Rozwój układu mięśniowego zaczyna się w 4 tygodniu życia płodowego. W 5 miesiącu obserwuje się ruchy płodu w łonie matki.

Układ mięśniowy powiększa się bardzo szybko w życiu płodowym. Między 4 miesiącem życia płodowego, a narodzinami jego masa wzrasta 50-krotnie. Tempo wzrostu po urodzeniu znacznie zwalnia się: od urodzenia do 25 roku życia następuje jego dalszy 50-krotny wzrost.

W niemowlęctwie i w pierwszej połowie dzieciństwa wzrost mięśni jest szybszy. W drugiej, wolniejszy i bardziej regularny. Ponownie zwiększa się tempo rozwoju mięśni w okresie dojrzewania.

Wg Gilewicza okres rozwojowy pracy mięśniowej dziecka można podzielić na IV etapy:

• Okres do 3 r. ż. - przejście od ruchów nieskoordynowanych do ukierunkowanych. Dziecko opanowuje pozycje pionową, następnie chodzenie

• Okres od 3 lat do wieku szkolnego - zwiększenie i poszerzenie ruchów dziecka

• Okres szkolny - zestrojenie ruchowe z zaakcentowaną siłą mięśni.

• Okres dojrzewania - zestrój ruchów jest doskonały około 17-20 roku życia, kończy się proces rozwoju motorycznego dziecka.

W niemowlęctwie mięśnie narządu żucia mają inny kształt, budowę, stan napięcia i siłę skurczów. Są one dostosowane do czynności w tym okresie i tak ze sobą powiązane, że wypadnięcie z pracy jednego mięśnia czy jednej grupy mięśniowej zaburza prawidłową funkcję całego narządu żucia, oraz narusza prawidłowy przebieg czynności współzależnych (mowa, oddychanie, mimika, itp.)

Oddychanie:

• Ruchy oddechowe stwierdza się już u 6 miesięcznego płodu.

• Pierwszą czynnością noworodka po urodzeniu jest krzyk, z którym rozpoczyna się równocześnie oddychanie.

• Ośrodek regulujący oddychanie jest dojrzały w 2 dniu życia.

• Liczba oddechów na minutę u noworodka wynosi 42/min, a u osoby dorosłej 15/min

Prawidłowe oddychanie przez noc wpływa modelująco na rozwój przewodów nosowych, szczęki, podniebienia, a pośrednio na żuchwę.

Ssanie:

Odruch ssania jest czynnością złożona. Łączy się z czynnością oddychania i połykania. Można go wywołać przez podrażnienie okolicy ust niemowlęcia. Po zadziałaniu bodźca, dziecko układa usta w dzióbek i wykonuje rytmiczne 40-90 ruchów na minutę. Odruch ssania jest najwcześniejszy w rozwoju ontogenetycznym - obserwujemy już u 2,3 miesięcznego płodu. Dzięki wysokiemu ustawieniu krtani i nagłośni u noworodka lub niemowlęcia, ssanie, oddychanie i połykanie mogą odbywać się równocześnie.

Karmienie naturalne ma bardzo duże znaczenie dla tworzenia się prawidłowych stosunków zgryzowych. Korzystnie wpływa na przyszłe łuki zębowe, zapewniając im półkolisty kształt, a intensywna praca mięśni uczestniczących w akcie ssania stanowi naturalny i nieodzowny czynnościowy bodziec rozwojowy dla narządu żucia.

Połykanie niemowlęce - wisceralne

Silny skurcz mięśni policzkowych i warg ma na celu ustabilizowanie żuchwy, przy czym w czasie połykania wały dziąsłowe nie są ze sobą zwarte. Język dotyka bowiem powierzchnia żucia wałów dziąsłowych. Pokarm przesuwany jest dzięki szybkim, jakby perystaltycznym ruchom języka do gardła , gdzie kolejne skurcze zwieraczy gardła przesuwają kęs poza nagłośnię do przełyku. Przejście do półpłynnej i stałej konsystencji pokarmu powoduje stopniową zmianę tego mechanizmu już po pierwszym roku życia

Połykanie dojrzałe - somatyczne

W 3 roku życia, w pełnym zgryzie mlecznym stwierdzamy typ połykania dojrzały - somatyczny. Język spoczywa w jamie ustnej właściwej i podczas połykania pokarmów nie wsuwa się pomiędzy łuki zębowe, nie dotyka błony śluzowej warg i policzków. Unieruchomienie żuchwy w czasie połykania jest wynikiem skurczu mięśni przywodzących żuchwę. W wyniku przetrwałego niemowlęcego typu połykania powstają nieprawidłowości zębowo - szczękowo - najczęściej zgryz otwarty częściowy przedni.

Mowa:

Mowa podobnie jak oddychanie nie wymaga wielkiego wysiłku mięśniowego ze strony mięśni wyrazowych. O ile żucie, połykanie i oddychanie są odruchami wrodzonymi wszystkich ssaków o tyle mowa jest cechą wyłącznie ludzka i jest czynnością wyuczoną, zależną od dojrzałości osobnika. Mowę musimy odróżniać od nieartykułowanych, odruchowych dźwięków, zależnych od stanów fizjologicznych. O ile w mowę słabo zaangażowane są mięśnie mechanizmu policzkowego o tyle większość pozostałych mięśni związanych z narządem żucia bierze udział w mowie - mięśnie oddechowe klatki piersiowej, przepona, gardło, podniebienie miękkie, język i wargi. Mowa wymaga bardzo precyzyjnego zgrania tych wszystkich mięśni, z których wiele wykonuje inną czynność.

Oprócz mowy u człowieka silnie rozwinęła się gra mięśni wyrazowych, mimicznych. Stan tych mięśni jest doskonałym odbiciem naszego stanu psychicznego, naszego nastroju. Często gra tych mięśni idzie dalej i przyjmuje postać nawykowych skurczów, nieraz bardzo denerwujących otoczenie grymasów, tików.

Norma czynnościowa (wg Orlik-Grzybowskiej):

Fizjologiczna równowaga mięśni żujących, mimicznych i śródustnych, zarówno w stanie spoczynku jak i podczas każdej normalnej pracy narządu żucia.

Praca mięśni wywiera wpływa na kształt rozwijającej się kości. Wpływ ten zaznacza się wybitnie w okresie wzrostu i rozwoju kośćca, kiedy to czynność mięśni jest głównym bodźcem dla wzrostu oraz czynnikiem modelującym tkankę kostną.

Narząd żucia składa się z elementów statycznych oraz dynamicznych. Statycznymi składnikami są: kościec szczęki oraz łuki zębowe, natomiast żuchwa, układ nerwowo mięśniowy i stawy skroniowo - żuchwowe są składnikami dynamicznymi. One warunkują wykonanie przez narząd żucia wszelkich funkcji zgodnie z prawami natury.

Układ mięśniowy narządu żucia składa się mięśni żujących, mimicznych oraz mięśni języka i podniebienia miękkiego, który to zespół mięśni określany jest mianem mięśni twarzowo - ustnych.

Należy rozróżniać statyczna oraz dynamiczną pracę mięśni narządu żucia.

Czynność statyczna - dotyczy roli mięśni w utrzymywaniu równowagi między poszczególnymi elementami narządu żucia oraz równowagi narządu żucia jako całości w stosunku do twarzoczaszki. Ten rodzaj czynności jest zależny od prawidłowego napięcia mięśni.

Czynność dynamiczna - przejawia się w skurczach mięśni. Skurcz charakteryzuje się zmianą długości mięśnia, na skutek czego zostają przemieszczone tkanki, do których się on przyczepia. Skurcze mięśni żujących wywołują zmianę położenia żuchwy w stosunku do szczęki i twarzy jako całości.

Czynności dynamiczne narządu żucia przejawiają się przede wszystkim w ruchach żuchwy, dzięki którym przy współudziale innych mięśni odbywa się szereg czynności fizjologicznych jak: żucie, połykanie, mowa, mimika.

Mięśnie mimiczne twarzy, współdziałają ze sobą w sposób skojarzony w różnych powiązaniach. Im większa liczba mięśni kurczy się jednocześnie, tym bogatsza jest mimika twarzy.

W ujęciu Cieszyńskiego mięśnie warg i policzków stanowią zewnętrzny pierścień mięśniowy otaczający i zamykający od zewnątrz jamę ustną. Antagonistą tej grupy mięśniowej jest język działający od wewnątrz jamy ustnej. Wszystkie mięśnie działające antagonistycznie zachowują stale zmienną czynnościową równowagę.

W strefie zrównoważenia działania mięśni zewnętrznych i języka wyrasta uzębienie, formujące się w kształt łuków zębowych, których budowa prawidłowa jest uwarunkowana zachowaniem równowagi czynnościowej otaczających je mięśni.

Od tyłu i od wewnątrz jamę ustna otaczają mięśnie podniebienia miękkiego i gardła, które regulują cieśń gardła oraz czasowe przerywanie łączności między nosową a ustna częścią gardła. Przerywanie łączności ma znaczenie dla tych czynności, które wymagają wytworzenia ujemnego ciśnienia w jamie ustnej, np. przy ssaniu i połykaniu. Przy tych czynnościach praca mięśni śródustnych jest zharmonizowana z mięśniami kierującymi ruchami żuchwy.

Należy podkreślić, że dla prawidłowej budowy narządu żucia niezbędny jest pewien stopień napięcia i aktywności mięśniowej, których przekroczenie w kierunku plus lub minus zaburza budowę kości i łuków zębowych.

Formującą rolę odgrywają równorzędne mięśnie mimiczne i język, szczególnie w zakresie modelowania łuków zębowych. Na rozwój narządu żucia również ujemnie wpływa zachwianie czynnościowej równowagi w działaniu mięśni wysuwających i cofających oraz unoszących i opuszczających żuchwę. Wywołuje to nieprawidłowe ustawienie żuchwy w stosunku do twarzoczaszki. Ścisła współzależność między układem mięśniowym a kostnym i zębowym występuje zarówno w procesach biologicznych jak i patologicznych.

Zarówno czynność statyczna jak i dynamiczna mięśni są regulowane przez układ nerwowy.

W narządzie żucia jedyni żuchwa, dzięki połączeniu stawowemu z czaszką, jest częścią ruchomą, wprowadzana w ruch przez zespół mięśni żujących.

W stanie spoczynku żuchwa jest stabilną częścią układu dynamicznego. Dla mięśni jest to specyficzny stan dynamiczny, charakteryzujący się równowagą czynnościowa mięśni przywodzących i odwodzących żuchwę. Wyrazem równowagi jest zachowanie przestrzeni 2-3 mm między łukami zębowymi, zwane szparą spoczynkową jest to dowód aktywność tonicznej mięśni żujących. Stabilna spoczynkowa pozycja żuchwy ustala stosunki przestrzenne między językiem i kością gnykową oraz stosunki względem innych układów szyjnych i twarzowych.

Staw skroniowo - żuchwowy:

Odrębność budowy anatomicznej stawu sż wyrażają się w tym, że staw jest podzielony przez krążek stawowy na 2 części: górno-przednią, leżącą ponad krążkiem, której sklepienie stanowi kość skroniowa dlatego zwana jest komorą stawową czaszkową i dolno-tylną, położona poniżej krążka, zwaną komorą stawową żuchwową.

Krążek stawowy oddziela wyrostek kłykciowy, a ściślej mówiąc: głowę żuchwy (caput mandibulae) od dołu stawowego. Dół stawowy nie odpowiada ani wielkością, ani kształtem głowie żuchwy. Niedopasowanie elementów stawowych jest wyrównane przez budowę krążka, który posiada wgłobienie zarówno na górnej jak i na dolnej powierzchni. Wgłobienie dolne odpowiada kształtem głowie żuchwy, stanowiąc dla niej przenośną panewkę stawową. Zagłębienie górnej powierzchni krążka odpowiada guzkowi stawowemu. W związku z tym krążek wykazuje znaczne przewężenie w swej środkowej części. Znamienna cecha jest to, że do krążka (czyli w obrębie stawu) przyczepia się mięsień skrzydłowy boczny oraz torebka stawowa.

Podział stawu na dwie komory rzutuje na specyfikę funkcji stawu i na mechanizm jego pracy. Charakterystyczna cechą funkcjonalną jest możliwość odbywania się innego ruchu w górnym piętrze stawu, a innego w dolnym. Przy każdym ruchu żuchwy pracują oba stawy równocześnie. Staw skroniowo-żuchwowy jest więc stawem sprężystym, tzn. że ruch w jednym stawie jest współzależny i ściśle związany z ruchem w drugim stawie. Ten charakter ruchów w stawie warunkuje możność żucia.

Prawidłowość budowy i funkcji stawu można prześledzić, za pomocą różnych technik zdjęć rentgenowskich. Budowa stawu jest przystosowana do zadań funkcjonalnych. Wyrażają się one w ruchu opuszczania, podnoszenia, wysuwani i cofania oraz w ruchach bocznych żuchwy.

Czynność stawu skroniowo - żuchwowego:

Stawy skroniowo - żuchwowe są wyraźnym przykładem wzajemnego oddziaływanie kształtu i czynności.

W pozycji maksymalnego zaguzkowania głowa żuchwy w normalnych warunkach czynnościowych znajduje się na tylnej części dolnej powierzchni krążka stawowego, bezpośrednio pod dołem żuchwowym. W czasie zaciskania, w maksymalnym zaguzkowaniu zębów staw w fizjologicznych warunkach czynnościowych nie podlega obciążeniu. Energia wyzwolona w mięśniach unoszących żuchwę zostaje przeniesiona jako siła nacisku żuchwy poprzez łuki zębowe na dźwigary czaszki w kierunku sklepienia czaszki, gdzie się rozprasza. Kształt i funkcja są tak dostrojone, że zaangażowane tkanki nie mogą zostać uszkodzone.

W czasie odgryzania, zgrzytania czy zaciskania, z kontaktem brzegów siecznych żuchwa opiera się tylko na przedniej części i na stawach skroniowo - żuchwowych. Przenoszenie siły odbywa się w tym porządku przez te trzy strefy. Głowa żuchwy i krążek stawowy są nieco przesunięte do przodu, ale nie w takim samym stopniu. Głowa żuchwy przesuwa się do przodu dalej niż krążek stawowy. W tych warunkach ucisk z głowy stawowej przenosi się przez środkową, cieńszą, a przy tym ubogą w naczynia i nerwy część krążka stawowego na krążek stawowy. Zarówno guzek stawowy, jak i głowa żuchwy mają strukturę dobrze przystosowaną do przenoszenia sił w takich warunkach czynnościowych. Krążek stawowy w prawidłowej pozycji tworzy wtedy korzystnie ukształtowany i stabilizujący element wyścielający.

W maksymalnym opuszczeniu żuchwy krążek stawowy ślizga się z powrotem na wtórną powierzchnię stawową grzbietowej powierzchnie głowy żuchwy. W tych warunkach nie następuje przeniesienie sił. Również warunki strukturalne nie są do tego odpowiednie.

W czasie zamykania ust ponownie ślizgają się ku tyłowi zarówno głowy żuchwy jak i krążki stawowe. Krążek ślizga się trochę wolniej niż głowa żuchwy i przemieszcza się powoli do swojego pierwotnego położenia na powierzchni stawowej głowy żuchwy.

Ruch krążka stawowego jest wolniejszy niż głowy żuchwy w czasie zarówno opuszczania jak i unoszenia żuchwy. Tylko w ten sposób kształt i forma znajdują się w harmonijnej zgodności.

Przebieg czynności żucia, zaczynający się od fazy zwarcia łuków zębowych, jest dalej kierowany przez stosunki zgryzowe w obrębie zębów przednich. Okluzja siekaczy jest nadrzędnym czynnikiem określającym ruchowe mechanizmy żuchwy. Staw żuchwowy jest wrażliwy na wszystkie zmiany zachodzące w narządzie żucia (np.: starcie guzków zębowych, utratę zębów powodującą obniżenie zgryzu, odtwarzanie braków w uzębieniu itp.), reagując na nie prze mechanizmy adaptacyjne. Zdolności przystosowawcze stawu wyjaśniają jego ciągłą zmienność i indywidualność jego budowy. Staw dostosowuje się do zmian pojawiających się w zgryzie. Z tych powodów badania nad morfologią doprowadziły do wniosku, że nie ma on ustalonego wzorca strukturalnego takiego, który by można uznać za „normę”. Jedynie na podstawie średnich wartości przy uwzględnieniu biologicznego „rozrzutu” pojedynczych wartości został określony pewien przeciętny jego kształt. Przyjmuje się że prawidłowa struktura stawu pod względem anatomorfologicznym wyraża się w miernie wysokim i niezbyt stromym guzkiem stawowym, w umiarkowanym dole stawowym, w nieznacznym przegięciu w szyjce wyrostka kłykciowego, w pozycji głowy naprzeciw skłonu guzka stawowego w stanie spoczynku żuchwy, pośrodku dołu w fazie zwarcia i w ułożeniu na szczycie guza przy maksymalnym rozwarciu żuchwy.

Badanie czynnościowe narządu żucia zawiera następujące etapy:

1. Badanie mięśni żucia

2. Obserwację swobodnych ruchów żuchwy

3. Badanie stawu skroniowo - żuchwowego

4. Analizę czynnościową zgryzu

5. Badanie szpary spoczynkowej

Bilans mięśniowy (Badanie napięcia i siły mięśni):

Badanie to wprowadził w 1912 roku Lovett. W 1956 roku Cauhepe i Netter zmodyfikowali te metodę i zastosowali do celów ortopedii szczękowej.

Wartość napięcia i siły mięśni oznacza się liczbami od 0 do 5. od 3 wzwyż określa się siłę o wartości funkcjonalnej. 3 oznacza że mięsień wykonuje ruch w pełnym zakresie, lecz bez oporu; 4 że miesień wykonuje ruch jak poprzednio, przy czym może pokonać pewien opór; 5 że siła mięśnia jest normalna i ruch jest możliwy mimo przeciwdziałania. Przez pojęcie oporu rozumie się taką pozycje dziecka, która wymaga większej siły do wykonania danego ruchu. Natomiast przeciwdziałanie oznacza stawienie oporu ręka badającego.

• Badanie ogólnej sprawności mięśni dziecka - przeprowadza się je polecając wykonać dziecku kilka ćwiczeń. Na przykład dotknięcie palcami rąk podłogi, siad bez podparcia w pozycji leżącej, uniesienie kończyn z pozycji leżącej na brzuchu, w tej samej pozycji uniesienie tułowia.

• Badanie mięśnie zginających głowę - pozycja wyjściowa - leżenie tyłem, głowa zwisa poza powierzchnię stołu. Badający trzyma barki dziecka i poleca mu unieść głowę. Uniesienie głowy do poziomu stołu - ocena 3, powyżej poziomu stołu - ocena 4, uniesienie głowy ponad powierzchnię stołu mimo przeciwdziałania - ocena 5.

• Badanie mięśni prostujących głowę - przeprowadza się u dziecka leżącego na stole na brzuchu z barkami na krawędzi stołu. Głowa dziecka zwisa swobodnie w dół, poza płaszczyznę stołu. Ręce badającego przytrzymują barki dziecka. Polecamy unieść głowę powyżej powierzchni stołu. Ocenę przeprowadzamy jak wyżej.

• Badanie części wargowej mięśnia okrężnego ust - dziecku poleca się ułożyć usta w dzióbek. Prawidłowe ułożenie symetrycznego dzióbka ocenia się na 4. następnie polecamy dziecku rozluźnić wargi, wprowadzając dwa palce w kąciki ust przeciwdziałając ponownemu zwężeniu szpary ust. Prawidłowe wykonanie testu z przeciwdziałaniem - ocena 5.

• Badanie części brzeżnej mięśnia okrężnego ust - dziecko wypełnia policzki powietrzem. Swobodne utrzymanie powietrza w jamie ustnej oceniamy jako 4. Jeżeli mimo wywierania łagodnego i stopniowego nacisku na policzki pozostają one wydęte oceniamy 5.

• Badanie mięśni policzkowych - dziecku poleca się wciągnąć policzki między rozwarte łuki zębowe. Przeciwdziałanie polega na uchwyceniu policzków między palce i odciągnięciu ich ku tyłowi (nie na zewnątrz). Jeśli dziecko nie potrafi wykonać tego testu oceniamy 3, prawidłowe wykonanie to 4, z przeciwdziałaniem - 5.

Badanie mięśni języka:

Polecamy dziecku przy szeroko rozwartych ustach dotknąć językiem bródki, prawego, lewego policzka oraz unieść koniuszek języka w kierunku nosa (bez przymykania ust). Obserwujemy symetrie ruchów.

Ocena zależy od tego czy dziecko może wykonać te ruchy i czy pokonuje przeciwdziałanie. Przeciwdziałanie dla mięśni unoszących koniuszek języka polega na poleceniu dziecku dociskanie do fałdów podniebiennych palca wskazującego lekarza, który przeciwdziała temu ruchowi.

Badanie mięśni wydłużających język z przeciwdziałaniem wykonujemy polecając dziecku wypchnąć koniuszkiem języka poza jamę ustną kciuk badającego, oparty o dolne siekacze. Przeciwdziałanie dla ruchów bocznych języka polega na tym że badający kładzie palec wskazujący no powierzchniach żucia zębów bocznych. Dziecku polecamy bocznymi częściami języka odsunąć palec w kierunku policzka. Wykonanie ruchów języka z przeciwdziałaniem - 5. Wykonywanie testów i ocena są ściśle uzależnione od rozwoju psychomotorycznego dziecka.

Badanie sposobu oddychania:

Klinicznie bada się przez zbliżenie dłoni do nosa. Można również zbliżyć do nosa lusterko.

Badanie sposobu połykania:

Badający układa kciuk jednej ręki na mięśniu żwaczu, a pozostałe palce na krtani i mięśniu żuchwowo - gnykowym. Dziecku poleca się przełknąć ślinę lub małą ilość płynu. W momencie uniesienie krtani i skurczu mięśnia żuchwowo - gnykowego palcem wskazującym drugiej ręki badający szybkim ruchem obniża wargę dolna w okolicy kąta warg. Przez powstała w ten sposób szparę obserwuje się zachowanie języka. Może on się znajdować poza zwartymi łukami zębowymi w dorosłym trybie oddychania lub tkwić między łukami zębowymi w niemowlęcym trybie połykania. Kciuk ułożony na mięśniu żwaczu wyczuwa skurcz tego mięśnia w chwili zwarcia zębów bocznych, co również świadczy o dorosłym trybie połykania. Inny, kliniczny sposób badania typu połykania polega na uchwyceniu wargi górnej i dolnej i rozwarciu szpary ustnej w momencie przełykania.

Badanie wymowy:

Ortopeda szczękowy bada wymowę tylko w sposób orientacyjny. Szczegółowe badania wymowy przeprowadza foniatra lub logopeda. Wymowę bada się słuchowo i wzrokowo, a to dlatego, że nieprawidłowy układ warg i języka nie zawsze powoduje zaburzenia wymowy uchwytne uchem. Bada się następujące spółgłoski: t, d, n, s, c, z, sz, cz, ż, dz, dź w testach ta, ata, at, da, ada, ad, na, anal, an oraz w takich słowach w których zgłoski te występują na początku, w środku i na końcu. Dla ułatwienia obserwacji języka wybiera się takie słowa, w których szpara ustna jest szeroka, np.: salamandra, kasa, madras. W podobny sposób bada się wymowę w czasie swobodnego czytania wybranego tekstu.

Bilans mięśniowy ma istotne znaczenie dla wyboru metody leczenia. W przypadku zaburzenia równowagi antagonistycznie działających mięśni lub hipotonii mięśni, metodą leczenia z wyboru powinna być mioterapia. W przypadkach zaburzeń oddychania, połykania i wymowy należy stosować reedukację. Poza tym opierając się na wynikach bilansu mięśniowego, można kontrolować przebieg i wyniki leczenie mioterapią i reedukacją.

Norma dla ruchów swobodnych żuchwy:

• Zakres ruchu odwodzenia (opuszczania żuchwy) - z uwzględnieniem normy maksymalnego otwarcia ust przeciętnie w granicach 40-50 mm

• Symetryczny tor ruchu odwodzeni i przywodzenia żuchwy - z uwzględnieniem normy odchylenia bocznego 1,5-2 mm podczas opuszczania żuchwy

• Wielkość szpary spoczynkowej, tj. odległość między maksymalnym zaguzkowaniem a położeniem spoczynkowym żuchwy w granicach 2-4 mm

• Zakres bocznych ruchów żuchwy - z uwzględnieniem normy - 8-12 mm

• W normie występuje równomierny kontakt zębów bocznych z równoczesnym brakiem kontaktu, tzw. monookluzja zębów przednich wynoszącą około 3 mikrony

• Ruchomość żuchwy (w normie przy odległości międzysiecznej 10 mm mogą być wykonywane ruchy boczne i ruch doprzedni na odległość min 7 mm)

Test podatności (reziliencji) i tzw. test prowokacyjny zaciskania:

• Test podatności wg Gerbera pozwala (na podstawie badania wewnętrznego) stwierdzić, czy istnieje zwężenie lub poszerzenie szpary stawowej. W warunkach prawidłowych dzięki elastyczności krążka stawowego, umieszczenie folii cynowej o grubości 0,3 mm między zębami przedtrzonowymi jednej strony nie uniemożliwia osiągnięcie kontaktu zębów po stronie przeciwnej w trakcie zaciskania zębów do pozycji maksymalnego zaguzkowania.

• Test zaciskania prowokacyjny - umożliwia określenie związku przyczynowego między objawami bólowymi a zaburzeniami zwarcia prowadzącymi do parafunkcji - polega na maksymalnym zaciskaniu zębów przez 20-40 sekund w takim położeniu żuchwy, w którym ściśle przylegają do siebie stałe powierzchnie zębów siecznych i kłów. Może to być boczne lub przednio - boczne położenie parafunkcjonalne żuchwy z pełnym kontaktem zębów strony pracującej i balansującej. Jeżeli przy mocnym docisku występują bóle mięsni lub (i) stawów skroniowo - żuchwowych, to test ten określa się jako dodatni - przy czym ból może wystąpić w czasie zaciskania (ból z napięcia) lub utrzymywać się po zwolnieniu ucisku (ból w fazie odprężenia)

Norma maksymalnego rozwarcia żuchwy:

Wiek w latach: 3-4 4-6 6-8 8-12 13

Zakres rozpiętości

maksymalnego 27-37 32-42 36-46 40-5043-59

rozwarcia

Badanie stawu skroniowo - żuchwowego:

Badanie palpacyjne stawów i mięśni żwaczowych - mięśnie bada się palpacyjnie pod względem siły i kolejności kurczu oraz występowania okolic bólu. Palpacje mięśni żwaczowych i SSŻ, Bohla i Knapa, prowadzi się wewnątrz i zewnątrzustnie w określonej kolejności.

• Badanie palpacyjne zewnątrzustne - stawy SŻ bada się obustronnie pod względem bolesności oraz symetrii ruchów głów stawowych. W czasie palpacji badający umieszcza opuszki piątych palców w przewodach słuchowych zewnętrznych, kciuki układa w okolicy głów stawowych, a badany zwiera i rozwiera łuki zębowe.

• Część głęboką mięśnia żwacza bada się palcem wskazującym w obrębie trójkątnej okolicy położonej 1 cm do przodu od SSŻ. Badanie to prowadzi się w zwarciu nawykowym.

• Część powierzchowna mięśnia żwacza dostępna jest palpacji od dolnej krawędzi łuku jarzmowego do kąta żuchwy. Bada się ją czterema palcami obu rąk w zwarciu nawykowym oraz w położeniu spoczynkowym żuchwy

• Mięsień skroniowy bada się czterema palcami obu rąk w okolicy powyżej małżowiny usznej oraz do tyłu i do dołu od zewnętrznego kąta oka. Badanie prowadzi się w zwarciu nawykowym i w położeniu nawykowym żuchwy.

• Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy dostępny jest zewnątrzustnemu badaniu palpacyjnemu w okolicy kąta żuchwy. Badanie prowadzi się przy odwiedzionej głowie pacjenta opuszkami palców drugiego, trzeciego i czwartego, które przykłada się od wewnętrznej powierzchni trzonu żuchwy w okolicy kąta. Wewnątrzustna palpacja może dać wynik fałszywie pozytywny.

• Badanie palpacyjne wewnątrzustne:

• Ścięgno mięśnia skroniowego bada się przy rozwartych łukach zębowych na gałęzi żuchwy. Badanie to prowadzi się jednostronnie palcem wskazującym, wykonując nim ruch od okolicy zatrzonowej ku górze i na boki.

• Dolny brzusiec mięśnia skrzydłowego bocznego bada się jednostronnie przy rozwartych łukach zębowych. Palec wskazujący umieszcza się na przedsionkowej powierzchni wyrostka zębodołowego szczęki w okolicy trzonowców, a następnie przesuwa się go w kierunku do tyłu i na guz szczęki.

Jak podają Bohl i Knap, badanie palpacyjne określa siłę i kolejność skurczu mięśni, dostarcza informacji o stanie czynności, a pośrednio o postaci zgryzu. Palpacyjne wykrycie okolic bólu w mięśniach lub stawach umożliwia różnicowanie między bezbólową a bólową postacią mioartropatii SSŻ

Badanie osłuchowe SSŻ:

• Badanie to prowadzi się za pomocą stetoskopu. Każdy staw bada się w czasie ruchów odwodzenia i przywodzenia żuchwy. Fizjologiczne zjawiska osłuchowe, słyszalne nad SSŻ, powstają w początkowej fazie odwodzenia oraz w końcowej fazie przywodzenia żuchwy. Noszą one nazwę tonów rozwarcia i zwarcia.

• Między tonem rozwarcia i zwarcia mogą być słyszalne patologiczne zjawiska osłuchowe określane jako trzaski, tarcia, szmery czy chrzęsty. Są one jednym z głównych objawów bezbólowych postaci mioartropatii SSŻ.

Przedstawione wyżej metody badania umożliwiają wykrycie klinicznych objawów zaburzeń czynnościowych SSŻ. Stwierdzenie dwu lub więcej objawów zaburzeń czynnościowych w SSŻ upoważnia do rozpoznania mioartropatii SSŻ. Wymaga to dalszej wnikliwej morfologicznej i czynnościowej analizy układu stomatognatycznego za szczególnym uwzględnieniem głównych czynników etiologicznych mioartropatii, tj. form zgryzu, obecności punktów przedwczesnych kontaktów zębów i parafunkcji.

---