Polska w okresie stalinowskim
1. MAŁA KONSTYTUCJA.
2. POWSTANIE PZPR.
3. LOSY INNYCH PARTII.
4. KONSTYTUCJA PRL.
5. PAŃSTWO A KOŚCIÓŁ KATOLICKI.
6. TRZYLETNI PALN ODBUDOWY.
7. PLAN SZEŚCIOLETNI.
1. MAŁA KONSTYTUCJA.
W lutym 1947 rozpoczął pracę Sejm Ustawodawczy. Prezydentem RP wybrano Bolesława Bieruta. Natomiast urząd premiera powierzono Józefowi Cyrankiewiczowi. 19 lutego ogłoszona została Mała Konstytucja - ustawa o ustroju i zakresie działania najwyższych organów RP. Utworzono nowy organ - Radę Państwa, której pracami kierował prezydent. W ustawie znacznie rozszerzono uprawnienia prezydenta i rządu. Mała Konstytucja ograniczała uprawnienia Sejmu, wprowadzała obce polskiej tradycji instytucje, takie jak Rada Państwa łącząca w sobie uprawnienia władzy wykonawczej i ustawodawczej. Na nic się zdały próby obrony konstytucji marcowej przez PSL, na którą powoływał się przecież PKWN.
2. POWSTANIE PZPR.
Po wyborach w 1947 PPR wysunęła hasła zjednoczenia ruchu robotniczego. Zjednoczenie to pojmowane było jako narzucenie całemu ruchowi robotniczemu ideologii komunistycznej, dlatego wymagało zniszczenia tożsamości PPS. PPS-owska wizja socjalizmu społecznego pozostawała w jawnej sprzeczności z PPR-owską koncepcją totalitaryzmu państwa i gospodarki. 14 grudnia 1948 roku jednocześnie obradowały w Warszawie: II Zjazd PPR i XXVIII Kongres PPS. Oba przyjęły identyczną treść zjednoczenia i utworzenia Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Następnego dnia rozpoczął w Warszawie obrady Kongres Zjednoczeniowy, a zarazem I Zjazd PZPR. Skupiała w swoich rękach pełnię władzy. Za odchylenia nacjonalistyczno -prawicowe Gomułka został aresztowany i osadzony w więzieniu. Zwolniony został w grudniu 1954 roku Represje dotknęły również ludzi uczestniczących w życiu polskiego podziemia, żołnierzy AK i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, ziemian, inteligencję, osoby posiadające rodziny za granicą. Wiele osób zamordowano bez wyroku sądowego (mimo, że procesy sądowe były spreparowane, oparte na fałszywych dowodach, przesłuchaniom towarzyszyły tortury fizyczne i psychiczne).
3. LOSY INNYCH PARTII.
Wybory odsunęły PSL od wpływu na bieg wydarzeń. Pod koniec września 1947 powstałą PSL - Lewica (Józef Niećko, Kazimierz Banach). Komuniści stają się coraz silniejsi - odbywa się nagonka na Stanisława Mikołajczyka, który przy pomocy marynarzy, w październiku wyrusza do USA. Do 1950 odbywały się nagonki na innych działaczy (za odchylenia prawicowe).
4. KONSTYTUCJA PRL.
26 maja 1951 roku Sejm Ustawodawczy powołał komisję pod przewodnictwem Bolesława Bieruta. Konstytucja Polski Ludowej uchwalona została 22 lipca 1952 roku - wnoszone przez następnych prezydentów poprawki i uzupełnienia nie zmieniły jednak jej stalinowskiego charakteru. Konstytucja stwierdzała, że Polska Rzeczpospolita Ludowa jest państwem demokracji ludowej.
5 marca 1953 zmarł Józef Stalin. W innych krajach nastąpiło odsunięcie zwolenników Stalina od władzy. W Polsce posiadali zbyt dużą władzę, dlatego rozprawiono się z nimi rok później.
5. PAŃSTWO A KOŚCIÓŁ KATOLICKI.
Potężną siłą moralną i społeczną był Kościół katolicki. W lecie 1945 powrócił do kraju uwięziony pod koniec wojny na terenie Francji przez hitlerowców, prymas Polski kardynał August Hlond. Podjęte przez Stolicę Apostolską kroki, mimo, że wyraźnie sprzyjające polskiej racji stanu źle zostały przyjęte przez TRJN, który we wrześniu wypowiedział konkordat z 1925 roku. Wprowadzono tylko śluby cywilne (zakaz ślubów kościelnych) i zniesiono obowiązek nauczania religii w szkołach podstawowych i średnich. Po wyborach do Sejmu Ustawodawczego w 1947 Kościół katolicki krytycznie oceniał przemiany zachodzące w Polsce Ludowej. W latach 1949 - 1950 przystąpiono do odbierania zakonom szpitali i szkół. Stalinizacja Polski nie była możliwa bez zniszczenia autorytetu i niezależności Kościoła katolickiego. W październiku zmarł prymas Hlond, a nowym został ks. Stefan Wyszyński. Kolejną próbą skłócenia społeczeństwa katolickiego było przemówienie premiera Józefa Cyrankiewicza zapowiadające, że wszelkie próby wykorzystywania szat kapłańskich dla popierania podziemia lub podsycania ludności przeciwko państwu będą ostro karane. W maju 1950 Sejm uchwalił ustawę o konfiskacie dóbr kościelnych, zakonnych i biskupich. Jednym z kroków szukania kompromisu była zawarta 14 kwietnia 1950 roku umowa między rządem a Episkopatem:
a) Kościołowi przyznano prawo nauczania religii w szkołach,
b) Kościołowi przyznano prawo utrzymania seminariów, pracy duszpasterskiej w wojsku i zakładach karnych oraz działań opiekuńczo-dobroczynnych,
c) w zamian Kościół był zobowiązany nauczania wiernych poszanowania prawa i władzy państwowej - czyli potępienia podziemia, popierania polityki polskiej w kwestii Ziem Odzyskanych.
Władze już od samego początku nie zamierzały przestrzegać postanowień układu (zwłaszcza jeżeli chodzi o katechizacje młodzieży). W 1953 duchowieństwo miało złożyć przysięgę na konstytucję. Nie zrobili tego, więc władze internowały Wyszyńskiego. W tej atmosferze 17 grudnia 1953 biskupi polscy złożyli ślubowanie na wierność Polsce Ludowej. 26 października 1956 roku Stefan Wyszyński wypuszczony został na wolność i mógł podjąć obowiązki prymasa.
6. TRZYLETNI PLAN ODBUDOWY.
Trzyletni plan odbudowy przyjęty na lata 1947 - 1949 miał „podnieść stopę życiową pracujących warstw ludności powyżej poziomu przedwojennego”, środkami zaś do osiągnięcia tego celu miały być:
a) wyrównanie szkód wojennych,
b) scalenie ziem zachodnich i północnych z resztą kraju,
c) wszechstronne wykorzystywanie wybrzeża morskiego,
d) rozszerzenie udziału kraju w gospodarce światowej,
e) wzrost wydajności pracy.
W sferze oświaty plan przewidywał obo _kowe nauczanie w zakresie szkoły podstawowej_RI˝211; rozbudowa sieci szkół.
7. PLAN SZEŚCIOLETNI.
Plan miał zostać zrealizowany w latach 1950 - 1955. zakładał przekształcenie całej gospodarki polskiej z małych nakładów pracy i środków (z ekstensywnej na intensywną). Był to przede wszystkim plan uprzemysłowienia Polski. Zakładano zwiększenie produkcji o 90%. Założenia planu zostały zmienione w związku z zaostrzeniem stosunków międzynarodowych i wybuchem wojny w Korei. Najważniejsze zmiany nastąpiły w polityce rolnej. Korekta planu sześcioletniego na lata następne miała powstrzymać spadek stopy życiowej ludności. Polska przekształciła się w kraj przemysłowo-rolniczy. Ze wsi do miast przybyło 2 mln osób. Symbolem osiągnięcia planu sześcioletniego była odbudowa zniszczonej przez wojnę Warszawy.
Na mocy decyzji jałtańskich Polska po II wojnie światowej znalazła się w strefie wpływów radzieckich. W Polsce - podobnie jak w Czechosłowacji, NRD, Rumunii, Bułgarii i na Węgrzech - słaba partia komunistyczna przy wsparciu radzieckich wojsk i sił bezpieczeństwa (NKWD) przyjęła władzę. Pod koniec lat czterdziestych nastąpiła stalinizacja - wymuszone, bezkrytyczne kopiowanie radzieckich rozwiązań ustrojowych i gospodarczych. Za przykładem Stalina wyprowadzono terror, obejmowano kontrolą życie publiczne i społeczne, ingerowano w życie prywatne. Rządy państw ?demokracji ludowej? cechowała rezygnacja z suwerenności na rzecz ZSRR, poniżająca uległość wobec Stalina i Rosjan, pogarda dla własnych tradycji narodowych oraz świadome ich niszczenie.
Śmierć Stalina zapoczątkowała kryzys władzy na Kremlu i w krajach satelickich. Jednocześnie we wszystkich państwach obozu socjalistycznego ujawnił się kryzys gospodarczy spowodowany kilkuletnim nadmiernym obciążeniem wydatkami na zbrojenie.
W Polsce w 1953 roku terror nie malał: aresztowano marszałka Rolę-Żymierskiego, stracono kilku osądzonych wcześniej oficerów Wojska Polskiego, nadal toczyły się procesy polityczne. Trwała akcja skierowana przeciw Kościołowi katolickiemu. We wrześniu aresztowano prymasa Wyszyńskiego.
ROZLUŹNIENIE OBRĘCZY
W październiku 1953 roku na plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (KC PZPR) zapowiedziano odstąpienie od planów tworzenia kolejnych rolniczych spółdzielni produkcyjnych i przesunięcie środków na produkcję artykułów konsumpcyjnych oraz budownictwo mieszkaniowe. II Zjazd PZPR w marcu 1954 roku potwierdził korektę założeń planu sześcioletniego. Zaakceptował też - wzorem radzieckim - ?kolegialne sprawowanie władzy?: Bolesława Bieruta (nadal I sekretarza KC PZPR) zastąpił na stanowisku premiera Józef Cyrankiewicz.
Drugim trudnym problemem, który musiała rozwiązać władza, były działania aparatu przymusu - Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (MBP). Sprawę metod pracy resortu i popełnionych w nim nadużyć upubliczniły nadawane od września 1954 roku przez radiostację ?Wolna Europa? relacje Józefa Swiatły, wysokiego urzędnika X Departamentu MBP (zajmującego się kontrolą partii), który w 1953 roku zbiegł na Zachód. W grudniu zlikwidowano MBP, powołując na jego miejsce Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego. Uwolniono też przetrzymywanego w więzieniu od lipca 1951 roku byłego I sekretarz PPR Władysława Gomułkę.
Destalinizacja w bloku wschodnim.
5 marca 1953 roku w podmorskiej willi w Kuncewie zmarł w skutek wcześniejszego wylewu krwi do mózgu i nie odzyskania przytomności Józef Stalin. Zwłoki zabalsamowano i umieszczono w Mauzoleum, obok mumii Lenina. 9 marca odbył się uroczysty pogrzeb. Po jego śmierci władzę przejęło tzw. kolektywne kierownictwo: premier Georgij Malenkow, szef sił bezpieczeństwa Ławrentij Beria i minister spraw zagranicznych Wiaczesław Mołotow. Nowe władze ograniczyły terror, ograniczono rozwój przemysłu ciężkiego, zwiększono nakłady na rolnictwo i przemysł konsumpcyjny. Przemiany te zyskały miano ,,odwilży”.
Po usunięciu Berii I sekretarzem KPZR został Nikita Chruszczow, który zmierzał do zastąpienia stalinowskiego, totalitarnego modelu państwa mniej brutalnym systemem. W latach 1953-1955 uwolniono większość więźniów obozów pracy (łagrów), osłabiono nadzór nad obywatelami i złagodzono cenzurę.
W drugiej połowie lutego 1956 roku odbył się w Moskwie XX Zjazd KPZR. 25 lutego na tajnym posiedzeniu Chruszczow wygłosił referat ,,O kulcie jednostki i jego następstwach”, w którym potępił represje wymierzone w wiernych Stalinowi działaczy partyjnych.
W 1957 roku Chruszczow usunął z kierownictwa KPZR grupę działaczy konserwatywnych i współpracowników Stalina. Rok później połączył władzę przywódcy partii z urzędem premiera. Chruszczow obwieścił, że w ciągu 20 lat ZSRR zbuduje komunizm i wyprzedzi Amerykę pod względem poziomu życia. Na XXII Zjeździe KPZR w 1961 powrócono do krytyki Stalina. Zwłoki dyktatora usunięto z Mauzoleum. Działania I sekretarza napotkały opór elit partyjnych. W październiku 1964 roku Chruszczow został usunięty, a jego miejsce zajął Leonid Breżniew. Nowe kierownictwo przerwało okres destalinizacji. ZSRR wkroczył w okres względnej stabilizacji wewnętrznej.
Zmiany w ZSSR wpłynęły na sytuację w krajach bloku radzieckiego. W czerwcu 1953 roku doszło do buntu robotników w Berlinie. Armia Radziecka utopiła powstanie we krwi. Do zamieszek doszło także w Pilznie w Czechosłowacji. W maju 1955 roku w Warszawie państwa bloku wschodniego zawarły Układ Warszawski. Była to odpowiedź na odbudowę armii w Niemczech Zachodnich. Układ utrwalał i precyzował zakres zależności państw członkowskich od Moskwy. Do paktu przystąpiły: ZSRR, Albania, Bułgaria, Czechosłowacja, NRD, Polska, Rumunia i Węgry.
Destalinizacja nie ominęła części krajów ,,demokracji ludowej”: w Czechosłowacji podjęto rehabilitację ofiar ,,czystek” z początku lat 50. Na węgrzech destalinizacja postępowała bardzo powoli. W połowie 1956 roku odszedł Matyas Rakoszi odpowiedzialny za masowy terror. Pod koniec października 1956 roku doszło w Budapeszcie do manifestacji poparcia dla zmian dokonujących się w Polsce. Władze uznały to za kontrrewolucje i poprosiły o interwencje Armii Radzieckiej, która wycofała swe wojska dopiero pod koniec października. Rząd kierowany przez Imre Nagy˘a komunistę-antysemitowca, uznał, że w kraju dokonała się narodowa rewolucja i przekształcił się w wielopartyjny Rząd Jedności Narodowej. Nagy ogłosił deklarację o neutralności Węgier i wystąpieniu z Układu Warszawskiego.
4 listopada Rosjanie dokonali ponownej interwencji. Pod ich protekcją powstał tzw. rząd robotniczo-chłopski Janosa Kadara. Po tygodniu walk powstańcy podali się. W walkach w Budapeszcie i na prowincji padły tysiące zabitych.
Przeprowadzona przez Chruszczowa destalinizacja nie spodobała się chińskim komunistom. Pekin odrzucał krytykę Stalina i rezygnację z haseł rewolucji światowej na rzecz pokojowego współistnienia z zachodem.
W 1958 roku Mao Zedong rozpoczął realizację programu ,,wielkiego skoku”. Cały kraj miała pokryć sieć samowystarczalnych komun produkujących żywność i surówkę żelaza. Program ten doprowadził do ruiny rolnictwo i przemysł. Jednocześnie spowodował śmierć głodową kilkunastu milionów Chińczyków.
Narastający konflikt chińsko-radziecki wynikał z rywalizacji Moskwy i Pekinu o pierwszeństwo w bloku komunistycznym. W 1966 roku przewodniczący Mao rozpoczął ofensywę polityczną tzw. rewolucję kulturalną.
Życie w Chinach zostało całkowicie podporządkowane ideologii, której przewodniczył Mao. Jego ,,czerwona książeczka” stała się główną lekturą Chińczyków. Tej propagandzie towarzyszył chaos i przemoc. Fanatyczni wyznawcy terroryzowali całe prowincje. Opornych zsyłano na wieś do ,,obozów reedukacji”. Ogromnie wzrosła rola armii, Chiny były już wówczas mocarstwem atomowym. W 1969 roku doszło do starć na granicy radziecko- chińskiej na rzece Ussuri. Na świecie nastąpił nieodwracalny rozłam na zwolenników Moskwy i Pekinu.
Daty: Polska po 1945
Luty'1945 konferencja w Jałcie
đ gr. Polski E: linia Curzona
đ nabytki na W i N
đ Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (Rząd Tym. Rząd Londyński i PPP)
27/8.03.1945 RJN i Jan S. Jankowski i L.Okulicki zaproszeni przez Iwanowa i uprowadzeni
1.04.1945 depesza Roosevelta do Stalina = koniec ustępstw
15.04.1945 Mikołajczyk zgadza się z decyzjami jałtańskimi
czerwiec'1945 proces 16
23.06.1945 koniec rozmów o rządzie polskim
6.09.1944 reforma rolna
đ przejmowanie majątków niemieckich
đ ziemie do Państwowego Funduszu Rolnego
28.06.1945 powstanie Rządu Jedności Narodowej
đ premier: E.Osóbka-Morawski
đ I vice W.Gomułka - m.ziemodzyskanych
đ II vive S.Mikołajczyk - m.rolnictwa
đ W.Wiernik - m.administracji
đ Cz.Wycech - m.oświaty
đ J.Stańczyk - m pracy i spr.społecznych
5.07.1945 USA, GB, FR uznanie rządu polskiego
17.07.1945 Konferencja w Poczdamie
đ żadnych odszkodowań dla Polski
đ zach. gr. Na Odrze, a Królewiec dla Rosji
III'1945 Tygodnik Powszechny J.Turowicza i arc.Sapiechy
sierpień'1945 ukł. graniczny z Rosją → Lwów dla ZSRR
wiosna'1946 zapowiedź referendum wyborczego
30.01.1946 nacjonalizacja przemysłu przez KRN
30.06.1946 referendum: 3 pytania
11.07.1946 sfałszowane wyniki
4.07.1946 zamieszki w Kielcach
19.01.1947 wybory parlamentarne
đ sukces komunistów Bl.Demokr. 80%, PSL 10,3%
4.02.1947 jednoizbowy sejm ustawodawczy
đ prezydentem Bierut
đ premierem Cyrankiewicz
19.02.1947 Mała Konstytucja
đ Manifest PKWN i reformy społeczne
22.02.1947 Deklaracja Praw i Wolności Obywatelskich
2.06.1947 ust. o zwalczaniu drożyzny i nadmiernych zysków w obrocie handlowym
đ bitwa o handel
đ niszczenie prywatnych przedsiębiorców
2.07.1947 ogłoszenie Planu Odnowy Gospodarczej (1947-9)
đ 1947-8 odbudowa zniszczonego przemysłu
đ 1949 nowe inwestycje
đ 53% wzrost dochodu narodowego
1947 ustawa o amnestii dla PPP
1947 akcja „Wisła” Świerczewskiego
1947 ucieczka Stanisława Mikołajczyka z Polski
1947 PPR chce zjednoczenia z PPS
grudzień'1947 Kongres PPS - nie chcą się jednoczyć
marzec'1948 PPS zgadza się na zjednoczenie
czerwiec'1948 problem PPR z Gomułką
sierpień'1948 wyklęcie Tita w Bukareszcie
czerwiec'1948 Plenum Komitetu Centralnego PPR
31.08.1948 Plenum KC - referat Bieruta
1951 aresztowanie Gomułki
22.07.1948 zjednoczenie organizacji młodzieżowych
đ OM TUR + ZMW + ZMB = ZMP Jana Zarzyckiego
1948 ustawa o powszechnym treningu wojskowym
15.12.1948 zjazd zjednoczeniowy
đ PPR (6) + PPS (3) = PZPR
đ Przewodniczący Bierut
đ Wystąpienie Minca
1950-56 plan sześcioletni
1949 dążenie do monopartyjności
đ Wrzesień SD+SP=St.Demokratyczne (Barcikowski)
đ Listopad'49 SL+PSL=Zjed.St.Ludowe (Niećko)
1949 CRZZ: Centralna Rada Zw.Zawodowych (Zawadzki)
1949 niezależny pozostaje tylko Kościół - kard.Wyszyński
1950 przejęcie dóbr kościelnych przez rząd
1949 groźba ekskomuniki wobec komunistów Piusa XII
14.04.1950 umowa prawna państwo-kościół
đ swoboda nauczania religii i działalności klasztorów
đ poparcie Kościoła wobec rządu i kolektywizacji
1951 afera z bp Czesławem Kaczmarkiem
1952 wycofanie religii i krzyży ze szkół
9.02.1953 dekret o stanowieniu i obsadzaniu stanowisk kościlenych przez rząd
8.05.1953 posiedzenie episkopatu Polski i list bp do wiernych
26.09.1953 aresztowanie Wyszyńskiego
przewodniczącym Rady Episkopatu bp Michał Klepacz
STALINIZACJA ŻYCIA
đ terror
đ likwidacja wszelkich przejawów pluralizmu
đ centralizacja gospodarki
đ pełne uzależnienie od Moskwy
đ nomenklatura
đ rozbudowanie ap.partyjnego i państwowego
1949 Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej
đ Polska, Rumunia, Bułgaria, Węgry, Czechoslowacja, ZSRRR
listopad'1948 Kominform w Bukareszcie
đ Rokossowski na czele polskiej armii
đ Wróg czai się wszędzie
listopad'1949 referat Bieruta
đ Powstanie X Departamentu
1.09.1950 obowiązkowe nauczanie j.rosyjskiego w szkole
lato'1951 proces generalski
đ Tatar, Mosor, Herman, Kirchmayer
1951 proces współpracowników Mikołajczyka i Gomułki
22.07.1951 pomnik Feliksa Dzierżyńskiego
22.07.1952 nowe wskaźniki planu
đ przemysł 158,3%
đ rolnictwo 65,3%
październik' 1950 wymiana złotówek i skup dolara
1948 rozkaz kolektywizacji
1950 obowiązkowe dostawy żywności ze wsi i b.duże podatki
REAZLIZAJA PLANU SZEŚCIOLETNIEGO
1951 obowiązkowe dostawy żywności ze wsi
styczeń'1953 II Zjazd PZPR
đ nowe wskaźniki planu
đ rozwój rolnictwa
1955 podsumowanie planu
đ rolnictwo 13% (63%)
đ dochód narodowy 73% (120%)
đ zatrudnienie 56% (60%)
đ płace 27% (40%)
đ produkcja przemysłowa 171,7% (158,3%)
1956 wystąpienia w Polsce i na Węgrzech
styczeń'1952 Polska państwem Demokracji Ludowej
22.07.1952 Konstytucja PRL
đ Sejm 4 lata
đ Rada Państwa
đ Rady Narodowe to samorządy
sierpień'1952 ordynacja wyborcza
đ kandydatów na posłów wyzn. Instytucje
đ tylko jedna lista Frontu Narodowego
1952 wybory do sejm