Stan atmosfery Ziemi jest wynikiem długo tworzącej się równowagi dynamicznej między źródłami tworzenia się składników atmosfery i możliwością ich usuwania. Tę delikatną równowagę zakłóca człowiek, który odprowadza wprost do atmosfery produkty swej działalności bądź też ingeruje w ważne ogniwa tej równowagi. Ważniejsze skutki działania człowieka będą omówione poniżej. Do problemów naszego środowiska zaliczamy:
SMOG
Eutrofizacja wód
Dziura ozonowa
Efekt cieplarniany
Degradacja gleb
Kwaśne deszcze
Hałas
1.1 SMOG
To nienaturalne zjawisko atmosferyczne polegające
na współdziałaniu zanieczyszczeń powietrza spowodowanych działalnością człowieka oraz niekorzystnych naturalnych zjawisk atmosferycznych takich jak znaczna wilgotność powietrza i brak wiatru. Smog zawiera duże stężenia pyłów
i toksycznych gazów, które utrudniają oddychanie.
Wyróżniamy dwa rodzaje Smogu:
Typu Los Angeles inaczej Smog fotochemiczny, utleniający. Dla wytworzenia się Smogu tego typu konieczne jest silne nasłonecznienie powietrza. Pierwszy raz odnotowano to zjawisko w miasteczku Donora (Pensylwania) gdzie rankiem 26 października 1948r. wystąpiła gęsta mgła, która utworzyła się z wyziewów tamtejszych zakładów pracy. Utworzona mgła była tak gęsta, że ludzie nie mogli trafić do domów, skarżyli się na uporczywe podrażnienia dróg oddechowych i spojówek. W ciągu 4 dni, kiedy to ulewny deszcz zmył skutki fatalnej mgły, zachorowało 5910 osób
a zmarło 20 osób.
Typu londyńskiego inaczej kwaśny lub „siarkowy”.
Ten rodzaj Smogu po raz pierwszy odnotowano 5 grudnia 1952. podobna, żółta mgła rozpostarła się nad Londynem.
W ciągu 5 dni zachorowało i zmarło wiele osób. Sytuację wówczas poprawiono poprzez podwyższenie kominów, zabieg stosowany do niedawna w Polsce. Czynności te spowodowały lepsze wynoszenie emitowanych zanieczyszczeń. Tak więc zamiast lokalnego Smogu w Londynie odnotowano kwaśne deszcze w Skandynawii. Smog ten powoduje duszność, łzawienie, zaburzenia pacy układu krążenia, podrażnienie skóry. Wywiera również silne działanie korozyjne
na środowisko.
Głównym źródłem wywołującym zjawisko Smogu jest motoryzacja
i przemysł. Dlatego też zjawisko występuje w rejonach o dużym uchu kołowym, poddanych jednocześnie silnej operacji słonecznej.
Podstawowym powodem zanieczyszczania środowiska jest niewątpliwie nasilająca się komunikacja samochodowa. Dlatego za bardzo istotne zagadnienie uznano rozwiązanie problemu emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych. Należy skonstruować samochody o tzw. Zerowej emisji zanieczyszczeń. Najogólniej przyjmuje się dwie tendencje w rozwiązywaniu zagadnienia pojazdów o zerowej emisji. Jedna z nich polega na doskonaleniu katalizatorów trójfunkcyjnych. Druga opcja opiera się
za alternatywnymi źródłami napędu, głównie energią elektryczną lub zastępowanie benzyn naturalnych mieszaninami zawiązków chemicznych, które spalają się z wydzieleniem mniejszej ilości substancji toksycznych.
2.2 Eutrofizacja wód
Eutrofizacja to proces zwiększania w wodach ilości składników pokarmowych (biogenów), głównie w związków azotu
i fosforu oraz związany z tym masowy rozwój oślin wodnych,
co prowadzi do wzrostu zawartości materii organicznej,
a w konsekwencji pogorszenia jakości wody.
Ze względu na przyczyny występowania, eutrofizację dzieli się na dwie grupy:
Eutrofizację naturalną zachodzącą pod wpływem sukcesji organizmów i wypłukiwania z podłoża oraz brzegów zbiornika określonych składników biogennych (naturalnego pochodzenia). Eutrofizacja naturalna postępuje bardzo powoli może trwać setki lat i nie wywołuje widocznych zmian w środowisku.
Eutrofizację antropogenną czyli spowodowaną działalnością człowieka, które może prowadzić do zachwiania równowagi biologicznej ekosystemów wodnych. Jest to eutrofizacja sztuczna, związana z rozwojem cywilizacji, przemysłu
i intensywnością upraw rolnych. Zmiany i przekształcenia w zbiornikach wodnych spowodowane dopływem ścieków
i nawozów mineralnych stały się już tak widoczne,
że zagroziły w wielu przypadkach wodom powierzchniowym użytkowanym gospodarczo. Proces ten zachodzi bardzo szybko i mały zbiornik może się z eutrofizować nawet
w ciągu kilku do kilkunastu lat.
Konsekwencją wzrostu ilości biogenów w wodzie jest szybki rozwój glonów, co prowadzi do zakłócenia równowagi produkcji, konsumpcji i rozkładu materii w zbiorniku wodnym. W ten sposób rozpoczyna się naturalna eutrofizacja. Nadmierny rozrost roślin prowadzi do stopniowego zarastania i wypłycania zbiorników. Masowy rozwój glonów przybiera charakter „zakwitu”, czyli nagłe pojawienie się jednego gatunku glonów, który zdobywa dominację nad innymi organizmami. W czasie „zakwitu” woda przyjmuje specyficzny, intensywny kolor. Rozwijające się glony tworzą przy powierzchni wody gęstą warstwę do 20cm grubości, ograniczającą dostęp światła tylko do komórek leżących na samym wierzchu, które mogą dzięki temu podczas dnia prowadzić fotosyntezę. Leżące głębiej glony pozostają w ciemności i nie tylko nie wydzielają tlenu, lecz go zużywają. Pod wpływem niekorzystnych warunków zaczyna się masowe obumieranie glonów, które opadają na dno. W wyniku beztlenowej fermentacji osadu następuje wtórne zanieczyszczenie wód produktami rozkładu. Gwałtowny spadek natlenienia wody zakłóca równowagę biocenoz eliminując konsumentów czyli ryby.
Główne przyczyny eutrofizacji wód:
- dopływ do ekosystemów wodnych nie oczyszczonych ścieków bytowo-gospodarczych i przemysłowych
- wprowadzenie do nich ścieków biologicznie oczyszczonych zawierających jeszcze znaczne ilości azotu i fosforu
- spływy z nawożonych terenów rolniczych
- opady wypłukujące z atmosfery pierwiastki biogenne
Na przebieg eutrofizacji mają wpływ też inne czynniki zewnętrzne, jak temperatura, nasłonecznienie, odczyn, szybkość przepływu wody.
Zapobieganie eutrofizacji wód polega na:
Zaniechaniu produkcji środków do prania i czyszczenia
Powszechnym wprowadzenie „pogłębionego” oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych
Uporządkowaniu gospodarki wodno-ściekowej na wsiach
Racjonalnym nawożeniu gleb uprawnych
Zmniejszeniu erozji gleby w pobliżu zbiorników wodnych
3.3 Dziura ozonowa
W 1974r Molina i ROwland zaalarmowali opinię światową,
że duże ilości freonów wpływają na zmniejszenie ilości ozonu
w stratosferze. Substancje te uznane są za idealne nadające się do wielu zadań technicznych dlatego były powszechnie stosowane. Ich trwałość spowodowała, że nie ulegają rozkładowi i dostają się do stratosfery, gdzie w wyniku przemian fotochemicznych powodowały rozkład znajdującego się tam ozonu.
W atmosferze ziemskiej na wysokości od 10 do 50 km występuje warstwa o podwyższonej koncentracji ozonu (O3) nazywana ozonosferą. Maksymalne stężenie ozonu utrzymuje
się na wysokości ok. 23 km. Zmniejszenie tej koncentracji ozonu w ozonosferze nazywane jest dziurą ozonową.
Dziura ozonowa powstaje w skutek niszczenia warstwy ozonowej przez związki chemiczne, zwane freonami. Pod wpływem promieniowania ultrafioletowego freony ulegają fotolizie
i to jest jedyny proces jakiemu ulegają freony. Następnie
w wyniku czego uwalniane są atomy chloru. Chlor wchodzi
w reakcję z ozonem, tworząc równie aktywny tlenek chloru (ClO) oraz zwykły tlen. Następnie te reakcje przebiegają
aż do całkowitego wyczerpania się cząstek ozonu lub do momentu usunięcia chloru wskutek innych reakcji chemicznych. Reakcje niszczenia ozonu przez freony przebiegają szybciej,
niż reakcje powstawania ozonu, zatem jego koncentracja wyraźnie ulega zmniejszeniu. Ważną rolę dla ludzkości spełniają lasy równikowe, które poprzez produkcję olbrzymich ilości tlenu atmosferycznego umożliwiają powstanie ozonu.
Aby zapobiegać powiększaniu się dziury ozonowej ograniczono produkcje freonów.
Zniszczenie nawet 1% ozonu w stratosferze może spowodować znaczny wzrost promieniowania UV a co w konsekwencji spowoduje tragiczne skutki dla całej kuli ziemskiej. Dla człowieka promieniowanie UV jest groźne bo powoduje Np. uszkodzenia systemu odpornościowego organizmu dlatego jesteśmy podatni
na różnego rodzaju infekcje, choroby zakaźne, nowotwory.
Ponad dwie trzecie gatunków roślin jest wrażliwych
na nadmierne promieniowanie UV. Należy przy tym zaznaczyć,
że są to głównie gatunki roślin uprawnych i przemysłowych.
W wyniku niszczenia przez promienie UV chlorofilu roślin uprawnych (np. zbóż) zmniejszą się plony, a więc ucierpi także rolnictwo.
4.4 Efekt cieplarniany
Od początku rewolucji przemysłowej rośnie ilość spalanych paliw kopalnych, czego skutkiem jest emisja do atmosfery olbrzymich ilości m.in. dwutlenku węgla. Stale zwiększająca się w atmosferze ilość dwutlenku węgla - obok metanu, ozonu oraz podtlenku azotu - uchodzi za jedną z głównych przyczyn efektu cieplarnianego. Mechanizm powstawania efektu cieplarnianego polega na tym, iż przemieszczająca się
przez atmosferę energia słoneczna jest częściowo odbijana przez chmury i powierzchnię Ziemi. Pozostałą część dochodzącej energii pochłania powierzchnia Ziemi, co powoduje
jej ogrzanie. Z kolei nagrzane podłoże wypromieniowuje ciepło
w postaci promieniowania długofalowego. Obecność w atmosferze gazów (CO2, O3, N2, O, CH4) mających zdolność przechwytywania emitowanego z powierzchni Ziemi ciepła przyczynia się
do ogrzania powietrza atmosferycznego.
Główną przyczyną efektu cieplarnianego są gazy cieplarniane wytwarzane podczas:
wycinania lasów deszczowych, co powoduje zmniejszenie się ilości pochłanianego dwutlenku węgla, przez
co zalega on w atmosferze i powstrzymuje promieniowanie podczerwone przed swobodnym ujściem do przestrzeni kosmicznej.
spalania paliw kopalnych w elektrociepłowniach, elektrowniach i coraz to nowych fabrykach, zwiększając ilość produkowanego dwutlenku węgla, przez co rośliny nie nadążają z jego pochłanianiem Nadmiernej eksploatacja pól uprawnych z mokrych upraw ryżu
i pastwisk pod hodowlę uwalniających metan podczas fermentacji.
Rosnące masy odpadów organicznych z wielkich miast składowane na wysypiskach śmieci, które gnijąc emitują metan i dwutlenek węgla.
Efekt cieplarniany to oczywiście podniesienie temperatury
na Ziemi, co wywoła trudne do przewidzenia lawinowe reakcje:
Topnienie lodowców i zalewania przez ich wody obszarów nadmorskich, co spowoduje utratę miejsc życia i pracy dla ludzi (np. gęsto zaludnione żyzne obszary w ujściach rzek, w tym Wisły) i może spowodować duże konflikty społeczne.
Szybkie zmiany klimatu zburzą równowagę
w ekosystemach i ginięcie wielu gatunków o małych zdolnościach adaptacyjnych.
Zmiany klimatyczne zwiększą częstotliwość występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych
i katastrof klimatycznych jak fale upałów, powodzie, huragany, które w bezpośredni sposób zagrażają zdrowiu i życiu.
Ocieplenie klimatu spowoduje przyspieszenie parowania wody i opadanie jej w nowych rejonach,
co spowoduje zmniejszenie zasobów wody pitnej, wody- źródła życia.
5.5 Degradacja gleb
Gleba to powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej.
Jest ona wytworem długotrwałych procesów odbywających się
na powierzchni Ziemi. Wytworzenie 2-3 cm warstwy gleby trwa około 200-1000 lat. Tworzenie się gleby następuje w wyniku wietrzenia skał pod wpływem czynników klimatycznych
oraz działalności organizmów żywych
Najbardziej rozpowszechnione niszczenie gleb jest spowodowane erozją.
Erozja polega na mechanicznym niszczeniu powierzchni Ziemi przez różne czynniki zewnętrzne, połączonym z przenoszeniem produktów niszczenia. Rozróżnia się erozję wodną i wietrzną.
Jednym z przykładów erozji wodnej jest spłukiwanie cząstek gleby przez wody deszczowe( zjawisko to zachodzi podczas każdego deszczu).
Erozja wietrzna polega na przenoszeniu ziaren piasku
i próchnicy gleb przez wiatr.
Erozję gleb przyspiesza działalność gospodarcza człowieka: nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty roślinnej, nieprawidłowa uprawa gruntów i dobór roślin uprawnych, odwadnianie wód.
Drugim po erozji powodem niszczenia gleb są zmiany stosunków wodnych na danym terenie. Zmiany te są w większości spowodowane gospodarką człowieka i mogą polegać zarówno
na nadmiernym osuszeniu gleb, jak i na nadmiernym ich nawadnianiu. Przyczyną osuszania gleb są kopalnie głębinowe
i odkrywkowe.
Dalszą przyczyną niszczenia gleb są niewłaściwie prowadzone melioracje.
Melioracje polegają na zbiegach technicznych wykonywanych
w celu odprowadzenia nadmiaru wód lub nawodnienia terenów
o deficycie wodnym. Melioracje dotyczą ściśle określonych terenów. Często jednak wpływają negatywnie na sąsiednie tereny. Nawet kontrolowane melioracje polne obniżają poziom wód podziemnych, co szczególnie niekorzystnie odbija się
na gospodarce leśnej, powodując przesuszenie i niszczenie gleb leśnych.
Przez degradację gleb należy rozumieć pogorszenie się
ich właściwości i spadek wartości, co powoduje spadek żyzności gleby wskutek zniszczenia wierzchniej warstwy próchniczej
(Np. wskutek erozji gleby, niewłaściwej uprawy, pożarów, zbytniego odwodnienia), zanieczyszczenia substancjami szkodliwymi (Np. metalami ciężkimi) lub zamiany drzewostanów liściastych na iglaste, które powodują jej zakwaszenie.
Na określenie stopnia degradacji gleb wprowadzono określenia gleb zdrowych, chorych i martwych.
Przez gleby zdrowe rozumie się gleby, w których prawidłowo funkcjonuje układ czynników biologicznych(organizmy glebowe ), fizycznych (struktura gleby ) i chemicznych (makro- i mikroelementy glebowe ).
Do gleb chorych zalicza się gleby zniszczone erozją, zanieczyszczone, mające zmniejszone właściwości biologiczne. Do tej grupy należą również gleby wyjałowione, pozbawione wielu składników i wymagające odpowiedniego nawożenia.
Gleby martwe to gleby pozbawione życia i zdolności produkcyjnych. W niewielkich ilościach występują one
w warunkach naturalnych w pobliżu czynnych wulkanów
lub na pustyniach. Częściej jednak są rezultatem działalności człowieka i wówczas spotyka się je
na hałdach przemysłowych, usypiskach kopalnianych
lub jako luźne, nie dające się zagospodarować lotne piaski.
Głównymi przyczynami degradacji gleb są skażenia przemysłowe i komunikacyjne, chemizacja rolnictwa, chemiczne metody walki ze szkodnikami pól i liasów oraz niewłaściwe metody uprawy. Skażenia przemysłowe i komunikacyjne dostają się do gleby przez powietrze lub za pośrednictwem wody, względnie też przy udziale obu tych czynników łącznie. Przykładem są kwaśne deszcze, zawierające związki siarki i prowadzące do zmiany kwasowości gleby i spadku jej żyzności.
Pewnym paradoksem jest, że olbrzymi udział w degradacji gleb ma samo rolnictwo, którego podstaw są właśnie dobre i zdrowe gleby. Szkodliwy dla gleb wpływ mechanizacji i chemizacji rolnictwa bywa często negowany i bagatelizowany.
Ważnym elementem gleb są nawozy sztuczne. Wysokie plony płodów rolnych można uzyskać uprawiając żyzne gleby. Żyzność ich zależy między innymi od zawartości składników mineralnych. Intensywna uprawa gleb wymaga intensywnego mineralnego oraz organicznego nawożenia. Wysokość dawek potrzebnych nawozów ustala się dla danego rodzaju gleb i uprawianych roślin opierając się na metodach polowych, wazonowych, mikrobiologicznych lub chemicznych. Do rutynowych oznaczeń chemicznych należą oznaczenie zawartości azotu, fosforu, wapnia i potasu w glebie oraz roślinach. Wykonywane oznaczenia dotyczą nie tylko całkowitej zawartości tych pierwiastków,
ale również przyswajalnych form ich występowania. Większość polskich gleb zawiera dostateczną ilość wapnia na pokrycie zapotrzebowania pokarmowego roślin. Z uwagi jednak
na konieczność odkwaszania gleb stosuje się nawozy wapniowe.
6.6 Kwaśne deszcze
Kwaśne deszcze to popularny sposób nazywania całego zakresu efektów - kwaśnych opadów. Mam tu na myśli kwaśne zanieczyszczenia powietrza, które mogą się znajdować nie tylko w deszczu, ale mogą występować jako kwaśna mgła,
czy tez śnieg.
Mieszkańcy Ziemi nie mogą zrezygnować z dobrodziejstw cywilizacji, a ich produkcja wymaga wkładu energii, uzyskiwanej głównie ze spalania paliw kopalnych. Proces ten uwalnia do atmosfery siarkę w postaci dwutlenku siarki SO. Siarka dostaje się do atmosfery także drogą naturalną - wskutek wybuchów wulkanicznych, z oceanów oraz wskutek niektórych procesów zachodzących w glebie. Również tlenki azotu zanieczyszczają powietrze, ale w odróżnieniu od siarki pochodzą one przede wszystkim z powietrza, gdzie powstają wskutek reakcji azotu i tlenu. Jednakże największym źródłem tlenków azotu w atmosferze są spaliny samochodowe.
Tlenki siarki i azotu wędrują wraz z masami powietrza
na znaczne odległości. Dwutlenki siarki i tlenki azotu tworzą, w kontakcie z wodą, silne kwasy - siarkowy i azotowy. Dzieje się tak np., gdy tlenki te rozpuszczają się w kropelkach wody w atmosferze. Kiedy następnie pada deszcz lub śnieg , zanieczyszczenia spadają na ziemię i na roślinność w postaci opadu zwanego "depozycją mokrą". Wymienione tlenki mogą osiadać na cząsteczkach pyłu, zawieszonego w powietrzu,
a te z czasem opadają. Mówi się wtedy o "depozycji suchej". Całe zjawisko łączenia się w/w tlenków z wodą i dostawanie się w ten sposób kwasów do wód, gleb i organizmów żywych określa się ogólnie nazwą "kwaśnego deszczu”.
Kwasowość wody określana jest przez podanie tzw. wartości pH. Niska wartość pH oznacza, że stężenie jonów wodorowych jest wysokie (woda jest wtedy kwaśna). Woda "neutralna" ma wartość pH równą 7. W mało zaludnionych rejonach, jakimi są
Np. Bermudy, płn Australia, Wenezuela, średnia wartość pH odpadów wynosi 4,8. Ważna jest tutaj łączna ilość kwasów spadających, czyli tzw. kwaśna depozycja, która w ciągu ostatnich 100 lat wykazuje tendencje wzrostową. Przykładowo
we wschodnich rejonach USA ilość deponowanych w ten sposób
w latach 1890-1970 azotanów wzrosła dziesięciokrotnie.
Źródłem kwaśnych deszczy zagrażających zarówno lasom jak
i zabytkom, jest zanieczyszczenie atmosfery. Te żrące opady są rezultatem reakcji z udziałem lotnych węglowodorów, dwutlenku siarki, tlenków azotu emitowanych przez przemysł, elektrownie cieplne, transport i rolnictwo. Woda zawarta w chmurach, przepływająca ponad fabrykami, nasyca się wyrzucanymi
w powietrze substancjami chemicznymi.
Kwaśne deszcze są typowym zjawiskiem transgranicznym przykładowo w USA emituje gazy przedostające się do Kanady.
W Szwecji 50% odpadów siarczanów jest pochodzenia transgranicznego. Dlatego też problemy takie powinny być rozwiązywane wspólnie przez sąsiadów. Próbę taką podjęły rządy Niemiec i Polski dla rejonu granicznego położonego wzdłuż Odry. W głównej mierze ustalenia dotyczą ograniczenia szkód w rejonie tzw. czarnego trójkąta leżącego u zbiegu Niemiec, Polski i Czech. Rozwijająca się w tym rejonie energetyka bazująca na wykorzystaniu węgla brunatnego doprowadziła do ogromnych strat w drzewostanie Karkonoszy,
Gór Izraelskich oraz Rudaw. Transgranicznymi aspektami ochrony środowiska zajęła się Polsko- Niemiecka komisja ds. współpracy sąsiedzkiej w Dziedzinie Ochrony Środowiska. W wydanym wspólnie opracowaniu poinformowało o obciążeniach środowiska
w rejonie przygranicznym i podjętych działaniach, które służą dobru przyrody i ludzi zamieszkujących te tereny.
Kwaśne deszcze powodują w pierwszym rzędzie zakwaszanie gleb, a to prowadzi do wymywania z podłoża składników pokarmowych takich, jak wapń, magnez, potas. Zakwaszanie powoduje jednak również uruchomienie licznych metali uważanych za szkodliwe, jak Np glin, miedź, cynk, kadm, mangan i ołów. Związki wymienionych metali mogą się przedostawać do wód gruntowych oraz do roślin powodując ich uszkodzenie.
W ten sposób tłumaczy się między innymi niszczenie roślinności na zakwaszonych glebach.
Wśród składników kwaśnych deszczy bezpośrednio dla człowieka najbardziej niebezpieczne są jony metali ciężkich
i azotanowce. Metale łącząc się z grupami tiolowymi białek mogą powodować groźne choroby, Np.
Pb(ołów) - schizofrenię i niektóre nowotwory,
Cd(kadm) - zanik mięśni, nadciśnienie i nowotwory gruczołów rozrodczych,
Ni, Cr i Co(nikiel, chrom, kobalt) - nowotwory,
Cu(miedź) - uszkodzenie wątroby, nerek i naczyń włosowatych,
Zn(cynk) - leukocytozę, kasze, uczucie wyczerpania.
Problem zanieczyszczenia powietrza i zakwaszenia nie jest tylko problemem Polski .
Oczywistym rozwiązaniem jest zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza przez zmniejszenie zużycia paliw.
Są dwie główne drogi prowadzące do tego celu: oszczędne gospodarowanie energią i innymi zasobami , a także użycie możliwie najlepszej techniki spalania i oczyszczania. Jakość powietrza w jednym kraju jest ściśle uzależniona
od zanieczyszczeń w innych krajach, dlatego też niezbędna jest współpraca międzynarodowa. Konieczne jest sprecyzowanie : jakie są granice stężenia zanieczyszczeń, których nie wolno przekroczyć, jeśli chcemy zachować zdrowe środowisko
w Europie.
7.7 Hałas
Charakterystyka hałasu:
Środowisko akustyczne, obejmuje ogół dźwięków i szmerów
o różnej sile głośności, różnym przeznaczeniu, odbieranych przez nas w różnych sytuacjach. Hałasem stają się bodźce
lub zespół bodźców działających akustycznie, a zarazem psychicznie:
z nadmierną intensywnością, czyli głośnością dźwięków,
z określoną częstością i długotrwałością występowania
z dużą różnorodnością pobudzeń słuchowych składających się na ogólne pojęcie hałasu.
Wpływ hałasu:
Hałas działa na receptor słuchu, stwarzając niebezpieczeństwo uszkodzenia ucha wewnętrznego i ewentualnie błony bębenkowej oraz na układ nerwowy, utrudniając skupienie uwagi, drażniąc system wegetatywny, wprowadzając nadmierne pobudzenie
lub wywołując apatie i przygnębienie oraz utrudniając sprawny przebieg czynności psychomotorycznych. Należy zatem hałas uznać za jeden z najbardziej uciążliwych czynników materialnego środowiska pracy. Ponadto znacznie trudniejsza jest ochrona przed hałasem niż Np. nadmiernie silnym światłem.
Trzeba zrobić spis treści czyli Np. ze o smogu jest na 1 stronie i spis literatury. i stronę tytułowa
Podstawowe problemy ochrony środowiska
9