BIOGRAFIA
Sergiusz Hessen urodził się 16.08.1887 roku w Ust' Sysolsku. Był synem Józefa Hessena i Anny Makarownej. W wieku pięciu lat wraz z ojcem pojechał do -Odessy, aby tam osiąść. Ojciec ożenił się z narzeczoną- Anną Sztejn ( z powodu zesłania Józef Hessen nie mógł ożenić się z nią wcześniej). Dzięki temu małżeństwu Sergiusz zyskał matkę i trzech przyrodnich braci. Atmosfera rodzinna wpływała korzystnie na ukształtowanie się pełnego szczerości i życzliwości stosunku do innych ludzi. Był dzieckiem dość religijnym ( najpierw uczęszczał z guwernantką do kościoła katolickiego, a w gimnazjum uczęszczał na nabożeństwa do cerkwi), chętnie uczył się- w wieku 10 lat płynnie mówił po francusku.
Informacje na temat nauki Sergiusza dotyczą petersburskiego gimnazjum, w którym był jednym z najlepszych uczniów. Uczęszczał do niego prawie osiem lat, wraz ze swoimi braćmi. Z najmłodszym chodził do jednej klasy. Następnie rozpoczął studia w Heidelbergu i Fryburgu. Podczas studiów rozpoczął swoją działalność naukową. Kiedy studiował w Heidelbergu wyklarował się filozoficzny kierunek tej działalności, zaś pod wpływem H. Rickerta ( we Fryburgu) uformowały się filozoficzne założenia przyszłych „ Podstaw pedagogiki”. Wraz z innymi studentami powołał do życia koło filozoficzne, które zajmowało się dyskusją na temat szkoły marburskiej. W latach 1910- 1914 był redaktorem czasopisma „Logos” ( czasopisma, które zrodziło się na kole filozoficznym).
Ożenił się z Niną Minor. Miał dwóch synów- Eugeniusza i Dymitra. Po kilku latach rozstał się z żoną i przyjechał do Polski. Tu wstąpił w kolejny związek małżeński z Marią Niemyską. W 1944 roku dowiedział się o śmierci najstarszego syna.
W dwudziestoleciu międzywojennym rozwinął swoją działalność naukową. Jego autorstwa są m. in., znane do dziś: „ Podstawy pedagogiki” , „ O sprzecznościach i jednościach wychowania” i „ Moje życie”. Pisywał także do czasopism ( Logos- wymienione wyżej, Żurnał Ministierstwa Proswieszczenija, Filozofia. Kultura. Wychowanie).
Sergiusz Hessen wyróżnił trzy fazy w rozwoju moralnym człowieka. Pierwszą nazwał anomią, trwa ona do 2 r. ż. Przejawia się w tym, że relacje dziecka są zdominowane przez potrzeby biologiczne i popędy. Druga faza w rozwoju moralnym to heteronomia, trwa według S. Hessena do ok. 16 roku życia. Jest to długi i ważny okres w życiu jednostki, w tym czasie uczy się ona zachowań moralnych, społecznych. Istota jej wyraża się w tym, że jednostka jest otwarta, gotowa do przyjęcia norm i wartości środowiska. Swoje rozważania skierował także ku dorosłym i personalizmowi. Zmarł w roku 1950.
POGLĄDY PEDAGOGICZNE
Słowem personalizm określa się pewne relacje i koncepcje człowieka, akceptujące jego indywidualność, niepowtarzalność, podmiotowość i osobowość. Personalizm to także nazwa pewnych ruchów czy zaangażowań na rzecz człowieka ( osoby) i definicja określonych podstaw. Personalizm S. Hessena kształtował się w procesie wysiłków skierowanych na zrozumienie istoty i celu wychowania człowieka. Stawiał personalizm w starciu z naturalizmem i socjologizmem pedagogicznym.
W naturalizmie człowiek traktowany jest jak przedmiot, hodowany organizm ze wszystkimi funkcjami, dyspozycjami i zdolnościami. Podobne podejście ma socjologizm, który traktuje człowieka jak przedmiot- element funkcjonujący w większej całości. Troska o jego doskonalenie i rozwój wywodzi się z przygotowania jednostki do pełnienia określonych ról w społeczeństwie ( człowiek to tryb maszyny, którą jest społeczeństwo, aby dobrze funkcjonowało społeczeństwo, jednostka musi być dobrze „urobiona”).
Odwoływał się także do J. Deweya. Po części zgadzał się z nim, gdyż uważał, że człowiek jest aktywnością, która przeobraża świat. Natomiast działanie w ujęciu przedmiotowym u Deweya jest formą podstawową życia ludzkiego. Dlatego w procesie wychowania istotne jest rozwijanie ludzkiej aktywności, tzn. rozwój człowieka i jego świata.
S. Hessen wyodrębnił w człowieku duchowość. Uważał, że stanowi ona o jego istocie i nie należy do świata rzeczywistego, chociaż się w nim przejawia przez duchową działalność człowieka. Człowiek jest kimś, kto czuje nacisk popędów, doznaje przyjemności towarzyszących zaspokajaniu tych popędów. Ma świadomość, że jest istotą zdeterminowaną, podległą prawom naturalnym i regułom życia społecznego. Wiedza jaką człowiek ma o sobie, jako o podmiocie wiąże się z aktem odkrycia indywidualnego „ja”. Hessen stwierdza, że dziecko jest zanurzone w otoczenie, które jest polem jego działalności. Dziecko pojmuje świat jako ciąg dalszy swojego „ja”.
U człowieka wyróżnia duchową aktywność poznawczą, skierowana jest na świat jako na przedmiotową całość. Aktywność ta tworzy pewna wiedzę o świecie, Hessen nazwał ją światopoglądem. Pragnie wyrazić się w formach mających powszechne znaczenie. Jest to duchowy związek, w którym człowiek jest istotą wchłaniającą wszechświat. Bez światopoglądu pojętego jako żywy stosunek do świata, jednostka nie ma świadomości samej siebie, tzn. żadnego osobowego bytu. Im więcej zyskuje świat, tym człowiek bardziej rozwija się jako byt osobowy. Człowiek nieustannie pragnie wyjść poza swoją ograniczoność, zdobywając światopogląd, który stanowi część osobowości. Osobowość formuje się wówczas, gdy osoba dąży do celów ponadosobowych. Kształtuje się sama w toku osiągania celów wykraczających poza potrzeby fizyczne, psychiczne i społeczne człowieka. Kiedy osoba poświęca się czemuś wartościowszemu ( wyższemu), dorabia się osobowości, jakby otrzymywała ją w darze.
Według Hessena człowiek, który daleko zaszedł w rozumieniu i poznaniu świata oraz osiągnął wysoki poziom mądrości, a co za tym idzie posiadł silną osobowość, jest człowiekiem wolnym. Człowiek staje się wolnym poprzez wewnętrzną moc osobowości. Wolność ściśle wiąże się z samowiedzą. W ten sposób człowiek rozróżnia dobro i zło. Zdobył wiedzę na temat wartości i wie, co powinno się robić, a czego nie. Człowiek z silną osobowością jest bardziej wolny, ponieważ jego czyny w znacznym stopniu podlegają kategorycznie jego osobowości. Głównym celem wychowania jest tu kształcenie osobowości ludzkiej poprzez wdrażanie jej do wartości kulturalnych. Wychowanie przebiega od anomii, czyli istnienia pozbawionego prawa, przez heteronomię, czyli posłuszeństwo prawu dyktowanemu z zewnątrz, do autonomii, czyli posłuszeństwa prawu pochodzącemu z własnego wyboru.
Ostatecznie Hessen wyróżnia cztery warstwy wychowania: - życia biologicznego (psychofizyczny rozwój człowieka, głównie podkreślane przez pedagogikę naturalizmu), warstwa bytu społecznego (uspołecznienie jednostki przez wychowanie do grupy społecznej, co podkreśla pedagogika socjologizmu), warstwa kultury duchowej (pokrywająca się z warstwą społeczną, jest wyrazem przedmiotowego ducha i ma odkryty charakter wspólnoty duchowej, wychowanie z tego punktu widzenia staje się kształceniem, co akcentuje pedagogika humanistyczna albo personalistyczna, ponieważ jej ostatecznym celem jest uformowanie osobowości ludzkiej), warstwa doskonałej wspólnoty moralnej (której fundamentem jest pierwiastek doskonałej miłości bliźniego).
Poruszony zostaje także temat wychowania moralnego osoby. Dla autora jest to forma każdego dobrego wychowania w ogóle lub jego węższego obrazu. Istnieje jednak inny rodzaj wychowania moralnego, istniejącego poza kształceniem budującym osobowość człowieka. Nazywa to moralnością wyższego stopnia, która nie jest związana z osiąganiem celów kształcenia. Twierdzi również, że wychowanie moralne nie może skończyć się w oznaczonym okresie życia człowieka, lecz trwając przez całe życie może zostać jedynie przerwane z chwilą jego śmierci.
Przez dostrzeganie duchowego istnienia i włączanie go w myślenie i działanie człowieka Sergiusz Hessen opisuje personalizm pedagogiczny. Jego wiedza był wolna od wszelkich poglądów np. naturalizmu, czy socjologizmu. Istota personalizmu Hessena związana jest ze stwierdzeniem faktu istnienia osoby jako pewnej całości złożonej ze sfery fizycznej, psychicznej i społecznej. Jednocześnie trzeba zwrócić uwagę na fakt, iż jest to podmiot, a nie przedmiot wychowania.
PODSUMOWANIE- WŁASNE WNIOSKI
Podsumowując założenia pedagogicznego personalizmu, można powiedzieć, iż Hessen niewiele wniósł. Zwrócił oczywiście uwagę na duchowy rozwój jednostki i na indywidualne podejście do niej. Kierował się podmiotowością osoby. Wyłamał się z naturalistycznego ujęcia człowieka. Mimo tych dokonań, nie odkrył czegoś nowego, zaskakującego. Wpisał się w grono wielu innych personalistów, którzy również skupiali się w sposób podobny na jednostce.
Jednak, nie można także całkowicie skreślić jego działalności naukowej. Żył w czasach przełomowych, kiedy to świat próbował wyrwać się spod piętna socjalizmu, który powoli zanikał, ale widoczny był w wielu miejscach, również w pedagogice. Jak na tamte czasy, personalizm był innowacją. Zupełnie różnił się od dotychczasowych ideologii. Kładł nacisk na człowieka indywidualnego, a nie na człowieka społecznego.
Pokazał rewolucyjne podejście do wychowania. Odwołał się do wartości, do sfery duchowej, która do tej pory była tłamszona. Sfera duchowa człowieka była pomijana, gdyż ważniejsze było dobro wspólne. Zniesienie własności prywatnej dotyczył również wychowania. Człowiek został wkomponowany w społeczeństwo i na dobre stał się jego elementem. Dopiero personalizm pedagogiczny wyrwał ludzi z marazmu socjalizmu.
Uważam, że całą teorię, którą przedstawił Hessen można zobaczyć w warstwach wychowania. Zaczyna od warstwy fizycznej, aby móc zagłębić się coraz bardziej w psychiczną i duchową sferę człowieka. Bardzo dobrze ujmuje wieloaspektowość człowieczeństwa. Autor porusza temat potrzeb i popędów człowieka, wychowania jednostki do dobrego współistnienia z grupą, wychowania duchowego oraz doskonałości, do której człowiek dążąc rozwija siebie.
W personalizmie, mówiąc o człowieku, patrzymy na jego indywidualność, oryginalność każdej jednostki niezależnie od wieku. Jak mówi Hessen, dziecko ma świadomość, że jest częścią świata.
Sergiusz Hessen jest jednym z wielu personalistów. Jego działalność naukowa jest nieporównywalna z innymi, współczesnymi uczonymi, ale mimo to, jest namiastką ogromnego nurtu jakim jest właśnie personalizm.
Por. W. Okoń, Sergiusz Hessen w świetle autobiografii, praca zbiorowa, pod. red. H. Rotkiewicz, Warszawa 1997, s. 13- 27.
Por. S. Ruciński, Pedagogiczny personalizm Sergiusza Hessena, pod. red. H. Rotkiewicz, Warszawa 1997, s. 62- 65.
Tamże, s. 65- 69.
Tamże, s. 69- 81.
Tamże, s. 83- 84.