Zagadnienia do egzaminu z przedmiotu „Antropologia kulturowa”
Pedagogika– SUM stacjonarne
Cechy kultury.
Główne założenia ewolucjonizmu klasycznego.
Koncepcja rozwoju społecznego Morgana.
Friedrich Ratzel jako inspirator orientacji dyfuzjonistycznej w antropologii kulturowej.
Metoda kulturowo-historyczna w dyfuzjonizmie.
Antropologia funkcjonalna - założenia.
Podstawowe założenia funkcjonalizmu.
Zasługi Franza Boasa dla antropologii kulturowej.
Recepcja freudyzmu na polu antropologii kulturowej.
Kultura jako konfiguracja zachowań (Ruth Benedict).
Kultura jako system termodynamiczny – koncepcja rozwoju Lesliego A. White’a.
Koncepcja ekologii kulturowej (Julian Steward).
Pojęcie struktury w antropologii strukturalistycznej.
Postmodernizm – charakterystyka i główne wyznaczniki nurtu.
Pojęcie „gender”.
Współczesne rozumienie kultury.
1.Cechy kultury
Kultura:
jest związana z człowiekiem – wyznacza człowieka.
jest regularna czyli powtarzalna.
jest zbiorem zjawisk wyuczonych. Badacz kultury porzuca wszystko, co jest uwarunkowane genetycznie.
ma aspekt czasowy i aspekt przestrzenny – ma swój czas i swoje miejsce. Nie jest dana, ale dzieje się. Jest dynamiczna, zmienia się, ma swój początek i koniec.
jest systemem – wszystkie elementy mają znaczenie i są ze sobą powiązane. Nie można analizować jednego elementu kultury bez odniesienia do jej pozostałych elementów.
jest prawidłowa.
jest aparatem adaptacyjnym człowieka – przypuszcza się, że dzięki kulturze człowiek opanował świat.
16.Współczesne rozumienie kultury
Antropologiczna definicja kultury:
Kultura jest to względnie zintegrowana całość, obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów, wykształconych i przyswojonych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich interakcji.
Składa się ona z trzech aspektów:
aspekt materialny,
aspekt duchowy (sztuka, religia, nauka, efekt działania ducha),
aspekt społeczny (obrzędy, zachowania).
Istnieją dwa sposoby rozumienia kultury:
atrybutywne (kultura jako atrybut człowieka, czyli coś, co go odróżnia od innych – całość kumulatywna),
dystrybutywne (mówimy o kulturach, a nie o kulturze, a jeżeli mówimy pojedynczo, to musimy powiedzieć jaka to kultura).
2.Główne założenia ewolucjonizmu klasycznego
1. Teza o jedności natury ludzkiej – przyjęcie za pewnik, że człowiek zawsze i wszędzie wykazuje te same cechy psychiczne, jest to niezależne od miejsca, rasy i środowiska. Potrzeby ludzkie są zaspokajane w podobny sposób.
2. Uniwersalizm rozwoju kulturowego – człowiek jest istotą bardzo kreatywną, jest wynalazczy. Rozwój jest procesem, któremu podlega każda kultura i każdy jej wytwór, wynalazek. Wytwory kultury pojawiają się wiele razy w różnych miejscach.
3. Genetyczna ciągłość rozwoju – rozwój kultury jest warunkowany jej stanem wcześniejszym. Każdy etap rozwoju kultury zawiera w sobie potencję dalszej ewolucji, co umożliwia realizację określonego wzoru przeobrażeń kultury. Każda forma wyższa wykształca się z formy niższej bezpośrednio ją poprzedzającej.
4. Ukierunkowanie zmiany kulturowej – proces rozwoju jest jednokierunkowy i ma charakter progresywny. Stanowi zasadę postępu, który jest możliwy, ponieważ rozwój jest kumulatywny i gromadzi doświadczenia ludzkości. Zmiana jest ukierunkowana i tożsama z postępem.
5. Dyferencjalny charakter zmiany kulturowej – proces zmiany przebiega od formy prostej do złożonej. Wraz z postępującą złożonością elementów kultury, następuje także komplikowanie się całego układu wzajemnych powiązań między nimi.
6. Stadialność czyli gradualizm rozwoju (gradus – stopień, gradualizm – stopniowanie) – ogólny przebieg ewolucji kultury wyznaczają następujące po sobie stadia albo etapy rozwoju. Stadia tworzą ciągi od najniższych do najwyższych. Poszczególne elementy kultur, a także elementy kultury, przechodzą przez te same stadia rozwojowe.
7. Unilinearyzm rozwoju w długich okresach czasowych – paralelizm (podobieństwo) rozwoju cechuje wszystkie kultury, gdyż stadia kulturowe mają zasięg uniwersalny. Różnice dróg rozwoju występują tylko w krótkim czasie (z perspektywy ewolucji) w okresie wystarczająco długim następuje konwergencja (upodobnienie się) etapów kultury.
8. Metoda porównawcza – polegała na zestawianiu ze sobą wielu elementów kulturowych, pochodzących z całego świata i wkomponowywanie ich w schematy rozwojowe. Stosując tę metodę ewolucjoniści usiłowali ustalić pewne następstwo stadiów (etapów) rozwojowych i udowodnić ich istnienie.
9. Podkreślanie wagi przeżytków (survivals) – przez pojęcie to ewolucjoniści rozumieli pewne formy, praktyki czy wierzenia, które były charakterystyczne dla uprzedniego stadium rozwojowego, a których pewne pozostałości w formie zmodyfikowanej przetrwały w późniejszych stadiach. Rekonstrukcja kultury, a przede wszystkim jej etapów najwcześniejszych, była rezultatem umiejętnej i technicznie poprawnej analizy przeżytków.
10. Poszukiwanie genezy zjawisk – ewolucjonistów interesowało to, gdzie narodziły się instytucje, skąd wzięły się instytucje i zjawiska.
3.Koncepcja rozwoju społecznego Morgana
Lewis Henry Morgan – był absolwentem prawa i adwokatem, inwestował, do końca życia był badaczem niezależnym. Stworzył wpływową koncepcję rozwoju społecznego (czynnik technologiczny i gospodarczy), interesował się materialnym aspektem kultury, prowadził badania terenowe – nie ograniczał się do czytania cudzych relacji i cudzych opisów. Napisał książkę pt. „Społeczeństwo pierwotne”, a także „Ligę irokezów”.
Teoria rozwoju społecznego:
okres dzikości:
niższy stan dzikości (od narodzin ludzkości do nabycia umiejętności łowienia ryb i posługiwania się ogniem, ludzie posługiwali się mową artykułowaną),
średni stan dzikości (kończy się wynalezieniem łuków i strzał – ludy Polinezji i Australii),
wyższy stan dzikości (kończy się wynalezieniem garncarstwa – Indianie wokół Zatoki Hudsona i Kolumbii Brytyjskiej).
okres barbarzyństwa:
niższy (zaczyna się wynalezieniem garncarstwa; w Starym Świecie zaliczane są do niego ludy historyczne znające garncarstwo, ale nie znające się na hodowli zwierząt, tam kończy się on wraz z oswojeniem zwierząt; w Nowym Świecie kończy się on udomowieniem kukurydzy i pojawieniem cegły – są to Indianie na wschód od Missouri).
średni (trwał od momentu nabycia umiejętności wytopu rudy żelaza. Stary Świat – ludy nie znające naczyń żelaznych, Nowy Świat – Indianie Nowego Meksyku, Ameryki Środkowej i Peru),
wyższy (zaczyna się wynalezieniem obróbki żelaza, kończy się wynalezieniem alfabetu i pisma, plemiona greckie z okresu Homera, plemiona italskie przed założeniem Rzymu i Germanie za czasów Cezara)
stan cywilizacji (rozpoczyna się wynalezieniem pisma fonetycznego i hieroglificznego, podział związany jest z chronologią):
starożytna,
nowożytna.
Najwyższym elementem ewolucji społecznej była przemiana środków utrzymania.
15.Pojęcie „gender”
sex - płeć biologiczna
gender – płeć kulturowa, zwana społeczną.
Role społeczne są pełnione przez jednostkę ze względu na płeć. Gender jest społeczno-kulturową tożsamością płci. Kształtuje się u człowieka pomiędzy 3 a 6 rokiem życia. Wówczas rola społeczna przypisana danej płci zostaje zmaterializowana i wywiera bardzo duży wpływ na człowieka oraz jego preferencje.
Niekiedy gender nie pokrywa się z płcią w sensie biologicznym. Zwykle jednak tak jest. Wiąże się to z procesem wychowania.
Istnieją różne wzorce zachowań dotyczących tego, co to znaczy zachowywać się jak kobieta lub zachowywać się jak mężczyzna.
Dziewczynka kształtuje gender identyfikując się z matką, natomiast chłopiec zaprzeczając cechom matki.
Znajduje to również odniesienie w życiu dorosłym. Kobiety są bardziej kolektywistyczne, natomiast mężczyźni są indywidualistami.
Różnice, kształtujące się w procesie socjalizacji, podkreślane są przez zabawę. Inne zabawy są przeznaczone dla dziewcząt, a inne dla chłopców. W trakcie tych zabaw dzieci poznają reguły komunikowania w swojej kulturze, dotyczą płci.
Dla kobiet charakterystyczny jest styl komunikowania służący nawiązywaniu więzi. Mężczyźni komunikują się, aby przekazać informacje i osiągnąć cel.
Badaczka Julia Wood zdiagnozowała męski i żeński styl komunikowania.
Kobiecy styl komunikowania:
Mów, aby zbudować i utrzymać kontakt z odczuciami innych,
Dziel się swoimi odczuciami i słuchaj zwierzeń innych.
Twórz symetryczne relacje z innymi.
Porównywanie doświadczeń ma pomóc w okazywaniu zrozumienia i współczucia.
Utrzymuj rozmowę zadając pytania.
Okazuj zainteresowanie, aby zachęcić innych do zaprezentowania własnych pomysłów.
Męski styl komunikowania:
Mów, aby zaprezentować samego siebie i swoje pomysły.
Mówienie o sobie może Ci zaszkodzić.
Mów, aby zdobyć władzę i ustalić swój status.
Porównywanie doświadczeń może być jedynie strategią współzawodnictwa.
Pomaganie innym polega na zrobieniu czegoś użytecznego.
Każdy działa na własną rękę i jest odpowiedzialny sam za siebie.
Zachowuj się asertywnie, aby inni postrzegali cię jako osobę zdecydowaną i godną zaufania.
Teoria Deborah Tannen - teoria dialektów rozwojowych
Twierdziła ona, że kobiety i mężczyźni posługują się językami z innych światów. Funkcjonują na innej częstotliwości.
Style komunikowania są dwoma różnymi dialektami tego samego języka – teoria dialektów rodzajowych. Fakt pojawienia się tych dwóch dialektów jest związany z różnicami biologicznymi.
Możliwe jest wzajemne zrozumienie, jeśli kobiety i mężczyźni wyuczą się charakterystycznych cech przeciwnych dialektów.
Różnice kulturowe między kobietą i mężczyzną istnieją.
Mężczyźni są zainteresowani zachowaniem swojej niezależności, a kobiety łącznością, intymnością i bliskością.
Te różnice w języku decydują o kształcie kontaktów między kobietą a mężczyzną.
D. Tannen podważyła tezę, że kobiety mówią więcej niż mężczyźni. Uważała ona, że w kontaktach prywatnych mówią one więcej, poruszając problemy wrażliwe. W życiu publicznym to mężczyźni mówiąc więcej, są traktowani jako ludzie bardziej elokwentni. Zdaniem D. Tannen mężczyźni opowiadają znacznie więcej niż kobiety, a zwłaszcza dużo dowcipów.
Kobiety opowiadają o innych, bo kreują potrzebę wspólnoty. Jeżeli opowiadają o sobie, to umniejszają swoją wartość, aby wzmocnić więź ze słuchającym.
Kobieta, kiedy słucha, dużo gestykuluje i przytakuje. Mężczyźni uważają, że to oznacza podporządkowanie, dlatego ostentacyjnie okazują swoją nieuwagę.
Kobieta wpadając w zdanie, chce pokazać, że również myśli o tym samym, jest to dla niej przejawem porozumienia. Dla mężczyzn jest to przejaw współzawodnictwa.
Kobiety zadają więcej pytań niż mężczyźni. Oni każde pytanie traktują równoznacznie z przyznaniem się do niewiedzy. W sytuacjach problemowych zadają pytania kobiecie, jako rodzaj werbalnego pojedynku. Pytania zadawane przez kobiety są próbą nawiązywania połączenia. Domeną kobiet jest dodawanie pytajnika na końcu zdania oznajmującego, co daje osobie słuchającej możliwość negowania tej tezy bez wywyższania się. Mężczyźni te zdania odbierają jako słabość.
Mężczyźni lepiej radzą sobie w sytuacjach konfliktowanych, ale trudniej jest im się opanować.
Krytyka teorii D. Tannen:
Teoria ta wyrosła z potrzeby zrównoważonego zjawiska dla kręgów feministycznych i niefeministycznych.
Zarzucano jej to, że w sposób wybiórczy wykorzystała materiał, aby udowodnić, że mężczyźni są inni niż kobiety.
Większość autorów podkreśla, że występuje znacznie więcej różnic w obrębie płci niż między płciami.
Chociaż Tannen deklaruje równorzędne traktowanie dialogu, to według niefeministów deprecjonuje męski punkt widzenia.
Feministki uważały, że pominęła ona kwestię władzy, dyskryminacji oraz temat napastowania seksualnego, które dotyka kobiety codziennie.
6.Antropologia funkcjonalna – założenia
Jej przedstawicielami byli: Bronisław Malinowski, Alfred Raginald Radcliffe-Brown
Antropologia funkcjonalna miała być nauką holistyczną (kultura i społeczeństwo są całością, składającą się z uporządkowanych elementów). Badanie kultury miało polegać na badaniu związków między elementami kultury. Miało się odbywać, traktując system jako całość.
Założenia - Antropologia jest nauką:
synchroniczną – odcięli się od tradycji historycznych. Trzeba w sposób nieodwołany zerwać z perspektywą historyczną. Bada się tylko to, co jest się w stanie zaobserwować – czerpanie danych z pierwszej ręki poprzez prowadzenie bezpośrednich badań. B. Malinowski nazwał to metodą intensywnych badań naukowych.
nomotetyczną – dostarczanie wiarygodnych generalizacji w celu ustalania praw rządzących kulturą.
rozumiejącą – dziedzina nie tylko opisowa, ale wyjaśniająca. Aby zrozumieć kulturę, należy wyzbyć się całej swojej wiedzy. Trzeba wniknąć w daną kulturę. Jeżeli chcesz zrozumieć dzikich, musisz myśleć i zachowywać się jak dziki.
7.Podstawowe założenia funkcjonalizmu
1) Założenie o swoistości systemu społecznego: Ponieważ kultura jest systemem rządzącym się pewnymi prawami, a nie tylko prostym zbiorem elementów, musi posiadać właściwości swoiste, nie dające się zredukować do cech poszczególnych elementów.
2) Założenie o samoregulującym się charakterze systemu społecznego: System społeczny wykazuje tendencje do utrzymywania siebie w stanie równowagi.
3) Założenie o istnieniu wymogów funkcjonalnych: Są one konieczne, aby kultura jako całość znajdowała się w stanie równowagi (integracji).
4) Założenie o funkcjonalności podsystemów społecznych: Jeżeli warunkiem istnienia społeczeństwa jest realizacja określonych wymogów, to poszczególne organy społeczne muszą działać w tym kierunku. W życiu każdej społeczności poszczególne elementy odgrywają określoną, specyficzną dla nich funkcję.
5) Założenie o egzogennym (zewnętrznym) charakterze zmiany kulturowej: Jest konsekwencją założeń poprzednich. Jeżeli system społeczny jest całością zintegrowaną, znajdującą się w stanie równowagi, całością samoodtwarzającą się, to zmiana może mieć tylko charakter zewnętrzny.
8. Zasługi Franza Boasa dla antropologii kulturowej
Franz Boas (1858 – 1942) – mówi się, że jest przedstawicielem dyfuzjonizmu amerykańskiego, chociaż raczej powinno się stworzyć dla niego odmienną nazwę – proponuje się nazwę HISTORYZMU. Podkreśla się również jego zasługi dla nurtu kultura i osobowość. Wywarł bardzo duży wpływ na rozwój antropologii amerykańskiej. Chciał unaukowienia antropologii. Obserwował Eskimosów, zafascynował się kulturą i wpływem środowiska geograficznego na nią. Ta wyprawa zdeterminowała jego działalność naukową. Był również na wyprawie na wybrzeżu Pacyfiku, gdzie obserwował Indian Kwakiutl. Po powrocie z tej wyprawy osiadł w Stanach Zjednoczonych. Był wykładowcą antropologii. Uzyskał tytuł profesora na Uniwersytecie Kalifornijskim.
DZIAŁALNOŚĆ BOASA UGRUNTOWAŁA ANTROPOLOGIĘ, NADAŁ JEJ STATUS INSTYTUCJONALNY.
Nakreślił on ramy tzw. Nowej antropologii (W jej skład wchodziła: antropologia fizyczna, lingwistyka, antropologia kulturowa czyli etnologia, archeologia). Bardzo podkreślał konieczność badań terenowych.
Jego poglądy były w opozycji do ewolucjonizmu. Uważał, że błędem ewolucjonistów jest to, że nie przestrzegają prawa naukowego.
Chciał wprowadzenia do antropologii metody indukcyjnej (wnioskowanie na podstawie danych). Uważał, że tylko w ten sposób można zbadać systematyczną historię ewolucji kulturowej.
Jego zdaniem nie jest prawdą, że kultura rozwija się według indywidualnych praw. Można mówić tylko o konkretnej kulturze zbadanej przez konkretnego badacza.
Antropologia rozumiejąca!
Antropologia miała być nauką empiryczną.
Ujmował on kulturę w znaczeniu dystrybutywnym.
Wprowadził do antropologii zasadę relatywizmu. Jest ona jedną z głównych zasad antropologii. Oznacza ona wątpienie. Informacje dotyczące jednej kultury można odnosić tylko do tej jednej kultury.
Zasługą Boasa jest wprowadzenie do antropologii zainteresowania wymiarem psychologicznym człowieka, co zapoczątkowało nurt Kultura i Osobowość, zwany psychokulturalizmem – Culture and Personality Approach. Uczniowie Boasa założyli ten nurt w l. 20 XX w. Nie była to szkoła naukowa. Badaczy zaliczanych do tego kierunku różniło podejście do kultury, ale łączyło poszukiwanie związku między kulturą a osobowością. Uważali, że przez swoje zachowania jednostki realizują wzór kulturowy. Zakładali, że kultura jest fikcją, jeśli jest rozpatrywana w oderwaniu od działających jednostek. Jest realizowana poprzez życie jednostek. Charakterystyczne dla nich było podejście empiryczne – priorytetowe były badania terenowe.
10.Kultura jako konfiguracja zachowań (Ruth Benedict)
Konfiguracjonizm jest jedną z odmian psychokulturalizmu. Ruth Benedict była jego główną przedstawicielką. Była ona prekursorką antropologii feministycznej – antropologii płci, a także studiów gender (studia nad płcią kulturową).
Jej pomysłem było traktowanie kultury jako systematycznej i zintegrowanej konfiguracji wzorów zachowania i myślenia o jednolitym charakterze. Kultura jest swoistą całością, zorganizowaną wokół wzoru dominującego. Określa ona zasadnicze cechy osobowości jednostek uczestniczących w danej kulturze. W jej ujęciu celem antropologii było opisanie dominujących metod wzorów kultury.
Do tego nurtu zalicza się również przyjaciółkę Ruth Benedict – Margaret Mead. Napisała ona książkę „Dojrzewanie na Samoa). Pojmowała kulturę jako konfigurację wzorów zachowania. Jej zdaniem kultura warunkowała również stosunki między rodzicami i dziećmi.
Margaret Mead stworzyła podział kultury na:
postfiguratywną: statyczna, świadomość niezmienności wzorów kulturowych, nastawienie na trwanie. Zmiany są zasymilowane. Kultura przeszłości. Ludzie kierują się tradycją, jest to kultura z bardzo dużym autorytetem ludzi starszych. Ważne są 3 elementy: przeszłość, przodkowie, posłuch. Margaret Mead zaliczyła do nich kultury chłopskie (ludowe). W niej dorośli uczą dzieci, jak mają się zachowywać.
konfiguratywną: dominacja ludzi starszych, pokolenie starych i młodych oddziela odmienność wzorów. Starzy są szanowani, ale młodzi posiadają swoje priorytety. Taka kultura jest charakterystyczna dla społeczeństwa przemysłowego. Stara i nowa generacja muszą współistnieć, ale ciągłość kultury została przerwana.
prefiguratywną: kultura przyszłości. Jej cechą charakterystyczną będzie brak przewodnika, autorytetu i uwolnienie wyobraźni od przeszłości. Starsze generacje muszą uznać niezależność młodych, a także powinny się od nich uczyć postaw i zachowań. Niektórzy mówią, że ten model już się pojawił.
9. Recepcja freudyzmu na polu antropologii kulturowej
Abram Kardiner (1891 – 1981) – uczeń Boasa.
W swojej klasycznej wersji koncepcja Freuda była nie do zaakceptowania dla antropologii, dlatego dostosowano jego poglądy i zrewidowano na gruncie antropologii. Abram Kardiner odrzucił ewolucjonizm, instynktywizm, uniwersalizm i tezę o represyjnym charakterze kultury.
Nowością było zastosowanie na gruncie antropologii technik psychologicznych. Kardiner położył nacisk na adaptacyjny aspekt teorii Freuda, czyli na przekonanie, że podstawowe cechy psychiki ludzkiej wytwarzają się w procesie przystosowania społecznego. Kardiner uznał jednak, że stosunek kultury i osobowości polega na wzajemnym oddziaływaniu, a osobowość jednostki jako całości nie jest zdeterminowana przez społeczeństwo.
Kardiner zapoczątkował badania nad związkiem pomiędzy osobowością a kulturą.
Ukuł takie pojęcie, jak osobowość podstawowa (basic personality structure). Jest to osobowość charakterystyczna dla danej kultury i posiada ją większość. Uważał on, że zajmuje się badaniem charakteru społecznego. Twierdził, iż jest to mierzalne.
11. Kultura jako system termodynamiczny – koncepcja rozwoju Lesliego A. White’a
Lesie Alwin White (1900 – 1975) – Amerykanin. Zajmował się kulturologią (antropologia jako nauka o kulturze) oraz kulturą jako systemem termodynamicznym (kultura rozwija się wprost proporcjonalnie do ujarzmionej energii).
KULTURA JAKO SYSTEM TERMODYNAMICZNY
Kultura jest systemem specyficznym i materialnym. Tylko systemy mogą się rozwijać. Kultura jest rzeczywistością. Do swojego rozwoju potrzebuje energii, którą pozyskuje z otoczenia poprzez jej ujarzmianie. W wyniku tego procesu systemy kulturowe ulegają zmianom ilościowym i jakościowym. Stopień zorganizowania systemu jest zaś wprost proporcjonalny do ilości wchłoniętej przez niego energii.
Zgodnie z teorią tego badacza kultura jest środkiem wykorzystywanym przez człowieka dla ujarzmienia czyli pozyskania z otoczenia energii, co stanowi jej zasadniczą funkcję. W celu pozyskiwania (ujarzmiania) energii systemy kulturowe wytworzyły specjalne podsystemy:
podsystem technologiczny (narzędzia, materia, pomysły w jaki sposób narzędzia wykorzystać),
podsystem socjologiczny (organizacja społeczna, zwyczaje, instytucje, wzory i systemy zachowań),
podsystem filozoficzny – ideologiczny (idea i wierzenia, szeroko pojmowana wiedza ludzka).
Najważniejszym podsystemem jest technologia, wyjaśnia prawidła rozwoju. Rozwój technologii jest równoznaczny z rozwojem kultury. Technologia powoduje, że uzyskana energia staje się dla określonego systemu pożyteczna.
Postęp i rozwój są wynikiem ulepszania środków mechanicznych, czyli technologii i wynikiem wzrostu wydatkowanej przez system energii.
Wzór: E x T → P (energia x technologia → postęp)
Systemy różnią się ze względu na ilość ujarzmionej energii.
Leslie A. White uważał, że początkowo głównym źródeł ewolucji był człowiek, ale później dobywał nowe środki technologiczne.
Rodzaje kultur:
kultury oparte na wykorzystaniu energii ludzkich organizmów (zbieracko-łowieckie),
kultury wykorzystujące siłę wiatru, wody, energię zwierząt (rolnicze),
kultury wykorzystujące sztuczną energię pozaorganiczną (po rewolucji przemysłowej).
Podstawowe prawo ewolucji kulturowej wg White’a: Kultura rozwija się jeśli wzrasta ilość ujarzmionej na głowę w ciągu roku energii lub jeśli wstrasta wydajność środków kontroli lub też jeśli wzrastają obie te czynności.
12.Koncepcja ekologii kulturowej (Julian Steward)
Julian Steward (1902 – 1972)
ekologia kulturowa,
koncepcja ewolucji wieloliniowej.
J. Steward był postmarksistą, zwolennikiem materializmu kulturowego.
W znaczeniu nauki biologicznej, ekologia bada związki między organizmami a środowiskiem w jakim żyhą.
Czynnik ponadorganiczny – kultura.
Ekologia kulturowa w ujęciu Stewarda to badanie związków kultury ze środowiskiem naturalnym, a więc łączenie dwóch do tej pory oddzielnie traktowanych obszarów zjawisk:
środowisko przyrodnicze ujmowane w podstawowych kategoriach tj. klimat, ukształtowanie terenu, flora i fauna,
kultura rozważana w kategoriach jej struktury czyli technika, ekonomia, organizacja społeczna, polityczna i ideologia.
Kultura jest ujmowana jako mechanizm eksploatacji środowiska naturalnego.
Ekologia kulturowa byłaby więc rodzajem metodologicznego narzędzia, za pomocą którego można badać jakie zmiany pociąga za sobą przystosowanie kultury do jej środowiska oraz umożliwia formułowanie twierdzeń na temat regularności tych zmian.
Teoria ewolucji wieloliniowej:
Zdaniem Stewarda ewolucja ma charakter wieloliniowy, czyli nie uwzględnia uniwersalnych schematów, a jedynie poszukuje międzykulturowych regularności i wyjaśnień. Istnieć może wiele rodzajów ewolucji tj. może istnieć wiele czynników ewolucję warunkujących.
Swoją koncepcję ewolucji wieloliniowej opiera na dwóch zasadniczych założeniach:
prawdziwe podobieństwa form i funkcji rozwijają się w historycznie niezależnych sekwencjach lub tradycjach kulturowych.
Teoria ewolucji wyjaśnia te podobieństwa form i funkcji niezależnym działaniem w każdym przypadku identycznej przyczynowości.
J. Steward respektował różnorodność kultur.
13.Pojęcie struktury w antropologii strukturalistycznej
Strukturalizm zakłada, że rzeczywistość jest uporządkowana i zorganizowana (ustrukturowana). Poprzez badanie struktur można odkryć funkcję i sens elementów rzeczywistości.
Struktury są samowystarczalne czyli zrozumiałe bez brania pod uwagę elementów zewnętrznych. Są całościami, a ich elementy są podporządkowane prawom struktury, które są nieredukowalne do skumulowanych związków elementów i tym samym nadają strukturze własności odmienne od własności elementów.
Ujęcie struktury jako systemu implikuje istnienie praw (prawo kompozycji, prawo składania całości), które powodują istnienie struktury, ale jednocześnie same są przez nią uwarunkowane.
Struktury są utrzymywane i wzbogacane przez prawa transformacji.
Wszystkie struktury są systemami transformacji – przekształceń.
Struktury są systemami samoregulującymi się, czyli są samosterowne. Samoregulacja struktury implikuje samo utrzymywanie się, granice struktury i jej trwałość.
W ujęciu Levi Straussa struktura nie istnieje faktycznie, ale jest tworem modelowym. To co jest prawdziwie ważne, może być odkryte tylko na zasadzie analizy strukturalnej.
4.Friedrich Ratzel jako inspirator orientacji dyfuzjonistycznej w antropologii kulturowej
Friedrich Ratzel (1844 – 1904) był inicjatorem dyfuzjonizmu, twórcą antropogeografii (geografia ludzka – rozmieszczenie człowieka na kuli ziemskiej, migracje, rozwój rolnictwa, rzemiosła itd.), był ojcem duchowym dyfuzjonizmu geograficznego (środowisko geograficzne człowieka wywiera wpływ na człowieka i na jego kulturę).
Jego niektóre teorie były wykorzystywane przez nazistów.
F. Ratzel jako pierwszy wskazał na różnicujący wpływ środowiska geograficznego na kulturę. Uważał, że istnieje związek między środowiskiem geograficznym a kulturą. Jeżeli środowisko jest ubogie, jednostajne, to kultura również jest taka.
Był on sceptyczny co do możliwości intelektualnych człowieka.
Przesunął on zainteresowania naukowe z procesów ogólnych na procesy swoiste dla poszczególnych miejsc. Toczył spory z ewolucjonistami na łamach prasy i bardzo mocno krytykował ewolucjonizm, twierdząc, że przyjmują oni fałszywe tezy wyjściowe.
Jego zasługą było sformułowanie pierwszych praw, pozwalających wnioskować o istnieniu dyfuzji. Śledził podobieństwa między elementami kultury.
Jego pomysły podjął między innymi Leo Frobenius, który mówił o dyfuzji całych zespołów kulturowych, a nie poszczególnych elementów.
Dyfuzja to przemieszczenie elementów jednej kultury do drugiej kultury.
Dyfuzjonistów fascynowało podobieństwo między kulturami. Uważali, że podobieństwa są efektem kontaktów między kulturami bądź ich przedstawicielami. Traktowali kulturę jako zbiór elementów. Skupiali się na jednym wybranym elemencie kultury i nie badali go w związku z innymi elementami tej kultury. Poprzestawali na fragmentarycznym wyjaśnianiu fenomenu kultury. Wskazywali, że nie ma uniwersalnych praw rozwojowych. Każda kultura rozwija się według praw będących charakterystycznymi dla niej samej. Nie interesowali się szukaniem ogólnych praw, jakimi rządzą się kultury. Skupiali się na jej dystrybutywnym pojęciu.
5. Metoda kulturowo-historyczna w dyfuzjonizmie
Niemiecko-Austriacka Szkoła Kręgów Kulturowych – Szkoła historyczna. Ks. Wilhelm Schmidt kierował nią przez wiele lat. Założył czasopismo Antropos. Właściwym założycielem NASzKK był Fritz Graebner. Stworzył on pojęcie kręgu kulturowego.
Krąg kulturowy – Kulturkreis
Jego zasługą była próba sprecyzowania kryteriów, które pozwalały na wyciągnięcie wniosków, że podobieństwa międzykulturowe są efektem dyfuzji.
Graebner i Schmidt opracowali metodę kulturowo-historyczną. Celem było ustalenie powiązań między podobnymi elementami, jak i całymi kompleksami kulturowymi.
Dwa podstawowe kryteria:
Kryterium jakości: dotyczyło podobieństw porównywanych obiektów. Wskazywało, że jeżeli podobieństwo dwóch elementów kultury nie wynika z ich istoty, przeznaczenia lub zużytkowanego materiału, można przyjąć, że wynika ono ze związków genetyczno-historycznych pomiędzy elementami.
Kryterium ilości: umożliwiało stwierdzenie, że prawdopodobieństwo historycznego pokrewieństwa obiektów wzrasta wraz ze wzrostem liczby podobnych cech kulturowych. Im większa liczba podobnych elementów kulturowych, które nie są funkcjonalnie współzależne, tym większe prawdopodobieństwo historycznych powiązań. Jeżeli podobieństwa dotyczą różnych dziedzin kultury, historyczne powiązania i dyfuzja są pewniejsze.
Proces dyfuzji był uwzględniony ze względu na te dwa kryteria, bez względu na odległość geograficzną. Można ustalić źródło dyfuzji i zapożyczeń, a także w jakim kierunku i czasie rozprzestrzeniło się to.
Kulturkreis – pewne podobieństwa zarejestrowane tworzą krąg kulturowy. Dyfuzjoniści mapowali podobieństwa i nanosili na mapy. Kręgi kulturowe to zespoły podobnych cech kulturowych – konkurencyjne ośrodki kulturowe rozmieszczone na całym świecie i promieniujące na obszary znajdujące się między nimi. Te kultury są źródłem wynalazków. Z nich wynalazki rozprzestrzeniają się centrycznie po całym świecie. Zawsze można znaleźć taki obszar, który jest pod wpływem dwóch lub więcej kręgów kulturowych. Uznawano, że wytwory należące do danego kręgu rozmieściły się po całym świecie poprzez migrację i dyfuzję.
Wprowadzenie pojęcia kręgu kulturowego umożliwiło rekonstrukcję procesu dyfuzji w skali ogólnoświatowej.
Podział kręgów kulturowych na podkultury (ks. Schmidt): kultury prymarne, sekundarne i tercjalne.
14.Postmodernizm – charakterystyka i główne wyznaczniki nurtu
W kulturze i filozofii II połowy XX wieku, bardzo wyraźnie zaznaczył się wpływ postmodernizmu. Ten kierunek w filozofii współczesnej i ruch kulturalny jest reakcją na kulturę nowoczesną.
Nazwa postmodernizmu odnosi się głównie do zjawisk, które wystąpiły w rozwoju kultury i myśli filozoficznej po modernizmie europejskim na przełomie XIX i XX wieku, które są nawiązaniem do niego oraz kontynuacją ujawniająca nowy kryzys u schyłku XX wieku. Jeśli modernizm wyrażał w niektórych swoich aspektach optymizm z powodu wzrostu technologicznego, czy porządku w odrębnej jednolitej całości, to postmodernizm kwestionuje tak pojmowaną jedność, prawo, ład, jak również sens, reguły i zasady powszechne.
Postmodernizm krytykuje modernizm (nowoczesność). Uważa go za naiwny gdyż wieży w postęp i rozwój technologiczny który miał uszczęśliwić człowieka. Krytykuje również jego elitaryzm i poniżanie niższych kultur. Nowoczesność kojarzy z totalitaryzmem.
Jest to kierunek charakterystyczny głównie dla krajów zachodnich, odznaczających się wysokim standardem życiowym, nieśmiało jeszcze zaznaczający się w krajach postkomunistycznych, nieznany zupełnie w krajach zacofanych i biednych.
Jego zwolennicy głoszą schyłek i rozpad istniejących dotąd tradycji. Pod hasłem dekonstrukcji promują odrzucenie wszelkich struktur i schematów, proponując jednocześnie radykalny pluralizm. To znaczy, że chcą udowodnić, iż w tej dziedzinie rzeczywistości istnieje wiele niezależnych od siebie podstawowych czynników czy zasad. W przypadku postmodernizmu, pluralizm odnosi się do form wiedzy, sposobów myślenia i życia jak również wzorców postępowania.
Biorąc pod uwagę demokrację i tolerancję, negują istnienie obiektywnej prawdy o rzeczywistości, uważając ją za środek przymusu. Natomiast, aby zachować tolerancję, należy porzucić tradycyjne kryteria oceny. Należy zatem usunąć poczucie filozoficznej pewności, które wynikało z założenia, że rzeczywistość ma jakąś istotę czy obiektywną prawdę narzucaną społeczeństwu.
Cały program postmodernizmu sprowadza się do tego, aby wyzwolić społeczeństwo i obalić filozofię w jej dotychczasowej formie. Już sam termin postmodernizmu wskazuje na jednoczesną kontynuację i zerwanie złożonych relacji między obecną a poprzednią formą społeczną.
W filozofii, postmodernizm sięga do tradycji takich osób jak H. Bergson czy F. Nietzsche, natomiast jego typowi przedstawiciele to przede wszystkim : Jean-Francois Lyotard, Richard Rorty czy Jacques Derrida. Ojcem postmodernizmu został nazwany Michael Foucault.
Wszyscy oni twierdzą, iż uprawiana przez wieki filozofia, próbująca wyjaśnić rzeczywistość, nie sprawdziła się, dlatego też wskazują na jej nowe zadania, w których się dopełniają i uzupełniają.
Reasumując nurt postmodernistyczny widzimy, iż jego skutkiem w odniesieniu do filozofii i nauki jest odrzucenie uniwersalnie pojmowanej prawdy, metod poznawczych, schematów w myśleniu i działaniu oraz upadek autorytetów.
Główne przesłanki postmodernizmu to:
- przyznanie prymatu zasadom pluralizmu, tolerancji i chaosu, ( to jedyne zasady które mogą regulować współżycie między ludźmi),
- negacja uniwersalności rozumu (nie można uzyskać wiedzy pewnej ani pełnej, każdy człowiek ma swój rozum, poznanie ma więc charakter subiektywny, trzeba się więc skupić na wiedzy cząstkowej),
- odrzucenie idei jedności (wszystko jest płynne nie ma stałego miejsca, rzeczywistość jest nieciągła i zmienna więc nie ma sensu szukać zasad jedności, których przecież i tak nie ma. Rzeczywistość to tylko pojedyncze wydarzenia, nie występują w nich żadne prawidłowości –jest chaotyczna).
- zaburzenia czasoprzestrzeni (czas i przestrzeń pomniejszane są przez media, Internet, inwestycje globalne, komunikację nie liczą się z przestrzenią i czasem – elity)
- obsesyjne szukanie zagubionej pewności,
Zawarte w postmodernizmie idee są wprawdzie mocno kontrowersyjne, ale nie należy ich lekceważyć. Postmodernistyczne teorie zawierają bowiem częściowo trafną krytykę dotyczącą dotychczasowej tradycji filozoficznej czy kulturowej.
Filozofia postmodernistyczna inspiruje do spojrzenia na wiele zagadnień z innego punktu widzenia, gdyż może wnosić pewien wkład do postępu cywilizacyjnego. Krytyka postmodernistycznej filozofii powinna ponownie skłaniać ludzi do przemyśleń związanych z definitywnie rozstrzygniętymi w przeszłości kwestiami.