Emocje i motywacje
\
Spis treści:
Pojęcie emocji.
Właściwości emocji.
Mózg emocjonalny - strażnik emocji.
Inteligencja emocjonalna.
Pojęcie motywacji i jej cechy.
Źródła i rodzaje motywacji.
Hierarchiczna teoria potrzeb Abrahama Maslowa.
Emocje jako czynniki wyznaczające stany motywacyjne.
Emocje i motywacje a rozwój psychiczny człowieka.
Nad precyzyjnym określeniem terminu emocji psychologowie i filozofowie zastanawiają się od ponad stu lat. Etymologicznie ujmując emocja pochodzi od łacińskich słów „e” i „movere”, gdzie „e” oznacza „z”, natomiast „movere”- „poruszać się”.
Znaczenie, w którym używa tego słowa D. Goelman (1995) odnosi się do uczucia i związanych z nim myśli, stanów psychicznych i biologicznych oraz zakresu skłonności do działania. Natomiast jeden z najbardziej uznanych autorytetów w zakresie psychologii emocji i motywacji, Young (1973), definiuje emocje jako „ nagły zakłócający proces albo stan, który powstaje w psychologicznej sytuacji, a który objawia się sygnalizowanymi zmianami w mięśniach gładkich, gruczołach i w całym zachowaniu”. Jeszcze inną teorie na ten temat głosi G. Mietzel (2002), według którego to przyjemne lub nieprzyjemne stany odczuwania, o różnej intensywności, wywołane w określonych warunkach, powiązane z fizycznymi formami wyrazu (mimika i gestykulacja) oraz ze zmianami fizjologicznymi. Obecnie w psychologii coraz powszechniej jest przyjmowana następująca definicja: „emocja jest złożonym zespołem zmian cielesnych i psychicznych, obejmujących pobudzenie fizjologiczne, uczucia, procesy poznawcze i reakcje behawioralne wykonywane w odpowiedzi na sytuację, spostrzeganą jako ważna dla danej osoby”- Zimbardo (1999). Emocje przenikają całe życie człowieka, są one swego rodzaju czynnikami aktywizującymi zachowania. Ponadto, dzięki emocjom działanie lub ogólne zachowanie człowieka staje się indywidualne, różne od zachowań i działań drugiej osoby. I z uwagi na tę wielostronność i wielofunkcyjność emocje są trudne do zdefiniowania.
Podstawą zrozumienia złożonego charakteru emocji jest opis ich właściwości. Jeden z najbardziej uznanych współczesnych znawców problematyki emocji - Izard uważa, że każda emocja zawiera trzy komponenty, które stanowią podstawę wyróżniania ich właściwości. Do tych komponentów należą: neurofizjologiczny komponent emocji (komponent biologiczny) - wskazuje na fizjologiczne teorie emocji, ekspresywny komponent emocji - pozwala wyróżnić
teorie ekspresywne (teorie mimicznego sprzężenia zwrotnego) oraz komponent fenomenalny (przeżyciowy) wskazuje na znaczenie psychologicznych teorii emocji.
Nieco inną teorię głosi na ten temat Ekman (1998), wymieniając osiem następujących właściwości emocji, są to: automatyczna ocena sytuacji, niezmienniki w zdarzeniach poprzedzających pojawienie się emocji (konteksty wywołujące określoną emocję mają pewne wspólne niezmienne elementy, pomimo indywidualnych i kulturowych różnic w społecznym uczeniu się), występowanie u innych naczelnych, szybkie wzbudzanie, krótkotrwałość, powstawanie mimowolne, różnicowanie wzorców reagowania fizjologicznego oraz uniwersalny sygnał (chodzi o istnienie sygnału komunikującego emocje pozytywne, tj. rozbawienie czy zadowolenie mają jeden wspólny sygnał).W polskich opracowaniach psychologicznych (Reykowski 1974, 1975) do podstawowych właściwości emocji najczęściej zalicza się: pobudzenie emocjonalne, które z reguły prowadzi do wzrosty ruchliwości, tempa, energii, siły reakcji motorycznych. Może ono mieć również charakter pobudzenia wewnętrznego objawiającego się napięciem wewnętrznym, chaosem myśli itd. Pobudzenie emocjonalne może też mieć charakter napięcia emocjonalnego, które pojawia się wówczas, gdy pobudzenie emocjonalne zostaje zablokowane w formie ekspresyjno-wykonawczej (np. w sytuacji wzbudzenia gniewu, którego nie można wyrazić ze względu a panujące okoliczności). Znak emocji wskazuje na pozytywne czy przyjemne lub negatywne czy przykre emocje. Od strony subiektywnej przykrość jest wskaźnikiem negatywnej emocji, a przyjemność pozytywnej, natomiast od strony neurofizjologicznej regulacja zachowania, zgodna z organizacją struktur mózgowych funkcjonujących w określonym porządku, wskazuje na emocje pozytywną, dezorganizacja zaś tego porządku stanowi emocję negatywną.
Jakość emocji (lub treść emocji) zależy od tego, jaki mechanizm wewnętrzny został pobudzony przez nadchodzący sygnał, w jakim stanie znajduje się pobudzony mechanizm (w stanie deprywacji, realizacji, zaspokojenia), jaki charakter ma sygnał (bodziec zapowiadający zdarzenie czy właściwy dla danej potrzeby), jakie możliwości działania ma do dyspozycji człowiek (czy może zareagować przystosowawczo), jak przebiega proces wykonania działań (płynie czy z zakłóceniami). Siła emocji to nasilenie tendencji do wykonania reakcji odpowiadającej danej emocji: tendencji takiej można przypisać tym większą siłę, im większe przeszkody (wewnętrzne lub zewnętrzne) muszą się pojawić, aby powstrzymać wystąpienie reakcji emocjonalnej.
Jedno z najbardziej doniosłych odkryć ostatniej dekady dotyczących natury emocji, którego dokonał LeDoux, ukazuje jak architektura mózgu nadaje ciału migdałowatemu uprzywilejowaną pozycję emocjonalnego strażnika, który może zaalarmować cały mózg i zawładnąć nim w chwili potrzeby. Badania LeDoux mają przełomowe znaczenie dla zrozumienia życia emocjonalnego, ponieważ jest to pierwsza praca ukazująca drogi nerwowe uczuć omijające nową korę. Dotychczas w naukach zajmujących się badaniem układu nerwowego panował pogląd, zgodnie z którym oczy, uszy i inne narządy zmysłów wysyłają impulsy do wzgórza, skąd płyną one do ośrodków czuciowych kory mózgowej, gdzie składane są razem, tworząc postrzegane przez nas obrazy przedmiotów. Sygnały te są następnie klasyfikowane ze względu na swe znaczenie, dzięki czemu mózg rozpoznaje, czym jest każdy przedmiot i co oznacza jego obecność. Z nowej kory- według starej teorii-sygnały przesyłane są do układu limnicznego, który uruchamia mechanizm reakcji całego mózgu i reszty ciała. Istotnie, przeważnie odbywa się to w taki właśnie sposób, ale LeDoux odkrył, że oprócz szerszej drogi, która biegnie do kory, istnieje też mniejsza wiązka neuronów prowadząca ze wzgórza bezpośrednio do ciała migdałowatego. Ta węższa i krótsza droga pozwala ciału migdałowatemu na odbiór pewnych impulsów bezpośrednio od narządów zmysłów i uruchomienia reakcji, zanim zostaną one w pełni zarejestrowane przez korę. Odkrycie to obala pogląd, jakoby ciało migdałowate musiało przy wytwarzaniu swych reakcji emocjonalnych całkowicie polegać na sygnałach płynących z kory. Okazuje się, że korzystając z owej „bocznej” drogi, może ono uruchomić reakcję emocjonalną już w momencie, kiedy dopiero zaczyna działać połączenie między nim a korą - układ emocjonalny może działać niezależnie od nowej kory. Niektóre reakcje i pamięć emocjonalna mogą kształtować się bez żadnego udziału świadomości i rozumu.
Następnym zagadnieniem dotyczącym emocji, który chciałabym poruszyć jest inteligencja emocjonalna. Przywykliśmy do uważania racjonalnego sposobu myślenia za najlepszy, najskuteczniejszy i świadomie staramy się pomijać nasze odczucia. Człowiek rozsądny, w potocznym tego słowa znaczeniu, odrzuca uczucia w procesie decydowania, ma „chłodne” spojrzenie na daną sprawę, pozwalające mu na pozbawione emocji podejście do problemu i w konsekwencji znalezienie racjonalnego rozwiązania. Takie zachowanie zwykle jest przypisywane działaniom dyrektora, urzędnika czy studenta. Zapominamy jednak, że by podejmować dobre decyzje, by dobrze kierować swoimi działaniami, niezbędne są jeszcze emocje. Zdolności emocjonalne, czyli inaczej mówiąc uczucia i umiejętność ich wykorzystania, odgrywają niezwykle istotną rolę w życiu człowieka, od jego narodzin aż do śmierci. To one głęboko wpływają na nasze zachowanie i w efekcie, w ogromnej mierze determinują wyniki naszych działań. Tak więc, aby człowiek mógł podejmować właściwe decyzje prócz inteligencji racjonalnej, potrzebuje również inteligencji emocjonalnej. Pierwsi twórcy tego terminu - J.D. Mayer i P. Salovey - pisali tak: „Inteligencja emocjonalna zawiera w sobie umiejętność prawidłowego odczuwania, oceniania i wyrażania emocji, umiejętność odkrywania i/lub generowania uczuć, jeżeli ułatwiają one zrozumienie nas samych lub innych ludzi, umiejętność rozumienia emocji i wiedzy, która się z nich wywodzi, która się z nich wywodzi, umiejętność regulowania emocji tak, aby pomagały one w emocjonalnym i intelektualnym rozwoju”. Z kolei D. Goelman (1995), autor książek propagujących pojecie inteligencji emocjonalnej stwierdził, że określa ona „nasze zdolności uczenia się umiejętności praktycznych, które opierają się na pięciu składnikach: samoświadomości, motywacji, kierowania samym sobą, empatii i dobrym układaniem stosunków z innymi osobami”. Można znaleźć jeszcze wiele definicji inteligencji emocjonalnej, lecz wszystkie one w podobny, opisowy sposób określają omawiane zjawisko. Wybranie i zaakceptowanie jednego określenia inteligencji emocjonalnej pozwala na łatwiejsze i skuteczniejsze komunikowanie się, dlatego niezwykle krótka i jakże praktyczna jest teoria H. Weisingera, która brzmi następująco: „Inteligencja emocjonalna to inteligentne używanie emocji”.
Z etymologicznego punktu widzenia nazwa motywacja pochodzi od słowa „movere”, co oznacza poruszać się, lub dokładniej od łacińskich słów „moveo movi, motum” oznaczających „poruszać, wprawiać w ruch”, ale także od „se movere”, czyli gotować się do czegoś, zbierać się do czegoś, wzruszać, wywoływać, powodować itp. (D. Goelman, 1995).
Motywacja jest zatem formą dynamiki, aktywności. Według M. Jonesa podstawowe kwestie, z jakimi mamy do czynienia w zakresie zagadnień motywacji, sprowadzają się do tego, „w jaki sposób zachowanie jest inicjowanie, w jaki sposób jest ono ożywiane (dynamizowane), w jaki sposób jest podtrzymywane, na co jest ukierunkowane i w jaki sposób zostaje zahamowane (za: McClelland, 1987). W polskich opracowaniach psychologicznych często przyjmuje się, że motywacja jest procesem, który ma na celu zmianę aktualnej sytuacji na sytuację bardziej korzystną punktu widzenia dobra danej jednostki. Na przykład Reykowski (1975) definiuje motywację jako „proces regulacji, który pełni funkcję sterowania czynnościami, tak aby doprowadziły one do osiągnięcia określonego wyniku, którym może być zarówno zmiana zewnętrznego stanu rzeczy, jak zmiana w samym sobie, czy też zmiana własnego położenia”. Natomiast według T. Kocowskiego (1991) „proces motywacyjny to proces organizujący (modyfikujący), czyli pobudzający, ukierunkowujący i kontrolujący czynności psychiczne (nerwowe), a więc procesy odbioru, przetwarzania i emisji tak, aby sterowana przez nie aktywność prowadziła do celów określonych treścią danego motywu”.
O ile samo określenie pojęcia motywacji nie budzi większych zastrzeżeń, o tyle trudniej jest określić źródła motywacji. Jednak można odnieść się do zróżnicowanych perspektyw spojrzenia na samego człowieka. Tak więc patrząc na człowieka od strony jego właściwości biologicznych, możemy poszukiwać źródeł motywacji w naturze biologicznej - zawłaszcza we właściwościach systemu nerwowego jako podstawie uaktywniania pewnych zachowań. Można zatem powiedzieć, że w perspektywie biologicznej motywy są wynikiem właściwości natury cielesnej człowieka ( stąd mówi się o biologicznych źródłach motywacji).
Ponadto niektórzy autorzy dodatkowo różnicują źródła biologiczne, wskazując na motywację
jako fizyczny lub też fizjologiczny proces. Z fizycznego punktu widzenia motywacja jest procesem pobudzenia, podtrzymywania i regulacji zachowaniem przez przemianę energii w tkankach organizmu ( Young, 1963). Przetwarzanie energii objawia się w postaci ciepłoty ciała. Zatem odpowiedzią na pytanie o źródła motywacji i jest wskazanie na:
a) bezpośrednie energetyczne źródła zachowania, b) bodźce pochodzące z otoczenia i wnętrza organizmu uwalniające zgromadzoną w ciele energię, c) przemianę energii prowadzącą do wytwarzania ciepła i pracy organizmu, d) zużycie energii, które jest regulowane i ukierunkowane w taki sposób, aby wytworzyć pewne efekty w zachowaniu. Z kolei motywacja jako proces fizjologiczny jest przede wszystkim procesem stymulacji albo pobudzenia. Organizm ludzki jest w stanie ciągłej aktywności, zewnętrzne i wewnętrzne bodźce pobudzają komórki receptoryczne i tym samym inicjują złożone procesy, które z pozycji zewnętrznego obserwatora są postrzegane jako zachowanie. Stąd fizjologiczna perspektywa koncentruje się na warunkach, które zarówno regulują i ukierunkowują zachowania, jak i pobudzają do aktywności. Poza biologicznymi pozostają jeszcze inne źródła motywacji. V. Frankl (1984) wskazuje na trzy warstwy bytu ludzkiego - warstwę somatyczną (obejmuje on a procesy fizjologiczne, a motywacja może być wyjaśniana w kategoriach instynktów, popędów, form wyładowania energii), warstwę psychiczną (obejmującą i opisującą psychiczny i społeczny wymiar egzystencji ludzkiej) oraz warstwę poetyczną (lub duchową, najbardziej centralną, stanowiącą o podmiotowości człowieka, wolności, możliwości przekraczania stanu tu i teraz, gdzie podstawą motywacji jest odkrywanie znaczeń, wola sensu itd.). W takim ujęciu źródła psychiczne motywacji mogą być sprowadzone do poziomu aktywności podejmowanych w wyniku odczuwanych pragnień, chęci, stanów, wewnętrznych przeżyć emocjonalnych (np. uczucia, stresy, frustracje). Odwołując się do psychicznych źródeł motywacji, jednocześnie wskazuje się na mechanizmy wartościowania i poznawania jako podstawę wzbudzonych i ukierunkowanych aktywności. Motywację można również analizować odwołując się właściwego tylko człowiekowi wymiaru noetycznego. Wymiar noetyczny wskazuje na człowieka, jako osobę, która jest sprawcą, podmiotem intencjonalnym dysponującym swoją psychofizycznością dzięki zdolnościom do podejmowania wolnych wyborów, do odkrywania sensu i wartości. Ta perspektywa wiąże motywacje z wolnością woli człowieka, z jego intencjami i sposobami wartościowania.
Ważny jest również podział na tzw. Motywy pierwotne i wtórne. K. Madsen (1980) uważa, że o motywacji pierwotnej stanowi: kryterium fizjologiczne (są to motywacje zmienne, które są znane jako funkcjonalne związane z obserwowalnymi stanami lub procesami fizjologicznymi; pierwotne motywy są organicznie zdeterminowanymi zmiennymi motywacyjnymi); kryterium porównawczo - psychologiczne (motywy pierwotne są wybrane spośród zmiennych motywacyjnych, które uważa się za determinujące uniwersalne klasy zachowania lub przynajmniej specyficzne dla danego gatunku zachowania - motywy pierwotne to zmienne motywacyjne determinujące uniwersalne akty zachowania); kryterium bodźców wyzwalających (motywy pierwotne są wybierane spośród tych zmiennych motywacyjnych, których wiadomo, że są determinowane przez specyficzne dla danego gatunku bodźce wyzwalające). Powyższe kryteria wskazują, że do motywacji pierwotnej mogą być zaliczane wszystkie te dyspozycje (zmienne), które nie wymagają udziału procesów uczenia się. Natomiast motywy wtórne w porównaniu z pierwotnymi, są motywami wyuczonymi. Są one rezultatem sprzężenia czynników dyspozycyjnych i jednostkowego doświadczenia.
Motywacyjna teoria potrzeb Maslowa jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych obecnie propozycji. Według Maslowa możliwość wyróżnienia różnych form życia motywacyjnego może bazować na określeniu podstawowych celów i potrzeb, a nie na podstawie popędów, czyli ważniejsze jest to, co pociąga (cel, wartość), a nie to, co popycha do działania (czyli popęd). Z uwagi na to, że cała dynamika zachowań motywacyjnych właściwie podporządkowana jest spełnianiu się nadrzędnej potrzeby realizacji siebie, należy przyjąć, że musi pojawić się jakaś forma uporządkowania potrzeb prowadzących do wypełnienia się tej najwyższej lub najbardziej podstawowej potrzeby będącej wyrazem integralności zachowań ludzkich. Stąd Maslow proponuje hierarchiczne uporządkowanie potrzeb ludzkich, w którym najniższym, ale z biologicznego punktu widzenia najbardziej podstawowym poziomie sytuują się potrzeby fizjologiczne, podporządkowane regulacji homeostatycznej. Potrzeby te stają się potrzebami utrzymania życia i mają wartość fundamentalną dla całości organizmu jako podstawy życia psychicznego. Dotyczą one takich kwestii jak zaspokojenie głodu czy pragnienia. Ich niezaspokojenie prowadzi do zmiany całego układu dążeń - wszystkie inne potrzeby zostają zepchnięte na dalszy plan. Drugim rodzajem potrzeb są potrzeby bezpieczeństwa przejawiające się jako potrzeba stabilizacji, uporządkowania, możliwości odwołania się do opieki. Potrzeba ta prowadzi do możliwości postrzegania świata jako czegoś przewidywalnego, zorganizowanego, po prostu dającego poczucie ufności. Potrzeba bezpieczeństwa może przybrać formę, np. potrzeby zabezpieczenia materialnego, miejsca, w którym można poczuć się sobą. Trzeci rodzaj w kolejności uporządkowania hierarchicznego to potrzeby przynależności i miłości - wskazujące na potrzebę bycia i przynależności do danej grupy społecznej, utrzymywania kontaktów uczuciowych i przyjacielskich. Czwarty poziom w hierarchii to potrzeba szacunku. Potrzeba ta może się objawiać jako potrzeba samopoważania, zachowania wysokiej oceny siebie samego i uznanie ze strony innych osób. Potrzeba szacunku może być sprowadzona do pragnienia siły, osiągnięć, prestiżu czy też uznania. Ostatnią w hierarchii jest potrzeba samorealizacji. To, jaką formę przyjmie ta potrzeba zależy od indywidualnych dyspozycji, np. osoba fizycznie dobrze rozbudowana może rozwijać aktywność sportową. Potrzeba realizacji siebie jest potrzebą wykorzystania własnego potencjału, potrzebą spełnienia dyspozycji dzięki dynamicznym związkom z warunkami otoczenia i biegiem wydarzeń życiowych. Uporządkowanie potrzeb podstawowych w hierarchię według ich priorytetu jest według Maslowa nadrzędną zasadą organizacji życia motywacyjnego.
Przyjmując punkt widzenia prezentowany przez Izarda, można przedstawić kilka podstawowych emocji, których wpływ na zachowanie wydaje się najbardziej znaczący. Według Izarda najważniejszą emocją jest ciekawość, ponieważ ta właśnie emocja pobudza do poznawania, wyzwala dążenia eksploracyjne, prowadzi do rozwoju twórczych zachowań. Ciekawość prowadzi do nawiązywania kontaktów, wyzwala działania na rzecz poznawania otaczające rzeczywistości. Ciekawość sama w sobie stanowi po prostu podnietę - rola podniety przez wielu autorów jest traktowana jako klucz do zrozumienia motywacji ludzkiej. Również podstawowe znaczenie jak ciekawość ma lęk, który stanowi podstawę modyfikacji zachowań i rozwoju osobowości, na co wskazują badania psychoanalityków, począwszy od Freuda. Lęk jest afektem sygnalizującym jakieś niebezpieczeństwo i prowadzi najczęściej do ucieczki od jego źródła. Tym samym lęk staje się pierwszą przyczyna uruchomienia mechanizmów obronnych. Freud uważał, że mechanizmy obronne służą obronie przed lękiem. Natomiast Horney (1994) przyjmuje istnienie lęku podstawowego jako rezultatu naruszenia poczucia bezpieczeństwa, które staje się motywem podejmowania przywracających je aktywności. Według analizy egzystencjonalistów lek staje się motywem ukierunkowującym na pewne formy zachowania. Radość wzmaga ufność, daje poczucie łączności z innymi, poczucie bezpieczeństwa i zdolności radzenia sobie problemami życiowymi, zadowolenie z siebie i ze świata; Radość jest przyjemnością. Te psychologicznie istotne procesy dają odczucie wolności, kontroli nad sobą i światem, a tym samym uruchamiają motywację na rzecz tworzenia siebie i innych.
Rozwój w sferach emocji i motywacji jest w rzeczywistości sprzężony z całym rozwojem psychicznym człowieka, przebiega on w ścisłym połączeniu z rozwojem fizycznym, poznawczym, społecznym, moralnym, rozwojem mowy, zainteresowań i ogólnie osobowości.
Wzrost zdolności poznawczych rozwój społeczny prowadzi do sprawniejszego i
Precyzyjnego dekodowania informacji zawartych w ekspresji twarzy oraz podwyższa wrażliwość na stany innych oraz własne. Pojawienie się nowych dyspozycji organizmu, jak np. zdolności do życia seksualnego też prowadzi do rozwoju szerszego zakresu doznań emocjonalnych, do zmiany kierunków motywacji itd. Jeśli ujawnia się dana zdolność, to pojawia się wraz z nią dyspozycja do wzbudzania odpowiednich stanów emocjonalnych. Jeśli dziecko osiąga zdolność lokomocji, to pojawia się dyspozycja do wzbudzania związanego z tą lokomocją stanu niepokoju; jak pojawia się możliwość wspólnej zabawy z innymi, to pojawia się też emocjonalny stan rywalizacji, zazdrości; jak rozwija się system wartości moralnych, tak pojawia się zdolność do poczucia winy, wstydu itd. Rozwój jest zatem osiąganiem w różnych sferach życia psychicznego coraz to nowych zdolności prowadzących do odkrywania nowych wymiarów rzeczywistości (wewnętrznej i zewnętrznej) oraz prowadzi do tworzenia się tła rozwojowego, które kształtuje i modyfikuje różne sposoby przejawiania się motywacji i emocji. Na przykład zazdrość w okresie dziecięcym będzie manifestować się w formie reakcji bezpośrednich (skarżenie się, brak grzeczności, zwracanie uwagi na siebie), anatomia w wieku późniejszym te reakcje są bardziej zróżnicowane i maja raczej charakter reakcji pośrednich (Hurlock, 1985). Odmienną jest natomiast analiza rozwoju komponentów, które składają się na emocje i motywy. W przypadku motywacji komponenty są ograniczone do źródeł, które w różnych okresach życia mogą być bardzo różne. Dobrym przykładem jest tu teoria Maslowa, bowiem w okresie noworodka czy niemowlęcia zdają się dominować potrzeby fizjologiczne oraz bezpieczeństwa czy ewentualnie uczuciowych kontaktów z rodzicami. W okresach późniejszych uwagi na pojawiające się nowe formy doświadczeń, aktywności, interakcji oraz dyspozycje, zaczynają dominować inne potrzeby - typu poznawczego, estetycznego, określenia tożsamości, potrzeby uznania ze strony innych itd. Jeśli chodzi o emocje - składają się one z trzech podstawowych komponentów: neurofizjologicznego, ekspresywnego i przeżyciowego. Dlatego też mówiąc o rozwoju emocji należy uwzględnić wzajemnie modyfikujący wpływ tych komponentów. Zmiana w zakresie równowagi neurohormonalnej prowadzi do zmiany charakteru i rodzaju wzbudzanych stanów emocji. Wraz ze zmianami w zakresie właściwości neurofizjologicznych pojawiają się zmiany w zakresie ekspresji oraz poziomu odczuwanych emocji oraz zjawisk związanych z motywacją. Komponent neurofizjologiczny odgrywa rolę czynnika dysponującego do wzbudzania pewnych form przeżywania, reagowania i motywowania zachowania, natomiast komponent ekspresywny rolę czynnika dysponującego, dzięki oddziaływaniom społecznym, do modyfikacji rozwoju całego procesu emocjonalnego. Natomiast komponent przeżyciowy jest również funkcją wielu innych stanów i form oddziałującej rzeczywistości np., rozwój czułości na stan otoczenia, na sposoby wartościowania, na wartości moralne itp. Nie sposób uchwycić rozwoju człowieka inaczej jak przez odniesienie do całości tworzącej proces emocjonalny i motywacyjny.
Bibliografia
De Catanzaro D. A. Motywacje i emocje w ujęciu ewolucyjnym, fizjologicznym, rozwojowym i społecznym. Wydawnictwo Poznań Zyski i S-ka, 2003
Gasiul H. Teorie emocji i motywacji. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa, 2002
Goleman D. Inteligencja emocjonalna. Wydawnictwo Media Rodzina of Poznań, Poznań ,1997
Maslow A. Motywacja i osobowość. Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa , 2006
Mietzel G. Wprowadzenie do psychologii. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002
Krokowski M., Rydzewski P. Zarządzanie emocjami. Wydawnictwo Impera, Łódź , 2002
KONSPEKT
Wyjaśnienie pojęcia emocji. Opinie psychologów.
Rozpatrywanie zjawiska emocji pod względem ich właściwości.
Zapoznanie z teorią LeDoux na temat procesu odbierania emocji.
Wyjaśnienie pojęcia inteligencji emocjonalnej i jej wpływu na życie człowieka.
Zdefiniowanie pojęcia motywacji oraz przedstawienie jej cech.
Przedstawienie źródeł oraz rodzajów motywacji.
Opisanie teorii hierarchicznego podziału potrzeb według A. Maslowa i jej związku z procesami motywacji.
Określenie wpływu emocji na procesy motywacyjne.
Opisanie wpływu emocji oraz motywacji na rozwój psychiczny człowieka.
13