1 Język jako obiekt ujęcia semiotycznego.

Podejście matematyczne- język to system znaków, służący do porozumiewania się w obrębie danej społeczności. Ta definicja języka została przyjęta przez wszystkich strukturalistów i funkcjonuje do dziś. Poszczególne szkoły doprecyzowywały tylko to ujęcie. Znaki znajdują się względem siebie w określonej opozycji. System uporządkowany jest wg określonego typu opozycji. Dla każdego znaku określamy paradygmat np. system fleksji - pion kojarzenia oraz syntegmatykę- poziom kojarzenia. Znakiem jest dowolny przedmiot, podpadający pod zmysły, który kieruje podmiot na inny przedmiot; dowolny nośnik informacji. Rozwijając semiotyka jest to ogólna teoria znaku związana z logiką i lingwistyką, traktująca język jako system znaków. Powinna stanowić podstawę badań nad związkami między wszelkimi działaniami ludzkimi i ich odzwierciedleniem w systemie znaków tzn. przedmiotów, które mogą dla określonego odbiorcy, znającego kod, zastępować przedmioty inne niż one same, przekazywać pewien komunikat, np. znaki drogowe. Język jest zbiorem znaków formalnych, scharakteryzowanych możliwie jednoznacznie za pomocą reguł używania i służący pewnej grupie ludzkiej do przekazywania (komunikowania) myśli.

Zalety: Opracowanie sztucznych języków (programowania, migowych Morsea), podejście do złożonej struktury naukowej. Wady: agresywne podejście (nie pozostawia miejsca innym podejściom), okrajanie języka do sztucznej symetryczności, nie wymaga wiedzy empirycznej i badań nad językiem żywym.

2 Język jako obiekt ujęcia organicznego

Język to żyjący organizm. Każdy żywy język podlega rozwojowi. Zmieniają się formy gramatyczne, nieustannie rozrasta się słownictwo. Często wyrazy zmieniają znaczenie, niektóre zupełnie zanikają, pojawiają się nowe. Przemiany zachodzą w języku pisanym i mówionym. Wiele grup językowych ginie, a inne rozwijają się. Przykładem może być słowo dowierać które w staropolskim oznaczało dojrzewać. Pogląd języka w ujęciu organicznym był bardzo popularny w XIX w. Przedstawicielami tego nurtu byli August Schleicher i Bopp Franz. Uważali oni iż język jest funkcją biologiczną gatunku ludzkiego, organizmem biologicznym, który rodzi się, rozwija i umiera. Ważnym aspektem jest również prognozowanie lingwistyczne. Badacze starają się przewidzieć jak będzie rozwijał się i zmieniał dany język.

3 Język jako obiekt ujęcia pragmatycznego

Testowe- język jako tekst. Językowi przypisujemy korpus tekstu. Jedyną rzeczywistością językową jest tekst = skończony zbiór wypowiedzi. Podstawową jednostką operacyjną jest jakaś powtarzalna jednostka która posiada konkretne znaczenie np. leksem. Leksem to wyraz rozumiany jako abstrakcyjna jednostka systemu słownikowego języka. Składa się na nią znaczenie leksykalne oraz zespół wszystkich funkcji gramatycznych, jakie dany leksem może spełniać, a także zespół form językowych reprezentujących w tekście leksem w jego poszczególnych funkcjach. Mówiąc o ujęciu pragmatycznym języka należy wspomnieć również o normie językowej, czyli utrwalony i przyjęty powszechnie sposób wymawiania i zapisywania słów w danym języku.

Zalety: stworzono podstawy gramatyki. Wady: sprowadzenie do tekstów wzorcowych, pojęcie sztywnej normy, odwoływanie się do autorytetów np. (humanistyczna nauka arabska, Arystoteles)

4 Język jako obiekt ujęcia kognitywnego

Język to urządzenie w głowie człowieka, matryca kognitywna. Język jest ściśle powiązany z umysłowymi procesami dotyczącymi postrzegania świata. Jest to również bezpośrednie odbicie procesów poznawczych, które zachodzą w umyśle człowieka, zorganizowanych w postaci konwencji. Składa się z inwentarza utrwalonych przez konwencję symbolicznych jednostek. Lingwistyka kognitywna zajmuje się przyswajaniem, gromadzeniem i wykorzystywaniem informacji; opiera się na wcześniej rozwijanej psychologii kognitywnej. Głównym zadaniem lingwistyki kognitywnej jest objaśnienie zdolności językowych, ale również możliwości społecznych języka. Do pojęcia języka w ujęciu kognitywnym wchodzą uniwersalne konstanty semiotyczne, czyli neutralne jedn leksemów, które tworzą się w toku wieloletniego rozwoju. Drugim składnikiem jest gramatyka relacyjna, która określa powiązania pomiędzy składnikiem w obrębie języka. Ważnym aspektem jest struktura głęboka, czyli ogół stosunków stanowiących podstawę budowy zdań.

Zalety: Język urządzeniem mentalnym, pojęcie języka wewn, gramatyka generatywna (jak powstaje wypowiedź). Wady: brak realizmu, modele, introwertyzm (patrzenie na własny język wystarcza), skupienie na wrodzonej kompetencji językowej (przy jednoczesnej minimalnej wiedzy o mózgu, spekulacja językowa.

5 Poziomy wiedzy lingwistycznej

- poziom empiryczny, czyli obserwacja języka, oznacza, że rzecz która stanowi obiekt obserwacji staje się rzeczą określaną na podst jakiś charakterystyk, obiekt nie wprowadzony do sektora badań naukowych przekształcamy na rzecz określoną do której przypisujemy charakterystyki.

-poziom taksonomiczny, czyli klasyfikacja obiektów na podst cech, przyporządkowywanie ich do określonej klasy, zbioru, rzecz określaną wpisujemy do zbioru rzeczy podobnych na podst jednego z atrybutów np. język ludzki zaliczamy do kodów semiotycznych obok języka pszczół.

-poziom asocjacyjny, czyli przypisywanie funkcji różnym obiektom na podst ich cech, R należy już do określonego zbioru i przyrównujemy go do sprecyzowanego obiektu; stąd wyprowadzamy określone funkcje, innymi słowy rzecz, która została już wcześniej poznana przyrównujemy do rzeczy zbliżonej, ale poznanej dogłębnie, głównie na zasadzie 3 funkcji: referencyjnej, impresywnej, ekspresywnej

- poziom teoretyczny, formułowanie teorii np. języki specjalistyczne, może stanowić punkt ostateczny, by to uczynić potrzebujemy mJ, czyli meta jezyk, czyli język przy pomocy którego opisujemy inny język, w nim formułuje się teorię, im bardziej zmatematyzowany, sformalizowany mJ, tym b wartościową wiedzę przekazuję.

-poziom aksjologiczny, wartościowania teorii, czy dana teoria już nie istnieje, oznacza, że należy tę teorię zweryfikować w tezaurusie wiedzy- makrotezaurus, w rezultacie czego uzyskuje się teorie zweryfikowane.

-poziom pragmatyczny ,teoria określa nowy przedmiot wiedzy- produkt, czyli coś namacalnego, co zaspokaja oczekiwania społeczne, np. tworzymy nową dziedzinę, program badań, ten poziom jest pochodną pozostałych poziomów.

6 Poziomy języka

Wyróżniamy trzy podstawowe poziomy języka. Są to odpowiednio poziom fonetyczny (F), semantyczny (S) i gramatyczny/ syntaktyczny (G). Poziom fonologiczny - obejmuje podstawowe jednostki budulcowe komunikatu werbalnego, czyli elementarne dźwięki mowy (głoski, fonemy). Poziom semantyczny - obejmuje złożone z głosek lub znaków pisma elementarne składniki znaczenia (morfemy - składniki słów, niosące pewną treść). Poziom syntaktyczny - składa się z fraz i zdań, połączonych według reguł gramatycznych. Schematycznie poziomy te przedstawiają się na paraboli, która rozpoczyna się przy tzw. uniwersalnej idei Platona i prowadzi do uniwersalnych dźwięków, czyli tam dokąd prowadzi język. Podział poziomów języka ma własną strukturę. Kązdy poziom języka składa się z poszczególnych jednostek:

Poziom fonetyczny:

-poziom dźwięków/ fonemów

-sylab

-mikrosyntagm

-syntagm

-fraz/ kolokacji

-wypowiedzi

-tekstu

-mikrotekstu

-universum

Poziom semantyczny:

-morfemów

-wyrazów (leksemów)

-frazeologizmów

-zdania

-tekstu

Poziom gramatyczny/syntaktyczny

-morfemu/ morfotaktyk

-teorii połączeń wyrazowych, walencji i kolokacji

-zdania

7 Typy znaczeń językowych

Wyraz to jednostka powtarzalna posiadająca swoje własne znaczenie.

R- formą realizacji jest pole leksykalne lub gr tematyczna, nośnikiem tego znaczenia jest rdzeń (morfem rdzenny), wyraz przekazuje znaczenie realne, przedmiotowe, denotacyjne; lista otwarta

K- formą realizacji jest pojęcie części mowy, nośnikiem są sufiksy, prefiksy (niepodzielne cząstki posiadające określone znaczenie), wyraz przekazuje znaczenie kategorialne, systemowe, morfologiczne; lista zamknięta do 60-70 znaczeń), ten typ znaczeń charakteryzuje: przedmiotowość, akcja, proces, stan i właściwość

F- formą realizacji jest klasa morfologiczna, nośnikiem jest fleksja (paradygmat felksyny), wyraz przekazuje znaczenie formalne, gramatyczne, tekstowe; lista zamknięta (od 7 dp 70 jednostek)

8 System fonetyczny języka. Fonetyczna typologia języka.

Fonetyka to jeden z działów lingwistyki zajmujący się badaniem dźwięków mowy ludzkiej (zwanych głoskami) od strony ich artykulacji, ich cech fizycznych, ich odbierania, reakcji, jakie owe głoski wywołują w psychice człowieka. Podstawą systemu fonologicznego każdego języka są cechy dystynktywne głosek, które tworzą między sobą opozycje, odróżniające od siebie wyrazy. Najbardziej wyrazistą różnicą między głoskami jest przeciwieństwo między spółgłoskami, wymawianymi przy otwarciu narządów mowy, a spółgłoskami, których istotą jest ich zamknięcie. Tak istotną w tym temacie substancję fonetyczną określa się wzorem k/s x f. Kolon- jednostka wypowiedzi posiadająca znaczenie. Sylaba- krańcowa jedn wdechu i wydechu nie posiadająca znaczenia. Fonem- dźwięk, który można przekazać za pomocą narządów mowy. Inne cechy foniczne to akcent , intonacja oraz iloczas. Opracowaniem typologii akcentu zajmuje się akcentologia i intonologia. Akcent może być ruchomy lub nieruchomy. Ze wzg na środki fonetyczne akcent dzielimy na: dynamiczny, toniczny i iloczasowy. Intonacja jest to zmiana wysokości tonu, różnicuje segmenty w strumieniu mowy.

Wg kryterium fonetycznego wyróżniamy:

* ze względu na liczbę fonemów:

o języki bogate w fonemy (>50) - np. języki kaukaskie

o języki średnio bogate w fonemy - np. większość języków europejskich

o języki ubogie w fonemy (<20) - np. j. hawajski

* ze względu na stosunek samogłosek i spółgłosek:

o języki samogłoskowe (>30% samogłosek) - np. j. francuski, niektóre języki polinezyjskie

o języki spółgłoskowe (>70% spółgłosek) - np. większość języków kaukaskich

* ze względu na prozodię, czyli całość brzmieniowych właściwości mowy,

o języki prozodyczne

 niestałym akcencie - np. j. rosyjski, angielski

 oparte na iloczasie - np. łacina

 oparte na intonacji - np. j. chiński

o języki nieprozodyczne

9 System semantyczny języka. Semantyczna typologia języka.

Semantyka to dyscyplina badająca relacje pomiędzy znakami a przedmiotami, do których się one odnoszą. Semantyka zajmuje się badaniem znaczenia słów, czyli interpretacją znaków oraz interpretacją zdań i wyrażeń języka. Semantykę nazywa się teorią znaczenia lub teorią oznaczania zależnie od określenia pojęcia znaczenia. System semantyczny to wyższa płaszczyzna systemu językowego. Nie ma jednego systemu semantycznego. Wyróżniamy:

S1- system ideograficzny, porządkowanie idei, kilkadziesiąt jednostek, narodzony przy konfrontacjach językowych (porównania), teoria względności językowych- każdy język po swojemu widzi świat

S2- system asocjacyjny, podstawowe łączniki asocjacje do noemów, słownik asocjacyjny = słownik kolokacji (gramatyka asocjacyjna), semantyka językowa

S3- system semiotyczny (matematyczny), system znaków uporządkowanych w okresach

S4- system funkcjonalno semantyczny, połączenia semantyczne o w określonych kontekstach, musi być umiejscowiony w ramach chronologicznych.

Ważnym aspektem jest iż możemy wyróżnić języki polisemantyczne i monosemantyczne. W językach polisemantycznych wyraz może oznaczać wszystko, w zależności od sytuacji, natomiast w językach monosemantycznych wyraz me jedno własne znaczenie.

10 System morfologiczny języka. Morfologiczna typologia języka

Morfologia to dział gramatyki zajmujący się budową wyrazów. Wyraz to jednostka powtarzalna posiadająca swoje własne znaczenie. Istnieją dwa główne podejścia do morfologii, różniące się obiektem, któremu przypisywany jest status znaku językowego: podejście morfemiczne oraz leksemiczne. W podejściu morfemicznym elementarną jednostką analizy morfologicznej jest morfem. Morfem to najmniejsza cząstka znaczeniowa języka. Wszystkie morfemy wchodzą w skład inwentarza leksykalnego użytkowników danego języka, zwanego zwykle leksykonem. W podejściu leksemicznym podstawową jednostką analizy i elementem realizującym w sobie znak językowy jest leksem. Leksem to jednostka systemu słownikowego języka, składa się na nią znaczenie leksykalne oraz zespół wszystkich funkcji gramatycznych, a także zespół form językowych.

Wg kryterium morfologicznego wyróżniamy:

* języki izolujące - większość pojedynczych morfemów może być samodzielnymi wyrazami. Najbardziej typowym przykładem jest język chiński. Mniej typowym jest język angielski.

* języki analityczne - stosunki gramatyczne wyrażają luźne morfemy w postaci form czasownika posiłkowego, przysłówków i przyimków. Przykładem może być język francuski.

* języki aglutynacyjne - typowy wyraz to jeden morfem znaczeniowy i jeden lub więcej morfemów gramatycznych, z których każdy ma określoną pojedynczą funkcję, a ich wybór w niewielkim stopniu zależy od morfemu bazowego. Przykładem mogą być język turecki, węgierski, fiński, estoński. Mniej typowe języki aglutynacyjne to język japoński i esperanto. Wymarły język etruski też był aglutynacyjny.

* języki fleksyjne (inaczej syntetyczne) - wyraz składa się zwykle z jednego morfemu znaczeniowego i jednego lub więcej morfemów gramatycznych, które bardzo często spełniają więcej niż jedną funkcje gramatyczną, i spełniają ją tylko przy pewnej grupie morfemów bazowych. Typowe przykłady to polski i łacina.

* języki alternacyjne - w których funkcję gramatyczną spełniają alternacje samogłosek, czyli wymiany samogłosek zachodzące wewnątrz morfemu. Rdzeń spółgłoskowy pozostaje bez zmian. Typowym przykładem są tu języki semickie.

* języki polisyntetyczne - w których elementy morfologiczne łączą w sobie liczne funkcje, a jednocześnie nie ma ściśle określonej kategorii części mowy. Rozmywa się różnica między wyrazem a zdaniem. Zaliczamy tu np. języki eskimo-aleuckie.

11 System syntaktyczny języka. Syntaktyczna typologia języka.

Najmniejsze znaczące odcinki formy językowej to morfemy. Przez człon syntaktyczny rozumiemy najmniejszy zespół morfemów, który spełnia spełnia jednocześnie 2 funkcje: funkcję semantyczną oznaczania pewnej rzeczywistości pozajęzykowej i funkcję syntaktyczną, która polega na tym, że człon syntaktyczny może wchodzić w obrębie tekstu w skład wyższych całości syntaktycznych przez wyznaczenie swego stosunku do pozostałych ich elementów. We wszystkich językach wys człony syntaktyczne, jednak ich budowa jest róża. Ze wzg na stopień zwartości grub syntaktycznych wyróżnić można 4 typy języków: izolujące, aglutynacyjne, fleksyjne i alternacyjne. Typologia struktur grup nominalnych może opierać się na formie wykładników syntaktycznych. Z pierwszego pkt widzenia możemy wyróżnić 3 gł typy języków: pozycyjny (decyduje szyk wyrazów, np. język angielski), przypadkowy (decyduje forma wyrazów określających) i koncentryczny (decyduje forma wyrazów określających). W większości języków istnieją zdania, które można podzielić na podmiot (S, od łac. subiectum, ang. Subject), orzeczenie (V, od łac. verbum, ang. Verb) i dopełnienie (O, od łac. obiectum, ang. Object). Zwykle pewna kolejność tych 3 elementów w zdaniu jest dominująca. Języki możemy zatem podzielić ze wzg na permutacje tych 3 istotnych elementów budowy zdania. Wyróżniamy zatem następujące szyki:

* Podmiot Orzeczenie Dopełnienie (SVO) -polski, angielski, chiński,

* Podmiot Dopełnienie Orzeczenie (SOV) -łacina, japoński, koreański

* Orzeczenie Podmiot Dopełnienie (VSO) -walijski, arabski

* Orzeczenie Dopełnienie Podmiot (VOS) -malgaski,

* Dopełnienie Orzeczenie Podmiot (OVS)

* Dopełnienie Podmiot Orzeczenie (OSV)

12 Język w ujęciu lingwistycznym

Język to substancja fonetyczna przyporządkowana leksykonowi mentalnemu za pomocą gramatyki relatywnej. Oznacza to, że dzięki procesom myślowym formowane są dźwięki, które układają się w struktury gramatyczne. Gramatyka relacyjna pozwala układać myśli w uporządkowany sposób i wyrażać opinie na abstrakcyjne tematy, pozwala więc na rozmowę.

RYS

13 Podstawowe aproksymaksy lingwistyczne

Języka nie da się ściśle opisać, dlatego opisujemy go w przybliżeniu. Aproksymacja jest to przybliżone odtworzenie obiektu , którego nie możemy bezpośrednio doświadczyć. Z definicji języka możemy wyprowadzić 4 podstawowe aproksymacje (3 bezpośrednio, jedną pośrednio):

Aproksymacja pragmatyczna, tekstowa- z punktu widzenia odbiorcy język= tekst. Tekst, zaistniał fakt, dyskurs to jednostka leksykalna, posiadająca określone znaczenie i funkcje. Leks + sens= uzus, norma. Norma dystrybucji to kojarzenie leksu i sensu.

Aproksymacja kognitywna, mentalistyczna- język jako urządzenie w mózgu człowieka, kombinacja szarych komórek.

Aproksymacja semiotyczna - język jest jednym z kodów obok kodów semiotycznych, język to zamknięty zbiór znaków, które uporządkowane są na zasadzie opozycji.

Aproksymacja ewolucyjna, organiczna, język jako organizm, który podlega ciągłej metamorfozie.

14 Tekst w ujęciu lingwistycznym

Tekst stanowi obiekt badań teksolingwistyki. Lingwistyka tekstu jest to dział językoznawstwa zajmujący się poszukiwaniem i badaniem ponadzdaniowych struktur językowych. Bada się nie język, lecz tekst jako samodzielny element i na jego podstawie szuka się reguł i struktury jego budowy. Zadaniem lingwistyki tekstu jest próba zdefiniowania tekstu jako zdarzenia językowego, jako wyniku zdarzenia językowego, jako kognitywnego konstruktu czy też jako wycinka ze społecznego dyskursu. Tekst jest to substancja posiadająca własną formę, normę, znaczenie i przeznaczenie. Wyróżniamy tekst pisany i mówiony. W drugiej poł XX w rozwinęła się szczególnie teoria dyskursu, gdyż powstały pierwsze próby przekładu maszynowego. W tradycji lingwistyki strukturalnej tekst stoi w opozycji do języka rozumianego jako system. Jest ciągiem konkretnych elementów językowych, przedmiotów fonicznych lub graficznych, które odnoszą się do rzeczywistości pozajęzykowej, czyli posiadającą referencję oraz funkcję komunikatywną. Ponadto strukturalistyczne pojmowanie tekstu jako realizacji języka, jako tworu lub procesu z którego da się wyabstrahować system języka, przerodziło się w kierunek badawczy nazwany gramatyka tekstu, a później lingwistyka tekstu. Wg warunków tekstowości Beaugrande'a i Dresslera tekst to wystąpienie komunikacyjne, spełniające 7 warunków tekstowości:

-kohezja - spójność strukturalna; wówczas tekst to ciąg wyrażeń językowych połączonych ze sobą w sposób formalny

-koherencja - spójność globalna; wówczas tekst to całość, w której pojedyncze zdania przyczyniają się do tworzenia całości znaczeniowej

-intencjonalność - intencja nadawcy stworzenia spójnej wypowiedzi;

-akceptabilność - nastawienie odbiorcy, że to, co usłyszy będzie spójną całością;

-informatywność - zdolność teksu do przesyłania informacji;

-sytuacyjność - otoczenie, w którym następuje komunikacja, określa odbieranie tekstu;

-intertekstowość - każdy tekst jest umieszczony w kontekście innych tekstów (nie istnieje tekst nie uwikłany w przeszłość, pozbawiony ciągłości, musi z czegoś wynikać).

15 Morfologiczne typy wyrazów

Morfologia to dział gramatyki zajmujący się budową wyrazów. Wyraz to jednostka powtarzalna posiadająca swoje własne znaczenie. Istnieją dwa główne podejścia do morfologii, różniące się obiektem, któremu przypisywany jest status znaku językowego: podejście morfemiczne oraz leksemiczne. W podejściu morfemicznym elementarną jednostką analizy morfologicznej jest morfem. Morfem to najmniejsza cząstka znaczeniowa języka. Wszystkie morfemy wchodzą w skład inwentarza leksykalnego użytkowników danego języka, zwanego zwykle leksykonem. W podejściu leksemicznym podstawową jednostką analizy i elementem realizującym w sobie znak językowy jest leksem. Leksem to jednostka systemu słownikowego języka, składa się na nią znaczenie leksykalne oraz zespół wszystkich funkcji gramatycznych, a także zespół form językowych.

- struktura wyrazu morfologicznego jest sprowadzona do 4 typów:

1. R_ - wyraz amorficzny - wyraz pozbawiony form gramatycznych

2. Rg - wyraz pierwiastkowy - bez afiksów

3. Rd - rdzeń i wskaźnik gramatyczny

4. Rf - fleksja

 Wyróżniamy wyrazy:

Rdzenne- wyraz złożony z samego rdzenia, np. kot, dom

Wyrazy podstawowe - wyrazy, od których się tworzy inne wyrazy,

Złożony- wyraz powstały z połączenia dwóch lub więcej wyrazów

Pochodne- wyraz utworzony na podstawie wyrazu podstawowego

języki ( typy morfologiczne języków):

1. Pozycyjne: języki w których każda część zdania ma swoje ustalone miejsce, które pozwala na zachowanie sensu wypowiedzi ( np. j. angielski ). Jeżyki pozycyjne to zwykle języki izolujące i przeciwstawia się im języki fleksyjne.

2. Analityczne: typ morfologiczny języków, które wyrażają stosunki gramatyczne za pomocą luźnych morfemów w postaci form czasownika posiłkowego, przysłówków i przyimków. Przykładem może być j. francuski i języki polinezyjskie.

3. Izolujące: języki, w których o funkcji gramatycznej i składniowej wyrazu nie decydują końcówki fleksyjne jak w językach fleksyjnych ani specjalne przyrostki jak w językach aglutynacyjnych, tylko jego pozycja w zdaniu. W językach izolujących większość pojedynczych morfemów może być samodzielnymi wyrazami.

16 Uniwersalne kategorie wyrazów

Wyraz to jednostka powtarzalna posiadająca swoje własne znaczenie. Zanim wymienię kategorię wyrazów zacznę od typów znaczenia wyrazów, co jest bardzo istotne dla całkowitego zrozumienia tego zagadnienia.

R- formą realizacji jest pole leksykalne lub gr tematyczna, nośnikiem tego znaczenia jest rdzeń (morfem rdzenny), wyraz przekazuje znaczenie realne

K- formą realizacji jest pojęcie części mowy, nośnikiem są sufiksy, prefiksy (niepodzielne cząstki posiadające określone znaczenie), wyraz przekazuje znaczenie kategorialne

F- formą realizacji jest klasa morfologiczna, nośnikiem jest fleksja (paradygmat felksyny), wyraz przekazuje znaczenie formalne

Na podstawie typów znaczenia wyrazów utworzone zostały uniwersalne kat wyrazów Istnieje 7 podstawowych kategorii wyrazów. Kompozycja, układ tych wyrazów zależy od języka. A więc wyróżniamy:

R/K/F- realizują wszystkie znaczenia, V1- wyraz uniwersalny, otwarty zbiór

R/K- np. wyrazy modalne, też może być wyrazem uniwersalnym, istnieją w każdym języku, bez nośnika i fleksji

R/F- nie ma znaczenia kategorialnego (idee, liczby), V3- liczebniki

K/F- nie ma realnego znaczenia, V4-zaimki, nie mają realnego znaczenia np. my wy oni

R- V5 wykrzykniki (quazi wyraz) np. ojej przy potknięciu się

K- V6 rodzajniki, posiada czysto kategorialne znaczenie- der die das

F- V7 przyimki i spójniki- do przed

Na bazie kategorii wyrazów powstaje teoria części mowy

17 Typologie genetyczne języków

Typologia jest dziedziną językoznawstwa, która zajmuje się językami ze względu na ich cechy (gramatyczne, fonetyczne, leksykalne). Klasyfikacja genetyczna polega na ułożeniu języków wedle ich pokrewieństwa. Są one klasyfikowane w rodziny, podrodziny, grupy i podgrupy językowej, lub przedstawiane w postaci drzewa pokrewieństwa, podobnie jak się to robi w klasyfikacjach gatunków w biologii. Klasyfikacja genetyczna w powyższym ujęciu dotyczy języków naturalnych, nie obejmuje natomiast języków sztucznych, jak np. esperanto. Podział języków na naturalne i sztuczne jest zatem elementem nadrzędnym klasyfikacji genetycznej. Wyróżniamy 4 typy lingwistyczne i aż 16 genotypów lingwistycznych.

Języki indoeuropejskie: większa liczba spółgłosek niż samogłosek, konsonantyczny system, R _f (R_#)- języki fleksyjne np. żywotność, nieżywotność, język przypadkowy, struktura SVO, czyli typ zdania w którym podmiot występuje przed orzeczeniem.

Języki kaukaskie: konsomantyzmy, artykulacja tylnojęzyczna, fondagicznie obciążona, R_d (R_f)- przedrostki, przyrostki, struktura SOV czyli typ zdania, w którym podmiot występuje przed dopełnieniem.

Język semitochamicki (emicki): członowa pozycja pod wzg dźwięczności, bezdźwięczności, emfatyczności, R (R_d)- rdzeń składa się z 3 samogłosek, ograniczona liczba przypadków, złożony system form aspektowych, rozbudowany system czasowników pochodnych VSO czyli typ języka, w którym zdanie zaczyna się od orzeczenia, potem następuje podmiot, a na końcu dopełnienie.

Języki fińskie (fińsko-ugryjski): ograniczona liczba dźwięków, R_d (R_f)- przedrostki, przyrostki, brak rodzajów, duża liczba przypadków (do 20), brak zdań podrzędnych- zamiast nich występują zwroty imiesłowowe, swobodny styl wyrazów.

Język turecki: syn-harmonizm- upodabnianie się spółgłosek i samogłosek, R_d (R_-)- l mn tworzona przy pomocy sufiksu, 6 przypadków, zdania proste, struktura SOV lub SVO.

Język chińsko-tybetański: 4 tony różniące fonologiczne sylaby (1 morfem=1 sylaba), R_#(R_d)- dwumorfenowe wyrazy, struktura SVO- sztywny szyk wyrazów, przydawka postpozycyjna.

Język afrykański: tylnojęzykowe dźwięki, artykulacja wargowa, R_- (R_d)- zdania proste, R_d (R_#)- złożony system zaimków wskazujących, kategorie czasu, zaimki osobowe, struktura SOV, swobodny szyk wyrazów.

Język indiański (paleoamerykański): wargowa artykulacja, bardzo aktywna, akcent tonalny, R_d (R_{_})- mało przymiotników, złożony system zaimków, określenia przestrzeni- gdzie?, wszystkie modele zdań prostych.

Język japoński: opozycja twardy- miękki, 35 fonemów, R_d (R_f)- morfem + sylaba, system imienny oraz system czasownikowy-fleksyjny, swobodny szyk wyrazów.

18 Dyscypliny naukowe jako pochodne podstawowych aproksymacji lingwistycznych

Wyróżniamy 6 dyscyplin, które powstały na skrzyżowaniu aproksymacji organicznej, tekstowej, semiotycznej i kognitywnej.

Lingwistyka taksonomiczna , inaczej tekstowo-semiotyczna próbuje opisać język jako zbiór tekstu w sposób matematyczny. Zajmuje się także symetrią taksometryczną systemu językowego. Systemowe przedstawianie języka to Obiekt-Taksonomia-Produkt. Stąd wzięły się wszystkie gramatyki. Wadą jest iż uznaje się, że nauka jest wszechpotężna i może sklasyfikować wszystko, co jest bzdurą.

Językoznawstwo historyczne, czyli lingwistyka tekstowo-organiczna wyodrębnia wydarzenie, które mogły być określeniem stanu danego org- języka np. teksty polskie w XII w. Ustala zmiany dokonujące się z przejściem z jednego stanu do drugiego praz dlaczego wygląda dziś tak jak wygląda. Charakteryzuje się 7 etapami, wyodrębnionymi przez Protagora. Periodyzuje i Diachronizuje język.

Lingwistyka generatywna, czyli tekstowo-mentalistyczna/ kognitywistyczna zajmuje się tym, jak powstają i przerabiają się teksty oraz w jaki sposób powstają w ludzkiej głowie i co poprzedza ten proces. Ponadto jak powstaje tekst i sama jego idea, jak powstają struktury językowe. Zajmuje się etapami transformacji jednostek kognitywnych w tekstowe.

Teoria glottogenezy czyli lingwistyka kognitywistyczno-organiczna zajmuje się językiem wewn, językiem mózgu. Bada jak powstał język ludzki, co było powodem jego pojawienia się.

Lingwistyka strukturalna, czyli kognitywistyczno-systemowa podporządkowuje zjawiska językowe w mózgu. Język to wirtualna gramatyka. Typuje jak zachowuje się język w danym środowisku. Przydatne przy budowaniu i programowaniu maszyn, sztucznej inteligencji.

Lingwistyka typologiczna czyli organiczno-systemowa, zajmuje się cechami uniwersalnymi dla języków

19 Przedmiot i zadanie egzolingwistyki

Egzolingwistyka zajmuje się badaniem praktycznego języka egzoteryczneg, który składa się ze słownika funkcjonalnego i gramatyki asocjacyjnej. Praktyczny język egzoteryczny to język którym posługujemy się na co dzień, funkcjonujący jako narzędzie komunikacji. Egzolingwistyka zajmuje się konstruowaniem słowników sytuacyjnych i gramatyk asocjacyjnych. Zadaniem jest odtwarzanie wiedzy językowej związanej z kulturą, czyli z każdym wydarzeniem związanym z człowiekiem.

20 Przedmiot i zadanie para lingwistyki

Zajmuje się badaniem epizodycznego języka emfatycznego. Paralingwistyka bada niewerbalne środki komunikacji językowej oraz praktyczny język egzoteryczny, funkcjonujący jako narzędzie komunikacji. Język taki można opisać za pomocą słownika funkcjonalnego i gramatyki syntaktycznej. Paralingwistyka opisuje sposób, w jaki mówimy, na przykład akcent, ton i modulację głosu. Podczas gdy akcent i ton głosu mogą przekazywać emocje, modulacja słowa mówionego może zupełnie zmienić znaczenie tego, co mówimy. Na przykład zdanie „jesteś w porządku" może być wypowiedziane jako stwierdzenie albo jako pytanie. Kiedy człowiek produkuje wypowiedzi językowe, to w trakcie ich wypowiedzi produkuje także elementy paralingwistyczne języka. Według badaczy bez tych elem entów paralingwistycznych procesy komunikacyjne byłyby bardzo utrudnione. Elementy paralingwistyczne to, na przykład: gesty, mimika twarzy, ton głosu, tempo mowy, intonacja, przerwy, chrząknięcia czyli to, co się wiąże z tzw. językiem ciała. Te elementy uatrakcyjniają komunikację. Mówi się, że język w sensie logicznym nie zawiera tych elementów i jest językiem czystym.  Zadaniem badań jest rekonstrukcja jakim językiem na początku mówił człowiek orasz obserwacja języka dzieci- język prewerbalny. Zajmuje się problemem ontogenezy.

21 Przedmiot i zadanie metalingwistyki

Metalingwistyka panchroniczny jęz semantyczny, właściwości semantyki językowej w związku z myśleniem. Innymi słowy- stosunek między myśleniem a językiem. Sprawdza jak kształtował się korpus tekstów na przestrzeni wieków. Zajmuje się panchronicznym językiem semantycznym, zagadnieniami logicznych i ontologicznych podstaw semantyki, związkami procesów językowych z myśleniem, percepcją i poznaniem, zagadnieniami uczenia się języka. Metalingwistyka jest to nauka o tym, w jakim celu ludzie używają języka, co jest treścią wypowiedzi ludzi oraz w jaki sposób stosują oni poszczególne formy językowe. Wśród tych form językowych możemy wyróżnić następujące komponenty:
- morfologiczny, polegający na rozpoznawaniu morfemów, czyli najmniejszych jednostek znaczeniowych języka;
- syntaktyczny, dotyczący rozumienia tego działu gramatyki, który zawiera formalne zasady, służące do tworzenia zdań;
- semantyczny, odnoszący się do rozumienia tego działu gramatyki, który zawiera formalne zasady, służące do wyrażania myśli.
Świadomość metajęzykowa, zwana też kompetencją metalingwistyczną, jest zatem zdolnością do uświadomienia sobie znaczenia tych poszczególnych komponentów językowych. Pojawia się ona w momencie, gdy dziecko uświadamia sobie istnienie zdania jako formy do wypowiedzenia myśli. Następuje to około 5. roku życia. Wówczas może ono rozpoznawać słowa jako oddzielne elementy języka, może dokonywać segmentacji, czyli dzielenia zdań i słów oraz używać ich we właściwym znaczeniu

---