Proces wychowania - struktura, właściwości, metody. Granice oddziaływań wychowawczych. Błędy w wychowaniu. Ukryty program wychowania. (2 godz.)

1. Struktura procesu wychowania - wychodzimy od celu wychowawczego, który formułuje wychowawca ze względu na uznanie jego ważności dla dobra dziecka, jego rozwoju i funkcjonowania w społeczeństwie. źródła celów i ich określenie jest różne w zależności od wychowawcy, ponieważ jest on ważnym podmiotem w wychowywaniu. Musi dokonywać wyborów które zależą od jego identyfikacji ze społeczeństwem, od doświadczenia życiowego i wychowawczego. Te wybory muszą być zgodne z jego przekonaniami inaczej jego partner w wychowawczej interakcji szybko to wykryje. Gdy cel został już określony wychowawca musi go dobrze zanalizować, zrozumieć jego istotę, korzystając przy tym np. z posiadanej wiedzy lub tradycji społecznej. W umyśle wychowawcy powstaje model człowieka, którego chciałby wychować, ale zarazem wie o tym, że nie działa w „pustce" społecznych wpływów i zdarzeń.

Ustalając cel swojej pracy wychowawczej wychowawca:

1° interpretuje cel na swój użytek,

2° przeformułowuje na określone modele pożądanych zachowań,

3° przywołuje do swego umysłu obraz wychowanka,, by określić to, na czym można budować swój kontakt wychowawczy (mocne strony młodego człowieka], do czego nawiązywać, co wzmacniać.

Gdy wychowawca pracuje w grupie musi pamiętać o tym, ze jego partnerem w wychowywaniu nie jest cala klasa ale poszczególni jej członkowie, ponieważ wychowywanie odbywa się zawsze w parze, a grupa może jedynie wzmacniać lub osłabiać jego działanie.

Cel wychowawczy- cele związane z rozwojem i kształceniem osobowości człowieka.

Cel dydaktyczny- zadania związane z programem nauczania, wzbogacanie wiedzy, kształcenie umiejętności i zastosowań wiedzy, rozwój myślenia.

2. Metody wpływu wychowawczego (indywidualne i grupowe) i warunki ich efektywności

Indywidualne metody wpływu wychowawczego:

PODAWANIE WZORÓW Wychowawca zamierza zwrócić uwagę dziecka na osobę czy pewien określony wzór zachowań, w tym celu dostarcza mu w dostępny dla siebie i sytuacji sposób informacje o tej osobie czy wzorach zachowań.

naśladownictwo, modelowanie

PROWOKACJA ( presja ) SYTUACYJNA uczenie się przez wgląd - Polega ona na stworzeniu takich warunków dla zachowań dziecka, gdy znajduje się ono w sytuacji zorganizowanej, że to warunki właśnie bez pośrednictwa wychowawcy wymagają określonych zachowań bez podania wzoru rozwiązania sytuacji. Warunki sytuacyjne często wymuszają pewne formy zachowań, zwłaszcza gdy są nowe lub względnie nowe dla dziecka, lub takie, że inaczej zachować się nie można. Przykład z życia: jazda windą.

TRENING  uczenie się przez powtarzanie - W tradycyjnej pedagogice treningiem nazywano skłonienie wychowanka do powtarzania ćwiczeń, czynności na ogół prostych, którego efektem było wytworzenie jakiegoś nawyku. Z pojęciem treningu szczególnie wiązano trwałość zachowania człowieka. Funkcją treningu jest dostarczenie jednostce wzorca bodźców (warunków), na które należy reagować, oraz wzorca czynności, które należy wykonać dla realizacji założonego wyniku (celu).

NADAWANIE ZNACZENIA FAKTOM, ZJAWISKOM, EMOCJOM, WARTOŚCIOM interioryzacja - Najważniejszą dziedziną nadawania znaczenia są różnorodne zachowania, zjawiska, osoby i ich role. Nadawanie znaczenia ważne jest zwłaszcza wówczas, gdy uczymy rozumieć świat, gdy chcemy zwrócić uwagę dziecka na różne zjawiska społeczne, gdy chcemy by nasz wychowanek tworzył swój system wartości, swoje przekonania. Nadawanie znaczenia to nie moralizatorstwo, autorytatywne przekazywanie własnych „jedynie słusznych sądów" o ludziach, życiu, świecie, sobie samym.

METODA ZADANIOWA - Polega ona na powierzaniu dzieciom i młodzieży konkretnych zadań, których wykonywanie prowadzi zwrotnie do konstruktywnych zmian ich zachowań i postaw pożądanych z wychowawczego punktu widzenia, a także do wzbogacania ich wiedzy i doświadczeń w określonej dziedzinie działalności. Chodzi tu zwłaszcza o szeroko pojętą działalność prospołeczną, co znaczy, że w szczególności wysoko ceni się tu zadania służące dobru wspólnemu.

Grupowe metody wpływu wychowawczego:

• metoda kształtowania odniesienia porównawczego- służą członkom grupy do określania ich własnej sytuacji i pośrednio wpływają na wybór dróg postępowania w tych sytuacjach . Odniesienie porównawcze jest znacznie mniej podatne na manipulacje wychowawcy niż inne rodzaje wpływu grupy na jednostkę: to, co wychowawca może zrobić, sprowadza się w gruncie do kształtowania jakiegoś fragmentu społecznego otoczenia jednostki w nadziei, że zechce ona właśnie na otoczeniu, które jej podsuwa, nie zaś na innym, nad którym nie panuje, oprzeć swą orientację w rzeczywistości

• metoda nacisku grupowego- nacisk jest wywierany przez grupę na określoną jednostkę wyłamującą się pod pewnym względem z przyjętej linii postępowania. Wszelkie próby wychowawczego wykorzystania nacisku wymagają uwzględnienia trzech kwestii:

• 1) jak sprawić, by nacisk grupy zmierzał głównie do pożądanych zmian w zachowaniu jednostki,

2) jak sterować siłą tego nacisku,

3) jak ukierunkowywać go na określoną jednostkę.

• metoda kształtowania systemu ról i norm grupowych

• metoda kształtowania grupowych wzorów życia-

• metoda rozwijania samorządności- polega na umożliwianiu wzmożonego współudziału w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonywaniu przez nich konkretnych działań zgodnych z powziętą wcześniej decyzją. Odbywa się to na ogół w obrębie funkcjonowania samorządu na terenie szkoły łub klasy szkolnej czy też placówki opiekuńczo-wychowawczej lub tzw. grupy wychowawczej.

3. Pojęcie błędu wychowawczego - Błąd w wychowywaniu jest zdarzeniem w życiu wychowanka, które niesie ze sobą skutki dla niego niekorzystne, a więc jest szkodliwe. Pojęcie szkodliwości jest tu sprowadzone do doświadczeń niekorzystnych dla rozwoju dziecka. Optymalny i harmonijny rozwój dziecka uważamy bowiem za podstawowy cel wszelkich oddziaływań nań.

Skoro istotę wychowywania stanowi interakcja zachodząca między wychowawcą i wychowankiem, błędem nazwiemy także zdarzenia tkwiące w danej interakcji, które są dla wychowanka szkodliwe — niekorzystne dla dalszego rozwoju. (Błąd wychowawczy to takie zachowanie wychowawcy, które stanowi realną przyczynę powstania szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków.)

4. Rodzaje błędów wychowawczych i ich krótka charakterystyka:

5. Błędne i „właściwe” zachowania wychowawcy:

Lp.	Zachowania błędne	Lp.	Zachowania „właściwe”
I	Rygoryzm: bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń, pedanteria (sztywność) ocen; stawianie wymagań bardzo dokładnie określonych, nie po-zostawiających swobody: ścisłe kontrolowanie postępowania dziecka (egzekwowanie posłuszeństwa).	1	Stawianie realnych wymagań, kontrolowanie ich spełniania z prawidłowym systemem wzmocnień: równowaga kar i nagród lub przewaga tych ostatnich. Równoważenie potrzeb (stanu) dziecka i wymagań zadania. Włączenie ocen dziecka
II	Agresja: atak słowny, fizyczny lub symboliczny, zagrażający lub poniżający w stosunku do dziecka.	2	Rozwiązywanie konfliktów przez dążenie do racjonalizacji stanowisk obu podmiotów; tolerancja.
III	Hamowanie aktywności: przerywanie, zakazywanie aktywności własnej dziecka poprzez fizyczne lub symboliczne za-chowanie własne, zmienianie bez racjonalnych przyczyn rodzaju aktywności dziecka.	3	Tworzenie warunków dla rozwijania przez dziecko własnej aktywności; ustalanie z dzieckiem rodzaju aktywności zastępczej wobec jego własnej (negocjowanie).
IV	Obojętność: obserwowany dystans do spraw dziecka i do niego osobiście; okazywanie braku zainteresowania dla jego aktywności.	4	Tworzenie warunków dla wyrażania się samodzielności dziecka i jego akceptacja.
V	Eksponowanie siebie: koncentrowanie uwagi dziecka na walorach wychowawcy, potrzebach, odczuciach wtórnych do aktualnych potrzeb i odczuć dziecka; chęć imponowania, wyróżniania się, obraża-	5	Demonstrowanie własnych zachowań zgodnych z wymaganiami stawianymi dziecku, bez nacisku na naśladownictwo; bycie wzorem;, skromność w traktowaniu własnej osoby; równoważenie swoich i dziecka interesów (potrzeb).
VI	Uleganie (bezradność): spełnianie zachcianek dziecka, rezygnowanie z wymagań stawianych dziecku; demonstrowanie własnej bezradności wobec dziecka.	6	Uzgadnianie, pertraktacje.
VII	Zastępowanie (wyręczanie): bez oczekiwania na wyniki pracy dziecka, zastępowanie go w działaniu, przejmowanie jego zadań, aktywności.	7	Pomoc, współdziałanie — z zachowaniem aktywności dziecka.
VIII	Idealizacja dziecka, utożsamianie się z nim jako najwyższym dobrem: ciągłe zajmowanie się dzieckiem, jego sprawami; czynności zabezpieczające przed możliwym, nawet nie bezpośrednim, niebezpieczeństwem, a równocześnie przed zachowaniem dziecka niezgodnym z idealnym wzorem, zwłaszcza w obliczu innych osób, np. starania o to, by dziecko było spostrzegane jako bardzo grzeczne dziecko; afektacja w stosunku do dziecka; brak krytycyzmu, co rzutuje na maksymalizację ocen pozytywnych.	8	Pozytywne i adekwatne wzmacnianie zachowań dziecka; krytycyzm połączony z akceptacją.
IX	Niekonsekwencja: przemienność zachowań błędnych zaliczanych do różnych kategorii błędów.	9	Adekwatność zachowań wychowawcy do zachowań i własności sytuacji — z utrzymaniem pewnej linii postępowania, a szczególnie struktury „wspólne działanie”. Z punktu widzenia reprezentacji dziecka jako partnera interakcji szczególnie ważne dla wystąpienia błędów wychowawczych są czynniki zamieszczone w następnej tabeli.

6. Pojęcie ukryty program wychowania.

• Program ukryty szkolny - Istotą programu ukrytego jest to, co szkoła czyni (wpaja, uczy, daje) młodym ludziom do niej uczęszczającym, mimo że to „coś” wcale nie zostało zaplanowane . Najogólniej można by scharakteryzować go jako pewien zasób wiedzy i doświadczeń, które przekazywane są uczniom poprzez określoną strukturę znaczeń, zarówno treści oficjalnych, jak i relacji społecznych, wykraczających poza założenia zawarte w programach jawnych. Jego źródła obejmują konteksty instytucjonalne i szersze konteksty środowiskowe, w których odbywa się kształcenie, a także strukturę i tok programu tego kształcenia z uwzględnieniem technik pedagogicznych, tekstów i materiałów stosowanych w programie łącznie ze skryptami nauczycieli.

• Elementy ukrytego programu szkoły:

• Efekty ukrytych programów wychowania:

1. stopień socjalizacji lub izolacji społecznej uczniów

2. stosunek do wartości moralnych i kulturowych

3. rozwój postaw wobec uczenia się

4. stopień przyswojenia obowiązującego programu kształcenia

WYKŁAD 6

---