1. Przejście od mitologii do nauki i pierwsze zagadnienia filozoficzne wg Talesa z Miletu.
Przejście od mitologii do filozofii dokonało się dzięki pewnemu przewrotowi w myśleniu. Jego twórcą był prawdopodobnie Tales z Miletu, który stwierdził, że świat powstał z wody, a nie został stworzony przez bóstwa wodne: Okeanosa i Tetydę. Był to duży postęp, ponieważ początek świata wyprowadzał on z rzeczy faktycznie istniejącej, a nie z mitologii. Woda była więc jego zdaniem zasada świata. Uzasadniał to tym, że wszystko co się rodzi jest mokre, potrzebuje wody by żyć, a umarłe wysycha. Z wody powstały wszystkie inne żywioły.
2. Zasada, natura i bezkres w filozofii Anaksymandra.
Dla Anaksymandra zasadą świata był jego początek (arche). Twierdził on, że zasada trwa, tak jak istniała na początku, przybierając po prostu inne formy. Pojmował ją jako coś niezmiennego w rzeczach; ich właściwa naturę. Zasada była cząstką niezmienną rzeczy. Anaksymander rozumiał ją tak jak my dziś „naturę rzeczy”. Zasadą był dla niego bezkres, ponieważ uważał, że, skoro żywioły przemieniają się jeden w drugi, to z żadnego z nich nie można wywodzić początku świata; żaden nie ma pierwszeństwa. Bezkres, ponieważ przyroda wciąż się rozwija, a więc zasada musi być bezkresna; niewyczerpalna.
3.Ogień jako zasada świata, zmienność rzeczy, ich względność a także pojęcie logosu wg Heraklita z Efezu.
Heraklit uważał, że zasadą świata jest ogień, ponieważ jest on najbardziej lotnym z wszystkich żywiołów. Jest on najbardziej podatny na zmiany, a zmienność rzeczy jest czymś niezaprzeczalnym. Mówił „phanta rei”. Uważał, że nie można poznać rzeczy, ponieważ one się ciągle zmieniają. Nie ma więc bytu; jest tylko stawanie się. Własności rzeczy są względne; nie ma ostrych przeciwieństw,. Bo dzięki zmianą te przeciwieństwa się zacierają i młodość przechodzi w starość, piękno w brzydotę, życie w śmierć. Jedyna stała w przyrodzie jest jej zmienność i początek, wedle którego dokonują się zmiany. Natomiast światem, jak człowiekiem, rządzi rozum, który nie jest ludzką specjalnością, ale siłą kosmiczną.
4. Parmenidesa teoria bytu i jego metoda dedukcyjna. Apriorie Zenona z Elei.
Parmenides wyszedł od prostego stwierdzenia: Byt jest a niebytu nie ma. Z tego zdania wysnuł, że byt nie ma początku, bo musiałby on być niebytem, a niebytu nie ma. Nie ma tez końca, więc jest wieczny. Jest ciągły, bo każde przerwanie byłoby niebytem, jest nieruchomy i niezmienny, bo może się zmienić tylko w niebyt. Jest niepodzielny i nie ma w sobie różnic, bo one byłby niebytem. Jednocześnie wszystko co może przestać istnieć nie jest bytem, a więc nasz świat nim nie jest, a tylko staje się. Całą swoją wiedzę wysnuwał on z przesłanek ogólnych i dedukcji. Uznawał tylko poznanie myślowe. Uważał, że poznanie zmysłowe jest niewiarygodne, bo zmienne w zależności od człowieka.
Zenon z Elei był następcą Parmenidasa. Sformułował on kilka dowodów na to, że byt jest jeden i niezmienny. Wykazywał niemożliwość i sprzeczność mnogości i zmian, atakując ruch: 1. Dychotomia (przedmiot musi przejść drogę, więc najpierw przechodzi pół tej drogi, potem pół połowy itd. Musi więc przejść nieskończoną ilość odcinków w skończonym przedziale czasu, a to niemożliwe) 2. Achilles (Achilles nigdy nie dogoni żółwia, bo musi dojść do miejsca z którego on wyszedł, a ten posunął się naprzód) 3. Strzała (lecąca strzała w danej chwili się nie porusza, a czas jest zbiorem chwil, więc strzała stoi w miejscu) 4. względność ruchu w zależności od układu odniesienia. Przeciw mnogości: byt nie może się dzielić, bo w końcu jego cząstki byłby tak małe, że nie miałyby wielkości, ale jednocześnie musza mieć wielkości, żeby składały się na byt. Wiec to jest sprzeczne.
5. Atomistyczna teoria Demokryta.
Materia zbudowana jest z atomów, które: 1. są niepodzielne 2. posiadają tylko własności ilościowe tzn. kształt, położenie i porządek i te własności różnicują przyrodę; jest ich nieskończenie wiele
3. własnością atomów jest ruch, odwieczny jak one same 4. atomy znajdują się w próżni i tam się poruszają, co wyjaśnia wzrastanie rzeczy i ruch. Atomy= byt, próżnia= niebyt. Według tej teorii przyroda jest: różnorodna, ruchoma i nieciągła.
6. Liczba jako zasada bytu wg Pitagorejczyków.
Pitagorejczycy, zajmując się badaniem matematyki i muzyki, a dokładniej harmonii w muzyce doszli do wniosku, że zasada świata jest liczba, bo ona buduje to wszystko, co poznawali. Złożyło się na to również przekonanie atomistów, że w rzeczach ważne są tylko ich cechy ilościowe. Tak więc rzeczy nie mają innych własności poza kształtem, co oznacza, że „wszystko jest liczbą”.
7. Relatywizm i konwencjonalizm Protagorasa.
Relatywizm polegał na tym, że Protagoras uznał względność postrzegania rzeczy. Stwierdził, że każdy kto daje odpowiedź na jakieś pytanie, może odpowiedzieć inaczej i za każdym razem będzie to odp., słuszna, bo indywidualna. Natomiast do, co ogół uznaje za prawdy ogólne jest kwestią umowy (konwencjonalizm).
8. Poglądy etyczne i metoda filozofowania Sokratesa.
1. Cnota jest dobrem bezwzględnym 2. Cnota wiąże się z pożytkiem 3. Cnota jest wiedzą. Metody filozofowania: elenktyczna (zbijanie argumentów przeciwnika. Najpierw trzeba poznać istotę poznania wiedzy, a dopiero potem zdobyć ją samą) majeutyczna (położnicza; każdy człowiek nosi w sobie prawdę. Trzeba ją tylko odkryć i pomóc jej wyjść na świat poprzez umiejętne zadawanie pytań i udowadnianie cech szczegółowych wychodząc od ogólnych).
9. Platona nauka o ideach.
Platon uważał, że rzeczy nie mogą być prawdziwym obrazem pojęć, bo są zmienne, a pojęcia niezmienne. Musi więc ostaniec byt abstrakcyjny, który nie jest dany bezpośrednio. Jest nim IDEA. Platon twierdził, że rzeczy są tylko cieniami idei. A idee są jedyną formą bytu: logiczną i religijną.
10. Nauka o duszy Platona.
Dusza jest czynnikiem zycia, bo wprawia w ruch bezwładną materię. Jest realna, ale niematerialna. Jej funkcją jest poznanie idei, których ciało nie może poznać zmysłami. Jest: niematerialna, niezależna od ciała, stanowi jedność, jest od ciała doskonalsza, nieśmiertelna i wieczna. Ciało jest dla niej więzieniem, w którym pokutuje za grzechy (niesprawiedliwość, niewstrzemięźliwość, ciemnota, tchórzostwo). Pierwotnie istniała bez niego. Dusza posiada wiedzę wrodzoną.
11.Nauka o przyrodzie Platona.
Przyroda - zespół organiczny utworzony celowo i rozumnie. Platon uważał, że Ziemia jest kulą, a ciała niebieskie poruszają się po okręgach; dowodził więc, że świat zbudowany jest z najprostszych i najdoskonalszych kształtów. Zasadą jego budowy jest harmonia. Wszechświatem rządzi rozum i ład. Siłą sprawczą był DEMIURG, który zbudował świat powodowany dobrocią. Zrobił to poprzez zanurzenie idei w materię. Materia ta jest wieczna, bezkształtna, nieograniczona i nieokreślona. Może przyjmować wszystkie kształty, ale jest pierwiastkiem nieboskim (w odróżnieniu od idei). Dlatego świat nie jest doskonały, chociaż na początku był. Teraz następuje jego regres.
Planety i wszechświat mają dusze, bo się poruszają.
12. Nauka o poznaniu Platona.
Platon wyróżnił poznanie: rozumowe (tylko dzięki niemu można poznać idee), wrodzone (dzięki duszy posiadamy wiedzę o świecie zanim coś poznamy faktycznie, postrzeganie wywołuje tylko to, co już wiemy), naukowe (matematyka i dialektyka; operuje bezobrazowym myśleniem, szuka prawdy w drodze analizy i syntezy pojęć; służy do badanie idei i wyjaśniania zjawisk).Platon wymagał od poznania by było niezawodne i dotyczyło samego bytu, wykluczał więc poznanie sensualistyczne. Twierdził, że wszystko co nie prowadzi do poznania idei jest tylko domysłem. Wyróżnił też dwa rodzaje myli: dyskursywna i intuicyjną; oraz 3 stopnie poznania: zmysłowe, dyskursywne, intuicyjne.
13. Koncepcja państwa idealnego wg Platona.
Państwo idealne powinno: 1. dążyć do powszechności i stałości, 2. mieć jeden cel obowiązujący wszystkich, 3. być oparte na wiedzy, 4. należą do niego tylko ci, którzy są potrzebni (filozofowie, wojsko, rzemieślnicy), 5. być oparte na systemie stanowym, 6. być hierarchiczne, 7. być ascetyczne.
14. Podział filozofii według Arystotelesa.
Arystoteles wydzielił logikę z filozofii, a sama filozofię podzielił na teoretyczną i praktyczną. Teoretyczna składała się z fizyki, matematyki i tzw. Pierwszej filozofii (metafizyka). A praktyczna składała się z etyki i polityki, którym podlegały takie dziedziny życia jak: retoryka, ekonomika, poetyka.
15. Byt jako substancja i jej składniki w metafizyce Arystotelesa.
Arystoteles uważał, że substancją są tylko rzeczy konkretne. Jej dwoma składnikami są forma i materia. Forma to wszystkie własności pojęciowe, ogólne i gatunkowe. Formę możemy poznać; materia jest niepoznawalna. Formę utożsamiamy z pojęciem, jest więc istotą rzeczy, jest tez ich celem i przyczyną. Materia to wszystko pozostałe w rzeczach. Jest nieokreślonym i nieuformowanym podłożem zjawisk. Tak naprawdę istnieją tylko konkretne zespoły formy i materii.
16. Nauka o poznaniu i definicja prawdy Arystotelesa.
Do wszelkiego poznania można dojść wychodząc od szczegółów i znajdując dzięki temu ogół. Tymczasem w naturze jest odwrotnie, najpierw poznajemy ogól, a potem szczegół. Istnieją więc dwa porządki: logiczny (naturalny) i psychologiczny (ludzki). Dlatego Arystoteles twierdził, że samo poznanie rozumowe nie wystarcza. Trzeba zetknąć się z rzeczywistością, a można to zrobić tylko przez zmysły. Umysł jest niezapisaną tablicą na której nie na żadnych pojęć wrodzonych, zapisujemy ją w trakcie życia. Celem naszego poznania jest wiedza rozumowa, ale jego podstawą i początkiem jest wiedza zmysłowa. Uważał, że żadne natchnienie nie zastąpi doświadczenia. Prawdą było dla niego to, co umysł wydobywał z doświadczenia. Uważał ,że prawdy ogólne, na które godzi się rozum, nie potrzebują już dowodu.
17. Arystotelesa teoria przyrody.
Arystoteles twierdził, że przyroda jest: substancjonalna, jakościowa, dynamiczna i celowa. Postrzegał ja sensualnie, a nie ilościowo. Twierdził, że ruch to celowe dążenie ciał do miejsca wcześniej określonego; ich właściwego miejsca w przyrodzie. Uważał tez, że istnieje siła sprawdza, która ciągle ten ruch podtrzymuje.
18. Etyka Arystotelesa.
Etykę Arystotelesa można określić jako empiryczną. Wyprowadzał on normy z natury człowieka. Mówił, że musi istnieć jakiś cel najwyższy, do którego ludzie dążącym celem była EUDAJMONIA - doskonałość jednostki, która leży w działaniu rozumu. Wyróżnił on cnoty: dianoetyczne (mądrość, rozsądek itp.) i etyczne (hojność, męstwo itp.). Jego najsławniejszą teorią była tzw. DOKTRYNA ŚRODKA w której stwierdzał, że największe cnoty znajdują się pośrodku wad, np.: hojność pomiędzy skąpstwem i rozrzutnością.
19. Filozofia przyrody stoików i ich etyka.
Stoicy twierdzili, że cały świat jest materialny i ożywiony (system monistyczny). Uważali tez, że dusze SA cielesne. Wszystko co istnieje zawiera dwa p[pierwiastki: formę i materie. Materię pojmowali tak samo jak Arystoteles. Formę natomiast nazywali PONEUMĄ (ciepłe tchnienie)., uważali, że jest ona we wszystkim. Natomiast to, czy ciało są statyczne czy dynamiczne; inteligentne czy nie zależy od wewnętrznych sił; RUCHU TONICZNEGO. Materia i ruch są jedynymi bytami. Poza nimi nie istnieje nic. Przemiany świata to jednolity proces, który odbywa się dzięki pneumie - rozumowi wszechświata i sile sprawczej wszystkiego. A ponieważ neuma jest boskiego pochodzenia i przenika wszystko, świat jest doskonały.
Szczęściem dla stoików jest uniezależnienie się od czynników zewnętrznych. Potrafi to zrobić tylko mędrzec, który dąży do dobra wewnętrznego - cnoty= wiedzy= rozsądku= rozumu. Przeciwieństwem mędrca jest szaleniec, który nie dba o duszę. Na świecie jest dobro - cnota, zło i rzeczy obojętne. Złem jest nieczynienie dobra. Rzeczy obojętne są stopniowalne (w przeciwieństwie do zła i cnoty) - duchowe, - cielesne, - zewnętrzne (rodzina). Są tez afekty, czyli rzeczy silniejsze od rozumu, które powodują zło. Według stoików czyn jest dobry, kiedy ma dobre intencje.
20. Filozofia przyrody Epikura i jego etyka.
Szczęściem jest doznawanie przyjemności. Podzielił radości na dwa rodzaje: negatywną czyli wewnętrzną do której wystarczy brak cierpienia, i pozytywną, czyli taka, która ma potrzeby i dąży do ich zaspokojenia. Mówił, że są dwa sposoby na szczęście :cnota i rozum. Cnota jest środkiem do osiągnięcia szczęścia, a nie szczęściem samym w sobie., Rozum natomiast pomaga wybrać te przyjemności, które są największe.
Epikur twierdził, że nie istnieje nic poza ciałem i pusta przestrzenia. Ciała składają się z atomów, których własnościami są wielkość i kształt. Ruch tłumaczy się przez ciężar atomów, które opadają z góry w dół w pewnym odchyleniu od pionu, co tłumaczy różnice pomiędzy ciałami. Bogowie istnieją, ale nie ingerują w świat żywych, nie należy się ich więc obawiać. Dusza jest materialna i śmiertelna, a więc trzeba korzystać z życia na ziemi bo po nim nie ma już nic. Poza tym śmierć jest końcem odczuwania, więc nie trzeba się jej obawiać. Epikur wyróżnił cztery podstawowe obawy człowieka: 1. niemożność osiągnięcia szczęścia, 2. przed cierpieniem, 3. przed bogami, 4. przed śmiercią. Wszystkie je obalił swoją filozofią.
21. Argumenty sceptyków przeciwko możliwości poznania rzeczy.
Niemożność poznania bezpośredniego: przez zmysły (autor - Ainezyden): 1. te same rzeczy inaczej postrzegają różne gatunki, a żadnemu nie można przyznać pierwszeństwa, bo nie wiemy które postrzeganie jest trafne. 2. różni ludzie inaczej postrzegają te same rzeczy, 3. te same rzeczy są różnie postrzegane pr5zez różne zmysły, 4. w zależności od warunków postrzegania te same rzeczy widzimy inaczej, 5. ta sama rzecz jest różnie widziana w zależności od odległości i położenia od postrzegającego, 6. nie widzimy rzeczy bezpośrednio, ale przez pryzmat środowiska, a więc nie widzimy ich „czysto”, 7. te same rzeczy postrzegamy inaczej w różnych ilościach (piasek), 8. spostrzeżenia są zależne od natury postrzegającego i warunków, w jakich znajduje się rzecz, 9. postrzegamy rzeczy inaczej, jeśli już wcześniej je widzieliśmy, 10. sady człowieka są zależne od jego wychowania, przekonań itp. Przez pojęcia: przedmiotem poznawalnym przez pijecie jest gatunek, który, albo obejmuje wszystkie podpadające pod niego jednostki, albo nie obejmuje. Gdyby nie obejmował, nie byłby gatunkiem, ale z drugiej strony nie może obejmować, bo wtedy każda jednostka gatunku musiałaby posiadać takie same cechy, np. dąb musiałby być sosna. Czyli gatunek jest sprzeczny i przez to nie istniej. A wiec przez pojęcia nie poznajemy nic.
Niemożność poznania pośredniego: Indukcję zwalczali, mówiąc, że jest zupełna lub nie,. Ale zupełna jest niewykonalna, bo nie sposób ogarnąć wszystkich przykładów, a niezupełna jest niepełnowartościowa, bo może pomijać przykład który ją obala. Dedukcję zwalczali natomiast tropami Agrypy: 1. rozbieżność poglądów, 2. nieskończoność dowodu, 3. względność postrzeżeń, 4. posługiwanie się niedowiedzionymi przesłankami, 5. błędne koło w dowodzeniu.
22. Teoria poznania św. Augustyna (źródła poznania, przedmiot poznania, cel poznania).
Źródła poznania: własne wnętrze, Bóg, który udziela wiedzy, intuicja, łaska oświecenia bożego.
Przedmiot poznania: prawdy wieczne istniejące obiektywnie, Bóg.
Cel poznania: osiągnięcie szczęścia: „ Pragnę poznać Boga i duszę. I nic więcej? Nic więcej”.
23. Teocentryczna metafizyka św. Augustyna.
Augustyn twierdził, że Bóg jest najwyższym bytem, bo istnieje niezależnie. Jest przyczyną i gwarantem istnienia każdego innego bytu. Jest najwyższym przedmiotem poznania i przyczyną poznania. Jest tez najwyższym dobrem i jego przyczyną. Tylko Bóg może dać szczęście. Odsunięcie się od niego jest złem. Twierdził tez, że dusza jest doskonalsza od ciała, bo jest bliższa Bogu. Jest nieśmiertelna, bo poznaje prawdy wieczne, przez co sama staje się wieczna. Jej funkcje to: pamięć, myśl, wola itp. Dusza poznaje Boga, w czym przeszkadza jej ciało. Dlatego należy dbać o duszę.
Naturę ludzką stanowi nie bierny rozum, ale czynna wola; ponieważ natura przejawia się w tym co człowiek chce, a nie w tym co wie. Poza tym Boga można poznać tylko przez wiarę, a ona jest sprawą woli a nie rozumu. Ale wiara i rozum uzupełniają się wzajemnie i razem prowadzą do prawdy. Więc nie wystarczy dobra znać, trzeba je kochać, aby je czynić. Cała skończona przyroda istnieje w oparciu o nieskończonego Boga, którego istota jest wola. Świat jest rozumnym dziełem Boga, sporządzonym według planu.
24. Teodycea św. Augustyna.
Świat jest dziełem Boga, wiec jest dobry. Wszystko w nim jest pełne cudu. Ale istnieje tez zło. Augustyn tak bronił doskonałości świata: 1. zło nie należy do przyrody lecz jest dziełem wolnych stworzeń, 2. zło nie jest realne; jest brakiem dobra; nie ma zła absolutnego, ale jest absolutne dobro, 3. zło nie psuje harmonii, ale jest potrzebne. Dzięki temu, że istnieje Bóg mógł stworzyć wyższe dobro.
25. Relacja wiary do rozumu św. Tomasza.
Oddzielił rozum od wiary. Wiedza: rozum poznaje rzeczy materialne i Boga (jego istanienie, własności działanie). Ale są rzeczy dla rozumu niedostępne: dogmat trójcy św., grzech pierworodny, stworzenie świata w czasie itp. Tajemnice wiary przekraczają możliwości rozumu, ale żadna się mu nie sprzeciwia. Nie ma sprzeczności pomiędzy rozumem i wiara. Na zasadach rozumu opiera się filozofia, wiary - teologia. Filozofia przygotowuje do wiary i broni jej.
26. Nauka o bycie św. Tomasza.
Nic nie jest bezpośrednio znane człowiekowi. Możemy poznać tylko rzeczy jednostkowe i na nich musimy oprzeć całe nasze poznanie. Są one substancjami, czyli samoistnymi bytami. Powszechność istnieje, ale tylko w łączności z jednostkowością. Jest zawarta w substancjach, ale sama substancją nie jest. Może mieć trojaką postać: bezpośrednią - zawarte w substancjach jednostkowych; refleksyjną - wyabstrahowaną przez umysł; niezależną od rzeczy - idea w umyśle Boga na podstawie której został stworzony świat realny. Rzeczy jednostkowe są jednak złożone. Składają się z :istoty (esentia) i istnienie (existentia). Bóg jest bytem koniecznym (istnienie leży w jego istocie) i niezależnym (istnieje z własnej natury), a stworzenie jest przypadkowe i zależne. Bóg jest bytem prostym, stworzenie złożonym (bo składa się z istoty i istnienia). Istota składa się z formy i materii. Forma jest źródłem jedności gatunków ( to to co w nich jest takiego samego), a materia to źródło mnogości (to co indywidualne). To co duchowe ma tylko formę. Forma jest aktem, materia potencja. Bóg jest czystym aktem.
27. Nauka o Bogu św. Tomasza.
Istnienie Boga nie jest sprawą oczywistą; potrzebny jest dowód, który musimy wywieść z istoty Boga i oprzeć na doświadczeniu. Św. Tomasz sformułował 5 dowodów na istnienie Boga: 1. istnieje ruch, którego pierwotną przyczyną jest Bóg, 2. świat jest niesamoistny - jego przyczyną jest Bóg, 3. rzeczy są przypadkowe - bóg jest siła konieczną, która wprowadza ład, 4. są różne doskonałości, więc musi istnieć doskonałość najwyższa, 5. przyroda jest celowa, a więc ktoś musi nią rządzić. Bóg ma swoje własności. Św. Tomasz mówi, że własności te można poznać rozumem, ale nie wprost, tylko pośrednio; poprzez negację lub eminencję. Tylko Bóg istnieje sam przezsię; inne byty są od niego zależne.
28. Nauka o duszy św. Tomasza.
Ciało tez należy do natury człowieka. Jest połączone z dusza jak forma z materią. Dusza jest formą; jest rozumna, bo to rzecz właściwa człowiekowi. Dusza nie jest samoistna substancją, ale formą ciała. Człowiek jest więc wg Tomasza psychofizyczną jednością.
29. Nauka o poznaniu wg św. Tomasza.
Głosił: receptywność poznania, łączność poznania wyższego z niższym. uważał, że poznanie polega na tym, że przedmiot wraża nam w duszę swój „obraz”. Tak wiec każde poznanie ma źródło empiryczne. Człowiek nie posiada idei wrodzonych. Mówił też, że zwane jest poznanie umysłowe, któremu zmysłowe jest podporządkowane. Dzielił rozum na czynny i bierny. Czynny wydobywał istotność rzeczy. Bierny ją poznawał. Najogólniej można powiedzieć, że wg św. Tomasza: 1. przedmioty można poznać rozumem, 2. własną dusze poznajemy tylko pośrednio, bo jest potencjalna, a nie materialna. Bezpośrednio poznajemy czynności duszy, do reszty dochodzimy na drodze refleksji.