Wyższe Czynności Nerwowe
mgr Anna Kocwa
Klinika Neurologii II WL AM
Neuropsychologia
Neuropsychologia zajmuje się ustaleniem relacji pomiędzy czuciem, ruchem, poznaniem, rozumieniem, nastrojem, emocjami a aktywnością struktur mózgowia.
Role neuropsychologa
DIAGNOSTYCZNA
REHABILITACYJNA
EDUKACYJNA
OPINIODAWCZA
Wyższe czynności nerwowe
mowa
praksja
gnozja
poznanie, uczenie się, pamięć
Zaburzenia mowy
Zaburzenia mowy mogą być wynikiem:
uszkodzenia korowego ośrodka mowy (afazje)
nieprawidłowej artykulacji (dyzartrie), nieprawidłowej generacji dźwięków (dysfonia), nieprawidłowej intonacji rytmu zdania, akcentu (dysprozodia)
Afazje
A f a z j e to grupa zaburzeń mowy i języka, wynikające z uszkodzenia mózgu. Miejsce , które najpewniej spowoduje zaburzenia mowy to okolice bruzdy bocznej Sylwiusza w półkuli dominującej dla mowy (LP).
Afazje
Klasyczny podział obejmuje afazję:
ruchową
czuciową
amnestyczną
mieszaną
Afazja ruchowa
A f a z j a r u c h o w a (motoryczna, ekspresyjna, Broca) spowodowana jest uszkodzeniem ośrodka mowy (ośrodek Broca), zlokalizowanego w tylnej części lewego zakrętu czołowego i odpowiedzialny jest za wytwarzanie języka i „nadawanie” mowy.
Obraz kliniczny afazji ruchowej
zaburzona czynność tworzenia mowy
rozumienie mowy względnie zachowane
liczne parafazje literowe, słowne
mowa agramatyczna, dysprozodyczna, telegraficzna
opuszczanie przedimków, przyimków
często zaburzenia pisania i czytania
Afazja czuciowa
A f a z j a c z u c i o w a (sensoryczna, odbiorcza, recepcyjna, Wernickego) polega na upośledzeniu rozumienia mowy i języka na wskutek uszkodzenia ośrodka mowy (pole Wernickego) znajdującego się w górnym, tylnym zakręcie skroniowym, gdzie również znajduje się ośrodek słuchowy mowy.
Obraz kliniczny afazji czuciowej
rozumienie mowy upośledzone
zakłócona ekspresja mowy (parafazje, neologizmy)
perseweracje, echolalia,
aleksja i agrafia
Afazja amnestyczna
A f a z j a a m n e s t y c z n a (nominalna, anomia) polega na trudnościach w szybkiej aktualizacji nazw pokazywanych przedmiotów
wiąże się z uszkodzeniem obszarów położonych w podstawnej części płata skroniowego, w płacie czołowym i zakręcie kątowym.
Afazja mieszana
A f a z j a m i e s z a n a (globalna, całkowita niemota) polega na współistnieniu zaburzeń afatycznych ruchowych i czuciowych.
Dyzartria
D y z a r t r i a polega na zaburzeniach artykulacji dźwięków oraz formułowania słów i dźwięków. Związana jest z uszkodzeniem narządu mowy.
Dyzartria c.d
Może być spowodowana pierwotnym uszkodzeniem jąder ruchowych dolnej części pnia mózgu lub ich obwodowych wypustek
język porażony i zanikły
trudności w artykułowaniu
dysfagia
Dyzartria spastyczna
Dyzartria spastyczna występuje przy uszkodzeniu dróg korowo-jądrowych
mowa jest zamazana, wolna, dysfoniczna
brak zaniku języka
wzmożone odruchy żuchwowe i twarzowe
często niepowstrzymany płacz i śmiech
Dyzartria ataktyczna
Dyzartria ataktyczna występuje przy uszkodzeniu móżdżku
mowa powolna, skandowana, ale bez napięcia
zmienna siła głosu
Korowe zaburzenia ruchowe
A p r a k s j a (=bez ruchu) jest to deficyt zdolności ruchowej pochodzenia korowego, to niemożność wykonywania celowych czynności ruchowych przy BRAKU niedowładów, zaburzeń czucia, uwagi, koordynacji, rozumienia.
Uszkodzenie korowe dotyczy okolicy czołowej przedruchowej oraz styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego
Rodzaje apraksji
A p r a k s j a t w a r z y
trudności w wysuwaniu języka, ssaniu, oblizywaniu, cmokaniu, dmuchaniu, etc
Apraksja k i n e t y c z n o - k o ń c z y n o w a
upośledzenie ruchów precyzyjnych kończyn jak ruchy skręcające, synchroniczne, etc.
Rodzaje apraksji
A p r a k s j a i d e o m o t o r y c z n a
niemożność wykonywania poleceń zgodnych z wolą, mimo braku zaburzeń funkcji motorycznych i czuciowych oraz prawidłowego rozumienia języka, np. jak się czesze, jak gra w golfa, etc.
Rodzaje apraksji c.d.
A p r a k s j a i d e a c y j n a
niezdolność do podjęcia serii ruchów związanych z planowaniem i wyobraźnią przestrzenną
A p r a k s j a k o n s t r u k c y j n a
niezdolność organizowania złożonych ruchów przestrzennych jak łączenie punktów, puzzli, klocków, kopiowania rysunków
Agnozja
A g n o z j a to defekt w rozpoznawaniu, który nie może być przypisany elementarnym defektom czuciowym, zaburzeniom umysłowym, uwagi, afazji, czy też nieznajomości czuciowo przedstawianego bodźca
Rodzaje agnozji
A g n o z j a w z r o k o w a
niemożność rozpoznawania obiektów za pomocą postrzegania przy nieuszkodzonym aparacie wzrokowym. Chory nie r o z p o z n a j e pokazywanych przedmiotów i zjawisk
W uszkodzeniach okolicy prążkowanej w płacie potylicznym (pola 18 i 19)
Rodzaje agnozji c.d
A g n o z j a b a r w
niemożność rozpoznawania barw
w uszkodzeniu brzuszno-przyśrodkowej części lewego płata potylicznego
P r o z o p a g n o z j a
niemożność rozpoznawania twarzy osób bliskich
uszkodzenie dolnej okolicy skroniowo-potylicznej po stronie prawej lub obustronnie
Agnozje c.d
A l e k s j a
wariant agnozji wzrokowej; niemożność czytania
przy uszkodzeniu zakrętu kątowego lewej półkuli mózgu (pole 39)
A k a l k u l i a
niemożność liczenia
Przy lewostronnym uszkodzeniu okolicy ciemieniowej i styku płatów: ciemieniowego, skroniowego i potylicznego
Agnozje c.d
A g n o z j a d o t y k o w a (astereognozja)
niemożność rozpoznawania przedmiotu za pomocą dotyku, bez udziału wzroku
przy uszkodzeniu płata ciemieniowego, szczególnie zakrętu zaśrodkowego
A n o z o g n o z j a
niemożność rozpoznania własnych stanów chorobowych
uszkodzenie dolnej części płata ciemieniowego (P)
Agnozje c.d
Autotopagnozja (somatotopagnozja)
niemożność pokazania części własnego ciała na polecenie słowne
uszkodzone są zwykle drogi wzgórzowo -ciemieniowe a zwłaszcza zakręty kątowe
Zespół jednostronnego zaniedbywania przestrzeni
To zaburzenia komunikacji, wrażliwości lub obsługi bodźców lub zdarzeń w połowicznym pośrodkowo-bocznym polu po stronie uszkodzenia mózgu , pomimo prawidłowej podstawowej funkcji czuciowej i ruchowej
Zespół jednostronnego zaniedbywania przestrzeni c.d
ognisko uszkodzenia lokuje się zwykle w okolicy skroniowo-ciemieniowej prawej półkuli i zespół najczęściej dotyczy zaniedbywania bodźców po stronie lewej.
zespół obejmuje zaniedbywanie przestrzeni osobistej lub przestrzeni ciała (przestrzeń okołoosobista) lub przestrzeni będącej w zasięgu wzroku (przestrzeń pozaosobista)
Funkcje mnestyczne
Trzy fazy procesów pamięci:
I. z a p a m i ę t y w a n i e (kodowanie),
II. p r z e c h o w y w a n i e (magazynowanie),
III. o d t w a r z a n i e (przypominanie) jest miarą procesów pamięci (przypominanie, rozpoznawanie, ponowne uczenie się)
Funkcje mnestyczne c.d
Podział klasyczny pamięci:
Pamięć krótkotrwała (STM). Jest zależna od hipokampa, ciał suteczkowatych i łączącego je sklepienia. Pojemność: 7+/-2
Pamięć długotrwała (LTM)
Pamięć sensoryczna/ikoniczna
Podział pamięci w zależności od analizatora: pamięć wzrokowa, słuchowa, dotykowa, etc.
Funkcje mnestyczne c.d
Cechy pamięci
trwałość
szybkość
dokładność/wierność
gotowość
zakres/pojemność
Funkcje mnestyczne c.d
M e c h a n i z m u t r w a l a n i a polega na cyklicznych powtórkach (krążeniu) informacji w obwodach neuronalnych, z zasadniczym udziałem struktur limbicznych i międzymózgowia, zwłaszcza hipokampa. Jedynie część informacji ulega dalszym procesom kodowania i utrwalania, z rosnącym udziałem kory mózgu (konsolidacja korowa), aby ulec tam bezterminowemu zmagazynowaniu.
Zaburzenia procesów pamięci
A m n e z j a , czyli niepamięć :
w s t e c z n a (amnesia retrograda) dotyczy okresu poprzedzającego utratę świadomości
n a s t ę p c z a (amnesia anterograda) dotyczy zdarzeń, jakie mają miejsce po odzyskaniu świadomości
Rehabilitacja procesów poznawczych
Jednym z najnowszych systemów kompleksowych służących poprawie sprawności dla wielu zaburzeń procesów poznawczych jest RehaCom. Są to specjalne programy treningowe umożliwiające zaprojektowanie efektywnej terapii.
Programy treningowe RehaCom
UWAGA I KONCENTRACJA
Ćwiczenie oparte jest na metodzie porównywania wzorów. Zadaniem chorego jest odnalezienie na matrycy wzór rysunkowy, który dokładnie odpowiada obrazkowi przedstawionemu do różnicowania.
PAMIĘĆ OBRAZOWA
Ćwiczenie pamięci bezsłownej i słownej operacyjnej. Chory ma zapamiętać obrazki z konkretnymi przedmiotami, które można opisać słownie. Po fazie uczenia się na ekranie przesuwają się różne wyrazy, a pacjent ma wybrać ten prawidłowy.
Programy treningowe RehaCom
ZAKUPY
Ćwiczenie codziennych sytuacji, planowanie działania i jego koordynacja,pamięć krótkoterminowa.
PODZIELNOŚĆ UWAGI
Ćwiczenie polega na obserwacji jednocześnie kilku szczegółów. Np. jako kierowca, pacjent musi prowadzić pojazd, regulować prędkość, reagować na rozmaite sygnały „podczas podróży”
Programy treningowe RehaCom
PAMIĘĆ TWARZY
Ćwiczenie polega na rozpoznawaniu twarzy i przyporządkowaniu ich do imion i zawodów. Następnie określa się czy wcześniej dana twarz była już prezentowana.
ZDOLNOŚCI WZROKOWO-KONSTRUKCYJNE
Ćwiczenie wzrokowej rekonstrukcji konkretnych obrazów. Pacjent ma zapamiętać prezentowany obraz a następnie widząc jedynie jego części, odtworzyć całość na zasadzie układanki.
Programy treningowe PP RehaCom
MYŚLENIE LOGICZNE
Ćwiczenie usprawniające wnioskowanie. Pacjenta zadaniem jest wstawić prawidłowy element do kolumny symboli, ułożonych według pewnej zasady logicznej.
PAMIĘĆ TOPOGRAFICZNA
pacjent ma zapamiętywać pozycje kart z obrazkami przedmiotów (lwa, kwiatka, domu, auta)lub z figurami geometrycznymi. Przy ukrytych kartach pacjent przypomina sobie, w którym miejscu znajdował się dany obrazek.
Programy treningowe RehaCom
OPERACJE TRÓJWYMIAROWE
Trenowana jest wyobraźnia wzrokowa i przestrzenna w kategoriach: ocena pozycji, oszacowanie kąta, ocena objętości i ocena wielkości.
REAKCJE NA BODŹCE WZROKOWE
Ćwiczenie szybkości i dokładności reagowania, usprawnianie uwagi i pamięci. Na brzegu ekranu pojawiają się znaki drogowe, pacjent ma nacisnąć odpowiedni klawisz jeśli taki znak pojawi się na środku ekranu.
Programy treningowe RehaCom
PAMIĘĆ WERBALNA
Celem jest poprawa zdolności krótkoterminowego zapamiętywania materiału werbalnego. Prezentowane są krótkie historyjki, z których należy zapamiętać jak najwięcej szczegółów. W fazie odtwarzania program pyta o te szczegóły.
CZUJNOŚĆ
Ćwiczenie zdolności utrzymywania uwagi przez dłuższy okres przy ograniczonym czasie patrzenia na bodźce. Pacjent obserwuje przesuwające się przedmioty i wybiera te, które różnią się od wzoru.
Programy treningowe RehaCom
OPERACJE DWUWYMIAROWE
Trening umiejscawiania obiektów na płaszczyźnie. Zadaniem pacjenta jest odnalezienie na matrycy takiego komponentu obrazka, który po obróceniu będzie odpowiadał „obrazkowi porównawczemu”
KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA
Reedukacja pacjentów z zaburzeniami funkcji wzrokowo-ruchowej. Na ekranie wyświetlany jest kursor, który należy umiejscowić wewnątrz poruszającego się obiektu.
Programy treningowe RehaCom
PAMIĘĆ SŁOWNA
Ćwiczenie zdolności rozpoznawania pojedynczych słów. Prezentowane są słowa, a następnie wiele różnych wyrazów prezentowanych w przesuwającym się ciągu. Pacjent ma rozpoznać te słowa, które były pokazywane w fazie uczenia się.
POLE WIDZENIA
Zaprojektowany dla pacjentów z zaburzoną zdolnością wzrokowej penetracji pola widzenia oraz z zespołem połowiczego zaniedbania (niedowidzenie połowicze). Pacjent naciska lewy/prawy klawisz, kiedy obrazek pojawi się po lewej bądź prawej stronie.
Programy treningowe RehaCom
PLANOWANIE
Celem treningu jest poprawa zdolności planowania poprzez wzmocnienie funkcji wykonawczych względnie umiejętności ustalania strategii. Plan stanowi trening, w którym stawiane są różne wymagania odnośnie zdolności kognitywnych, zarówno te podstawowe, jak i o dużym stopniu złożoności.