Badanie wpływu różnych typów zamknięcia szamponów na ich skażenie mikrobiologiczne podczas używania przez konsumenta.
Czystość mikrobiologiczna jest bardzo istotnym aspektem przemysłu kosmetycznego. Skażenia drobnoustrojami i ich toksynami (lipaza, toksyny eksfoliatywne u Staphylococcus aureus) mogą stać się przyczyną poważnych i niebezpiecznych infekcji u użytkowników. Lipaza odgrywa znaczącą rolę w patogenezie zakażeń skóry, gdyż hydrolizując lipidy wydzielane przez gruczoły łojowe w skórze, ułatwia rozprzestrzenianie się bakterii. Natomiast toksyny epidermolityczne powodują rozwarstwienie śródskórnej warstwy ziarnistej, co w efekcie może prowadzić do stanu zapalnego skóry. Zanieczyszczenia mikroorganizmami mogą dodatkowo niepożądanie obniżać jakość produktów, co zazwyczaj przejawia się zmianą zapachu, konsystencji, pojawieniem się nalotu czy rozdzieleniem się faz.
Ze względu na to obecnie akcentuje się konieczność nadzoru nad kosmetykami i dopuszczeniem ich do obrotu. W Polsce regulują to przepisy Ustawy o kosmetykach, obowiązujące od 2001 r.. Dokument ten normalizuje sprawy związane z produkowaniem, wprowadzeniem do handlu, znakowaniem i nadzorem produktów kosmetycznych. Ustawa ta jest całkowicie zharmonizowana z regulacjami prawnymi UE.
Limity mikrobiologiczne dotyczące kosmetyków w Polsce i na świecie.
Według ogólnie przyjętego poglądu kosmetyki nie muszą być sterylne. Pogląd taki jest jednak do przyjęcia tylko pod warunkiem, że zawarte w nich drobnoustroje nie będą się namnażać. Stopnie akceptacji kontaminacji mikrobiologicznej dla niesterylnych produktów, jakimi są kosmetyki, są jasno określone w standardach mikrobiologicznych. Wymagania dotyczące jakości mikrobiologicznej produktów kosmetycznych dotyczą limitów ilościowych mikroflory oraz wykluczenia obecności pewnych mikroorganizmów wskaźnikowych: Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Candida albicans. W Polsce specyfikacja mikrobiologiczna opiera się na zaleceniach zawartych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r.. Obejmuje ono kryteria czystości chemicznej i mikrobiologicznej kosmetyków oraz metody kontroli zgodne z tymi kryteriami. Kosmetyki podzielone zostały na dwie kategorie:
Kategoria I - zwiększonego ryzyka - kosmetyki przeznaczone dla dzieci i w okolice oczu.
Kategoria II - mniejszego ryzyka - kosmetyki inne.
Jako ogólną liczbę dopuszczalnych drobnoustrojów tlenowych mezofilnych dla artykułów kategorii I przyjmuje się najczęściej 100 jtk / ml produktu, a dla kategorii II - 1000 jtk / ml produktu.
Skażenia mikrobiologiczne kosmetyków.
Źródła skażeń mikrobiologicznych mogą pochodzić z surowców, środowiska produkcyjnego (skażenia pierwotne) oraz mogą wynikać z bezpośredniego kontaktu gotowego produktu z drobnoustrojami podczas użytkowania (skażenia wtórne), co może prowadzić do poważnych i niebezpiecznych konsekwencji dla zdrowia konsumenta.
Niezależnie czy kosmetyk został skażony podczas procesu produkcji, czy podczas używania, ryzyko jest dwojakie: bezpośredni negatywny wpływ na zdrowie człowieka i pośredni efekt wynikający z psucia się skażonego produktu i obecności w nim szkodliwych bakterii i ich metabolitów.
Skażenie surowców i produktów kosmetycznych związane z produkcją kosmetyków.
Bogaty skład kosmetyków (substancje nawilżające, minerały, mieszaniny związków organicznych) stwarza sprzyjające środowisko dla wzrostu bakterii. Potencjalne ryzyko zanieczyszczenia mikrobiologicznego produktu występuje już od momentu pozyskania surowców, poprzez ich przetwarzanie, magazynowanie, pakowanie oraz dystrybucję. Różnorodne substancje, w zależności od ich składu chemicznego oraz zasobności w wodę, stwarzają odmienne warunki do wzrostu drobnoustrojów. Zazwyczaj bezwodne, syntetyczne substancje chemiczne (sztuczne woski, oleje i tłuszcze oraz związki powierzchniowo czynne) są wolne od zanieczyszczeń, bądź zawierają tylko nieliczne mikroorganizmy, które z uwagi na warunki nie są w stanie się namnażać. Takie surowce mogą być bezpiecznie przechowywane przez stosunkowo długi okres w fabrykach bez obaw związanych z pogorszeniem się ich jakości. Jednak ich przetwarzanie, wzbogacanie w składniki pochodzenia naturalnego i wodę powoduje zmianę tej sytuacji.
Do produkcji kosmetyków często wykorzystuje się minerały oraz surowce pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, mogące stanowić źródło potencjalnego zanieczyszczenia. Do produkcji peelingów stosuje się kryształy cukru i soli, rozdrobnione łupiny kokosów, czy orzecha włoskiego. Jako substancje nawilżające, łagodzące, regenerujące i zapachowe w płynach do kąpieli, żelach pod prysznic, czy szamponach do włosów zastosowanie znajdują soki lub ekstrakty roślinne (pokrzywa, rumianek, szałwia, nagietek) oraz proteiny mleka. Żadna z tych substancji nie jest wolna od bakterii. Szczególnie często możemy spotkać w nich przedstawicieli tlenowych laseczek przetrwalnikujących z rodzaju Bacillus, które są bardzo oporne na wysoką temperaturę, a wiele szczepów zachowuje zdolność do namnażania w temperaturach niższych niż 100C, wytwarzają w tych warunkach liczne enzymy powodujące rozkład substancji organicznych. Większość surowców pochodzenia naturalnego charakteryzuje się różnorodną mikroflorą towarzyszącą, która może ulec zwiększeniu podczas transportu, procesu suszenia czy też przechowywania. Są one bardziej podatne na zakażenie niż surowce pochodzenia syntetycznego.
Do najczęściej stosowanych w artykułach kosmetycznych i higienicznych składników należy także woda, która może stanowić źródło drobnoustrojów chorobotwórczych. Może ona zawierać potencjalnie niebezpieczne pałeczki z rodziny Enterobacteriaceae. Woda technologiczna, stosowana do procesów produkcyjnych, czy też czyszczenia instalacji, niejednokrotnie zawiera liczne bakterie i zarodniki grzybów. Sama instalacja do oczyszczania wody, gdzie swobodnie namnażają się zasiedlające ją bakterie, może być źródłem skażenia wody. Również inne urządzenia, szczególnie rury, zbiorniki, filtry i odstojniki tworzą dobre warunki do formowania biofilmów przez niektóre bakterie. Zgodnie z nowoczesnymi trendami w kosmetologii, coraz większego znaczenia nabiera woda pochodząca ze specyficznych miejsc (bagien, gorących źródeł). Jej zastosowanie niesie za sobą ryzyko wprowadzenia bakterii o unikalnych właściwościach, jak skrajna ciepłooporność, czy zdolność do proliferacji na bardzo ubogich podłożach. Dlatego też wymagania mikrobiologiczne w stosunku do wody powinny być rygorystycznie przestrzeganie ze względu na to, że jest ona składnikiem stosowanym w kolejnych etapach produkcji, jest też przede wszystkim podstawowym medium, w którym rozpuszczane są poszczególne składniki.
Skażenie mikrobiologiczne związane z używaniem kosmetyków.
Z chwilą otwarcia opakowania kosmetyku, produkt narażony jest na nowe źródła potencjalnie patogennych mikroorganizmów znajdujących się w otaczającym środowisku. Stopień zanieczyszczenia produktu związany jest przede wszystkim z warunkami przechowywania oraz sposobem użytkowania kosmetyku przez konsumenta. Od momentu otwarcia, aż do jego zużycia, kosmetyk jest przedmiotem ciągłego, zmiennego zanieczyszczenia mikrobiologicznego pochodzącego ze środowiska. Z reguły jest to ciepłe i wilgotne środowisko łazienki, w którym panujące warunki są idealne do namnożenia się drobnoustrojów. Istnieje także prawdopodobieństwo, że mikroorganizmy w takich warunkach szybciej wnikną do produktu. Szczególnie narażone są takie kosmetyki, których opakowanie nie ogranicza całkowicie kontaktu artykułu ze środowiskiem zewnętrznym, bądź takie, które konsumenci zostawiają niejednokrotnie otwarte. Wlewanie wody do szamponów czy żeli pod prysznic, zwilżanie starego tuszu do rzęs czy picie prosto z butelki płynu do płukania jamy ustnej jest powszechnym źródłem potencjalnego ich zakażenia. Często przyczyną skażenia produktu jest też używanie jednego kosmetyku przez kilka osób - szampon „familijny”, bądź niejednokrotnie stosowanie kosmetyku po narażeniu go na ekstremalne warunki temperaturowe - olejek czy emulsja do opalania trzymana w pełnym słońcu, tusz do rzęs trzymany w kobiecej torebce czy w schowku w aucie. Czynnikiem, który dodatkowo sprzyja zanieczyszczeniom mikrobiologicznym kosmetyków jest flora fizjologiczna skóry konsumentów - zwłaszcza dłoni. Mikroorganizmy z łatwością przechodzą do produktu w momencie zanurzania w nim palców. Dlatego dąży się do maksymalnego ograniczenia kontaktu rąk z kosmetykiem w opakowaniu. Praktycznym i efektywnym sposobem jest stosowanie opakowań posiadających dozownik lub pompkę. Skóra ma wtedy kontakt wyłącznie z pobieraną porcją kosmetyku i ryzyko skażenia całego produktu jest znikome.
Konsekwencje zdrowotne skażenia produktu kosmetycznego.
Nadmierne namnażanie i wzrost aktywności metabolicznej drobnoustrojów, które wniknęły do kosmetyków może skutkować zmianą właściwości produktu: poprzez obniżenie jego jakości, zmianami koloru, konsystencji oraz zapachu. Egzokomórkowe wydzielanie proteaz, lipaz czy lecytynaz powoduje rozkład składników odżywczych dodawanych do kremów, balsamów czy odżywek. Pomimo, że żyjemy w równowadze z szeroką skalą drobnoustrojów, istnieją potwierdzone doniesienia o infekcjach spowodowanych skażonymi kosmetykami.
Typy mikroorganizmów najczęściej wyizolowanych z kosmetyków to organizmy powszechnie bytujące w mikroflorze człowieka i jego otoczenia. Największym zagrożeniem jest obecność gronkowców, które należą do naturalnej mikroflory bakteryjnej skóry i błon śluzowych człowieka. Skóra i błony śluzowe normalnie są chronione przed atakiem mikroorganizmów przez naturalną barierę mechaniczną i jej mechanizmy ochronne. Kiedy ulegają one zniszczeniu, skażone kosmetyki mogą stać się powodem infekcji (szczególnie wtedy, gdy stosowane są w okolicach oczu, na uszkodzone błony śluzowe, przez dzieci, ludzi starszych, czy z obniżoną odpornością). Zakażenie Staphylococcus aureus (często izolowany z balsamów i kremów do ciała, mydeł, szamponów i płynów do kąpieli) może doprowadzić do przypadków zespołu wstrząsu toksycznego (TSS - ang. toxic shock syndrome) lub zespołu oparzonej skóry u noworodków (SSSS - ang. staphylococcal scalded skin syndrome), którym często towarzyszom grudki, pęcherze, złuszczanie się naskórka, odsłanianie skóry właściwej na dużych przestrzeniach bądź liszajec rumieniowaty czy wysypka rumieniowa. Gronkowce także izolowane są powszechnie z ropni i wrzodów skórnych. Bakterią powodujące częste infekcje oczu jest Pseudomonas aeruginosa, szczególnie gdy jest izolowana z cieni do powiek czy tuszu do rzęs. Ukłucie oka skażoną szczoteczką maskary, czy aplikatorem do cieni może skutkować owrzodzeniem rogówki lub głębokim jej zakażeniem. Często skażenia kosmetyków powodują pleśnie, szczególnie Candida albicans oraz Aspergillus niger. Izolowane są zazwyczaj z kremów do rąk, balsamów do ciała, szamponów i żeli pod prysznic. Mogą powodować grzybice skóry i atakować włosy, skórę gładką, błony śluzowe i paznokcie.
Aktywność bakterii czy pleśni rozwijających się w kosmetyku może obniżyć wartość wyrobu, powodując ewentualną jego fermentację, zmianę zapachu, konsystencji, wyglądu, ale także może być przyczyną wystąpienia podrażnień skóry i błon śluzowych przez powstające produkty przemiany materii mikroorganizmów.
- 4- Badanie skażenia mikrobiologicznego szamponów