest Twój stosunek do tego programu? Zdanie uzasadnij.
Tekst źródłowy D.
Die Ostmark 1901, nr 1
Celem założonego 3 listopada 1894 r. Związku jest: wzmocnienie i skupienie niemczyzny na kresach wschodnich Rzeszy, osiedlonych polską ludnością, przez podniesienie i utrwalenie poczucia niemiecko - narodowego, jak również przez wzmożenie i gospodarcze wzmocnienie niemieckiej ludności.
Ma się to stać przez:
obserwowanie wszystkich kwestii i wydarzeń na polu narodowym i przez reprezentowanie publiczne narodowo - niemieckich interesów poprzez właściwe środki, głównie przeciw usiłowaniom polskiej prasy;
przeciągnięcie Niemców do posiadłości miejskich i wiejskich, a także niemieckich rzemieślników, przemysłowców, szynkarzy, kupców, lekarzy, adwokatów, urzędników w przedsiębiorstwach tam, gdzie ich brak;
wzmocnienie niemieckiego stanu średniego w mieście i na wsi za pomocą właściwych środków, a szczególnie przez zapewnienie klienteli oraz kredytu w potrzebie;
organizowanie zgromadzeń wędrownych (dni niemieckie) w celu omówienia spraw narodowych;
popieranie niemieckiego nauczania itd.
Członkiem Związku może być każdy Niemiec (...).
A.O jakiej organizacji jest mowa w powyższym tekście?
B. Co jest celem tej organizacji?
C. W jaki sposób zamierza ona swój cel zrealizować?
Tekst źródłowy A.
Ustawa z 26 kwietnia 1886r.
My, Wilhelm (...) za zgodą obu Izb Sejmu monarchii, zarządzamy co następuje:
#1. Ażeby przez osiedlenie włościan i robotników niemieckich w prowincjach poznańskiej i zachodniopruskiej wzmocnić żywioł niemiecki przeciwko dążnościom polonizacyjnym, zostaje oddany do dyspozycji rządu państwowego fundusz stu milionów marek w celu:
zakupna ziemi,
pokrycia, o ile zajdzie potrzeba, tych kosztów, jakie wynikną z powodu:
dokonania pierwszych urządzeń,
pierwszego uregulowania stosunków gminnych, kościelnych i szkolnych nowych osad (...).
A. O utworzeniu jakiej instytucji mówi powyższy fragment?
B. Co było celem jej działań?
C. W jaki sposób zamierzano to osiągnąć?
Tekst źródłowy E.
„Dziennik Poznański”, 5 kwietnia 1866 r.
(...) Jakkolwiek organizacja polityczna jest rzeczą ważną (...) to przecież z drugiej strony najpożyteczniejszym wypełnieniem życia narodowego, którego instytucje polityczne stanowią tylko jakoby kadry, są prace organiczne w sensie narodowym, podniesienie oświaty ludowej, stowarzyszenia handlowe i finansowe, naprawa dobrobytu krajowego. Czemu np. zapytalibyśmy, nie posiada Galicja dotąd za przykładem W. Ks. Poznańskiego i Prus Zachodnich [Pomorze Gdańskie] instytucji w sensie Towarzystwa Pomocy Naukowej? Czemu nie posiada dalej assocjacji [towarzystwa] handlowej w rodzaju banku naszego poznańskiego lub toruńskiego?(...)
Instytucje tego rodzaju są treścią życia narodowego (...) jakoby jego ciałem, którego organizacja polityczna jest jakoby tylko ubiorem (...).
Na czym, według autora, polega praca organiczna?
Dlaczego uznaje ją za ważną?
Tekst źródłowy G.
Odezwa Komitetu Robotniczego Partii Socjalno - Rewolucyjnej „Proletariat”, 1882r.
Zważywszy, że interesy wyzyskiwanych nie dadzą się pogodzić z interesami wyzyskujących i żadną miarą nie mogą iść po jednej drodze w imię fikcyjnej jedności narodowej; zważywszy natomiast, że interes tak robotników miejskich, jak i ludu pracującego na wsi jest wspólny: proletariat polski całkowicie oddziela się od klas uprzywilejowanych i występuje z nimi do walki jako samodzielna klasa, odrębna zupełnie w swych ekonomicznych, politycznych i moralnych dążeniach. (...)
Dążenia i cele swoje proletariat polski formułuje w sposób następujący:
I. Pod względem ekonomicznym, zgodnie z zasadami socjalizmu, przyjętymi na kongresach międzynarodowych przez proletariat wszystkich krajów, żądamy: 1) aby ziemia i narzędzia pracy przeszły z rąk jednostek na wspólną własność pracujących, na własność socjalistycznego państwa, 2) aby praca najemna zamieniona była przez pracę zbiorową, zorganizowaną w stowarzyszeniach fabrycznych, rzemieślniczych i rolnych, 3) aby każda jednostka miała prawo do korzystania z owoców stowarzyszonej pracy i ogólnych zasobów państwa. (...)
Polityczne żądania nasze są następujące:
Zupełny samorząd grup politycznych.
Udział wszystkich w prawodawstwie.
Wybieralność wszystkich urzędników.
Zupełna swoboda słowa, druku, zgromadzeń, stowarzyszeń, etc.
Całkowite równouprawnienie kobiet.
Całkowite równouprawnienie wyznań i narodowości.
Międzynarodowa solidarność jako gwarancja powszechnego pokoju. (...)
Wyzwolenie klasy pracującej spod ekonomicznego, polityczno - socjalnego i moralnego ucisku powinno być dziełem samych robotników (...).
W celach podniesienia walki ekonomicznej organizacja zaleca: 1) podburzanie robotników przeciw wszelkim formom wyzyskiwania, 2) wywoływanie zmów [strajków] i tworzenie tajnych związków robotniczych, 3) terroryzowanie kapitalistów i ich służby za nieludzkie z robotnikami obchodzenie się (...).
Wzywamy wszystkich robotników miast i wsi do współudziału w naszej pracy.
Komitet Robotniczy
Jaki jest stosunek tej partii do sprawy niepodległości Polski, jak jest argumentowany?
Co jest głównym zadaniem partii i jak chce go realizować?
Tekst źródłowy G.
Petycja robotników i mieszkańców Petersburga do cara Mikołaja II - 22 stycznia 1905r.
Najjaśniejszy Panie.
My, robotnicy i mieszkańcy miasta Petersburga różnych stanów, nasze żony i dzieci, bezradni starcy - rodzice, przyszliśmy do Ciebie, Panie, by szukać prawdy i obrony. Popadliśmy w nędzę, jesteśmy uciskani, obarczani pracą ponad siły, szydzi się z nas, nie uznaje się w nas ludzi, traktuje się nas jak niewolników, którzy powinni znosić gorzki swój los i milczeć. Cierpieliśmy też, ale się nas spycha coraz głębiej w otchłań nędzy, bezprawia, ciemnoty, dławi nas despotyzm i samowola, i tchu nam brak. Nie mamy sił, Panie. Nadszedł kres cierpliwości. (...)
I oto rzuciliśmy pracę i oświadczyliśmy naszym gospodarzom, że nie zaczniemy pracować, dopóki oni nie spełnią naszych żądań. (...)
Niezbędne są:
I. 1. Niezwłoczne zwolnienie i powrót wszystkich tych, którzy cierpieli z powodu politycznych i
religijnych przekonań, strajków i rozruchów chłopskich.
2. Niezwłoczne ogłoszenie wolności i nietykalności osobistej, wolności słowa, druku, wolności
zgromadzeń, wolności sumienia w sprawach religii.
3. Powszechna i obowiązująca oświata ludowa na koszt skarbu państwa.
4. Odpowiedzialność ministrów przed narodem i zagwarantowanie praworządności rządów.
5. Równość wobec prawa wszystkich bez wyjątku.
6. Rozdział cerkwi od państwa.
II. 1. Uchylenie podatków pośrednich i zastąpienie ich bezpośrednim progresywnym podatkiem
dochodowym.(...)
4. Zakończenie wojny zgodnie z wolą narodu.(...)
III. 3. Wolność związków robotniczych i zawodowych - niezwłocznie.
4. Ośmiogodzinny dzień pracy i unormowanie prac w godzinach nadliczbowych. (...)
Oto, Panie, nasze główne potrzeby, z którymi przyszliśmy do Ciebie; (...)
Georgij Gapon, duchowny
Iwan Wasiliew, robotnik
A. Wymień żądania o charakterze politycznym.
B. Zakończenia jakiej wojny domagają się demonstranci?
Tekst źródłowy B.
Bolesław Wysłouch, Program - 1889 r.
Za główne zadania pisma stojącego na straży interesów ludowych uważamy pracę w tym kierunku, by lud jak najszerszy przyjmował udział w życiu publicznym. Przy takim jak dotychczas zainteresowaniu się tym życiem nigdy nie nabędzie on ani zrozumienia swych interesów i potrzeb, ani poczucia godności i obowiązków obywatelskich. Dlatego też wbrew zwyczajnym pisemkom dla ludu zajmować się będziemy przede wszystkim sprawami publicznymi, począwszy od spraw gminy i wioski, czytelni i szkoły, kółka rolniczego i straży ochotniczej do spraw całego narodu i całej Ojczyzny.
Wzywając i nawołując włościan do współdziałania w sprawach krajowych będziemy współdziałanie to uważali za niezupełne i niedostateczne, dopóki najwybitniejsi przedstawiciele ludu nie wejdą do sejmu i Rady Państwa i tam nad polepszeniem doli chłopskiej, a więc nad dobrem kraju nie będą czuwać i radzić. Ku temu idąc celowi będziemy się starali, by lud zdawał sobie sprawę z położenia swego i sam głos w swoich interesach zabierał.(...)
Bolesław Wysłouch (1855-1937), działacz społeczny w Galicji, dokąd przybył z Królestwa Polskiego i wspólnie z żoną Marią prowadził działalność w interesie chłopstwa. Współtwórca ruchu ludowego. Wydawał „Przegląd Społeczny” i od 1889 r. pismo chłopskie „Przyjaciel Ludu”.
Jakie zadania chciał realizować autor tego programu?
Dlaczego w tym programie nie ma haseł związanych z ideą niepodległości, ani dotyczących praw do języka polskiego?
Tekst źródłowy J.
Jan Wołyński, Wspomnienia.
(...) Po objęciu władzy w kraju w roku 1883 przez gen. gubernatora Hurkę, oblicze Apuchtina* od razu się zmieniło. Dzięki temu, że Apuchtin przestał przyjmować Polaków na posady nauczycielskie, liczba Rosjan nauczycieli gwałtownie zaczęła się zwiększać, a rusyfikacja i ucisk młodzieży w szkołach dochodził do monstrualnych rozmiarów (...). Surowo zabroniono czytania i posiadania polskich książek, a kontrola była tak ścisła, że przy odwiedzaniu stancji uczniowskich przeglądano książki każdego ucznia i przetrząsano sienniki, kufry z rzeczami, czy tam nie było schowanych książek polskich. W razie znalezienia książki polskiej zapisywano ucznia do dziennika kar, sadzano w święto na kilka godzin do kozy (...). Gdy zaś u ucznia znaleziono książkę o treści politycznej lub antypaństwowej treści socjalistycznej, bezwarunkowo wydalano ucznia z gimnazjum a stancję zamykano (...).
Żadne tego rodzaju represje nie pomagały. Uczniowie mieli książki polskie, czytali je, tworzyli biblioteki, kółka samokształceniowe w języku polskim. Biblioteki znajdowały się w pewnych miejscach, przeważnie w lokalach kolegów, mieszkających u rodziców wolnego zawodu, gdzie też kolejno odbywały się posiedzenia kółek (...).
A. Apuchtin - kurator warszawskiego okręgu szkolnego w latach 1879-1897.
Wymień działania służące rusyfikacji.
Wymień działania podejmowane przez Polaków w celu obrony polskości.
Tekst źródłowy C.
Uchwały III Zjazdu SDKPiL - Warszawa , 28-29 września 1901 r.
Zjazd uznaje za najbliższe zadanie polityczne klasy robotniczej w Królestwie Polskim i na Litwie obalenie caratu i zdobycie swobód politycznych. (...)
Zjazd uważa przy tym, że wystawienie w programie żądania niepodległości państwa polskiego nie tylko nie przyniesie realnych korzyści w walce o wyzwolenie proletariatu, lecz walkę tę utrudnia i paczy, ponieważ: 1) taki program oddziela proletariat polski i litewski od proletariatu innych narodowości, jedynego ich sprzymierzeńca; 2) wysuwając na pierwszy plan walkę z państwem, odwraca uwagę klasy robotniczej od walki z rządem, przez co powoduje zboczenie z gruntu walki klasowej; 3) rozwija w masach zamiast poczucia solidarności uczucie nienawiści narodowej i szowinizm. (...)
Jakie jest stanowisko SDKPiL w sprawie niepodległości Polski? Jak jest ono motywowane?
Wymień cele partii:
polityczne
społeczne
Wymień metody działań partii:
polityczne
społeczne
Tekst źródłowy I.
Protokoły sądowe, 1901r.
(...) Zasadniczą cechę charakterystyczną dla obecnego procesu stanowi antagonizm, który istnieje w prowincji poznańskiej między Niemcami a Polakami i naprężenie, które coraz więcej się potęguje przez walkę w prasie, zgromadzenia i inne okoliczności. Ta walka stała się ostatecznie tak żywa, że rząd musiał stanąć po jednej stronie - aby bronić niemczyzny, a wypierać polskość. Jednym z środków obrony jest właśnie udzielanie nauki religii w wyższych oddziałach szkół ludowych w języku niemieckim (...).
(...) Dzieci nie odpowiadały na pytania, zadawane im po niemiecku i nie podnosiły palca do góry, nawet ostentacyjnie odmówiły przyjęcia podręczników niemieckich do nauki religii (...) i powiedziały przy tym: jesteśmy Polakami i nie chcemy się uczyć tej niemieckiej religii. Wobec tego oporu władza szkolna postanowiła najpierw, ażeby do pewnego czasu religię tylko wykładano, lecz nie zadawano dzieciom pytań. Potem nastąpiły najpierw łagodne, następnie surowe napomnienia, na koniec zagrożono karami, nareszcie wykonano je, pozostawiając dzieci w areszcie i poddając je chłoście (...).
O jakiej walce mówi ten tekst?
Kto, według tego dokumentu, musi się bronić? A jak Ty uważasz?
Gdzie miały miejsce opisane tu wydarzenia i na czym polegały?
1