Magdalena Gaweł
Dietetyka kliniczna
Studia stacjonarne, III rok
Fundusze celowe a ubezpieczenia zdrowotne,
podobieństwa i różnice.
Fundusz celowy jest to źródło finansowania pewnych zadań, które finansowane mogłyby być z budżetu, jednak z pewnych względów stwierdzono, że powinno się dla nich stworzyć odrębny budżet. Pod tym względem, system finansowania ubezpieczeń zdrowotnych, opierający się na odprowadzaniu składek przez pracownika i pracodawcę gdzie ubezpieczenie jest obowiązkowe (tzw. model Bismarcka) w części krajów, takich jak dajmy na to Austria, Szwajcaria, Belgia czy Holandia można by porównać z finansowaniem z funduszy celowych.
Podobieństwa te można dostrzec chociażby w tym, że fundusz celowy ma być alternatywą dla finansowania z budżetu skonstruowaną w celu niwelowania słabych stron finansowania z budżetu takich jak ogólność, roczny okres czy sztywność. Ubezpieczeniowy system opieki zdrowotnej również można traktować jako alternatywę dla finansowania opieki zdrowotnej opartej na finansowaniu z budżetu (system Beveridge'a czy Siemaszki).
Przy tworzeniu funduszu celowego na mocy aktu prawnego ustalona musi być forma dochodów funduszy, która może opierać się na dobrowolnych wpłatach różnych podmiotów, bazować na dotacjach z budżetu lub pochodzić z przymusowych dochodów typu budżetowego takich jak podatki, opłaty czy składki takie jak odprowadzane są również w naszym systemie finansowania służby zdrowia do danego ubezpieczyciela.
Wydzielenie pewnych dochodów i powiązanie ich z pewnymi zadaniami zarówno przypadku funduszy celowych, jak i w przypadku ubezpieczeń zdrowotnych prowadzi do podniesienia rangi tych zadań wśród innych obowiązków publicznych. Przez ograniczenie swobody alokacji środków przeznaczonych na dany cel ogranicza się rywalizację tych środków z innymi zadaniami publicznymi. Wiąże się to bezpośrednio z mobilizacją środków pieniężnych, istotną rolę odgrywa tutaj czynnik psychologiczny, w przypadku obowiązkowych wpłat łatwiej jesteśmy je w stanie zaakceptować w przypadku gdy potrzeby mieszczą się wysoko w hierarchii potrzeb.
Ochrona zdrowia niewątpliwie w hierarchii mieści się wysoko, system ubezpieczeń wykształtował się za zasadzie przezorności indywidualnej polegającej na tym, że każdy człowiek chce zapewnić sobie godziwy byt w trudnych warunkach. Realizowana jest przy tym zasada solidaryzmu społecznego polegająca na tym, że ciężar finansowy związany z danym zdarzeniem jest rozkładany na wiele podmiotów. Ideą funkcjonowania ubezpieczeń jest to, że na dane zdarzenie losowe narażone jest wiele jednostek natomiast dotkniętym nim zostanie tylko pewna część. Natomiast instytucja ubezpieczeń sama w sobie nieproduktywna zmuszona jest bazować na dochodach podlegających sobie podmiotów. Tak samo przy funduszach celowych znacząca część funduszy przeznaczona jest na dziedziny, które samodzielnie posiadają ograniczoną możliwość samofinansowania takie jak np. Fundusz Pracy, Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Środki z funduszu celowego są niejako tworem autonomicznym, jednak w przypadku, gdy przekazywane są na nie dotacje z budżetu państwa informacje o stanie środków na koniec roku fiskalnego oraz o dochodach i wydatkach okresie sprawozdawczym oraz w okresie planowanym prezentowane są parlamentowi wraz z ustawą budżetową. Oznacza to ograniczoną ingerencję państwa w środki zebrane w ramach funduszu. Zatem ich funkcjonowanie nie podlega wprost kontroli budżetowej. Plany budżetowe każdego z osobna funduszu są załączane do ustawy budżetowej w załączniku.
W Polsce 1 stycznia 1999 r. wprowadzono system powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego oraz powołano kilka nowych instytucji: Kasy Chorych, lekarza rodzinnego, samodzielne publiczne i niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej. Kasy Chorych były instytucjami samorządowymi wyposażonymi w osobowość prawną, zadaniem ich było finansowanie opieki zdrowotnej. Środki na ten cel gromadzone były z obowiązkowych składek na ubezpieczenia zdrowotne uzupełnionych wpłatami z lokat i papierów wartościowych emitowanych i gwarantowanych przez skarb państwa oraz z darowizn i zapisów pieniężnych. Kasy Chorych funkcjonowały na zasadzie gospodarki funduszowej ponieważ wpływy ze składek miały z założenia finansować tylko ochronę zdrowia.
Obecnie Kasy Chorych zastąpiono Narodowym Funduszem Zdrowia, dnia 1 kwietnia 2003 r., na mocy Ustawy z 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, którego plan finansowy nie jest włączany do ustawy budżetowej, dlatego Fundusz nie jest traktowany jako fundusz celowy posiada jednak wiele jego cech. Obraca dużymi kwotami środków publicznych (publicznych 2005 roku jego przychody wyniosły 34,3 mld. zł). Większość (około 99%) całości przychodów NFZ pochodzi z obowiązkowych składek, które są pobierane i ewidencjonowane przez ZUS i KRUS. Inne przychodu to odsetki z nieopłaconych terminowo składek, darowizny, itp.
Rozważając natomiast inne modele ubezpieczeń zdrowotnych nie widać podobieństw z funduszami celowymi. System zaopatrzeniowy, który można spotkać dajmy na to w Wielkiej Brytanii finansuje opiekę zdrowotną z budżetu a środki na świadczenia zdrowotne są uchwalane razem z ustawą budżetową i konkurują z innymi zadaniami. Koszty leczenia mogą być pokrywane z podatków celowych i lokalnych. Państwo gwarantuje obywatelowi podstawowy koszyk świadczeń, a resztę pokrywają ubezpieczenia dobrowolne. Wynika z tego, że w czystej formie tego modelu finansowania nie widać podobieństw do funduszy celowych, dlatego, że środki przeznaczone na ochronę zdrowia, nie stanowią odrębnego sektora a ich rozdzielanie nie wydaję się być traktowane priorytetowo z innymi zadaniami. Inną formą finansowania z budżetu jest model Siemaszki stosowany głównie w krajach postkomunistycznych.
Przeciwieństwem dwóch wyżej wymienionych modeli finansowania z budżetu jest system wolnorynkowy stosowany w Stanach Zjednoczonych gdzie właściwie wyłączając dwie organizacje (Madicare i Madicaid) społeczna służba zdrowia nie istnieje, obywatele ubezpieczają się dobrowolnie w prywatnych ubezpieczalniach funkcjonujących na zasadzie konkurencji rynkowej. Finanse na opiekę zdrowotną pochodzą ze składek odprowadzonych przez ubezpieczających się. Działające w tym systemie ubezpieczalnie nie są instytucjami pożytku publicznego, są nastawione na zysk a rząd w żaden sposób nie ingeruje w ich finanse, co za tym idzie nie są uwzględniane w ustawie budżetowej, więc również nie można ich porównać z funduszami celowymi, które dysponują środkami publicznymi.
Bibliografia:
-„Ubezpieczenia społeczne. Podręcznik akademicki” Wojciech Muszyński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
-„Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne. Ochrona zdrowia w gospodarce rynkowej” Jerzy Leowski, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa.
- „Finanse publiczne, teoria i praktyka” Stanisław Owsiak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
-„ System finansowy w Polsce” Bogusław Pietrzak, Zbigniew Pogański, Barbara Wodniak, Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2008.
- „Ekonomika medycyny” pod redakcją Jarosława J. Federowskiego i Rafała Niżankowskiego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002.