„Mów sercem, a i głusi cię zrozumieją”.
Szkoła - trudny wybór
•Reforma systemu edukacji w Polsce rozpoczęta 1 września 1999 roku objęła dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, do których zaliczamy również dzieci z uszkodzonym narządem słuchu.
•U podstaw reformy edukacji niepełnosprawnych znalazło się założenie, że w ich kształceniu i wychowaniu stosuje się te same zasady ogólne, które są wprowadzone w kształceniu ogólnodostępnym, lecz z uwzględnieniem specjalnych potrzeb edukacyjnych dzieci i młodzieży.
•Kiedy dziecko z wadą słuchu osiąga wiek szkolny, rodzice zastanawiając się nad wyborem szkoły przeżywają ogromne rozterki, gdyż mają do wyboru przynajmniej sześć możliwości:
•1) szkoły ogólnodostępne w miejscu ich zamieszkania
•2) klasy integracyjne przy szkołach ogólnodostępnych w miejscu ich zamieszkania
•3) szkoły integracyjne w miejscu ich zamieszkania
•4) klasy dla dzieci z wadą słuchu przy szkołach ogólnodostępnych bądź integracyjnych w miejscu ich zamieszkania
•5) ośrodki szkolno - wychowawcze dla dzieci niedosłyszących z internatem poza miejscem ich zamieszkania
•6) ośrodki szkolno - wychowawcze dla dzieci niesłyszących z internatem poza miejscem ich zamieszkania
•Jeżeli wybór szkoły okaże się nietrafny, a dziecko ma ogromne trudności
z przyswojeniem materiału, bądź kłopoty natury emocjonalnej, istnieje możliwość przechodzenia uczniów pomiędzy poszczególnymi typami szkół na każdym etapie kształcenia.
•Jednakże podejmując decyzję o wyborze szkoły rodzice muszą wziąć pod uwagę szereg czynników. Czynniki możemy podzielić na zewnętrzne
i wewnętrzne - zależne od samego dziecka.
••Do czynników zewnętrznych zaliczymy takie, jak:
lokalizacja szkoły
liczebność klasy, do której ma uczęszczać dziecko
przygotowanie nauczycieli do pracy z dzieckiem z wadą słuchu
możliwości i zaangażowanie rodziców oraz innych członków rodziny
w proces wspomagania rozwoju dziecka
wyposażenie dziecka w aparaty słuchowe oraz inne pomoce techniczne np. wzmacniacze FM
pozytywne postawy kierownictwa i nauczycieli wobec niepełnosprawnych dzieci w szkole, do której dziecko ma uczęszczać
•znajomość języka migowego, bądź innych sposobów komunikacji przez najbliższą rodzinę dziecka oraz przez nauczycieli w wybranej przez rodziców szkole
•Do czynników wewnętrznych zaliczymy takie, jak:
stopień rozwoju komunikacji językowej dziecka, w tym zasób czynnego słownictwa w języku polskim
cechy osobowości dziecka oraz funkcjonowanie poznawcze, społeczno - emocjonalne (obecność zaburzeń emocjonalnych, zaburzeń zachowania, czy współwystępowanie zaburzeń rozwoju takich jak np. upośledzenie umysłowe i inne)
poziom umiejętności w zakresie wzrokowo - słuchowego odbioru mowy (odczytywanie mowy z ust i wykorzystanie resztek słuchu)
umiejętność czytania i pisania
stopień rozwoju społecznego w zakresie kontaktów koleżeńskich dziecka ze słyszącymi i niesłyszącymi rówieśnikami
•znajomość języka migowego, bądź innych sposobów komunikowania się przez dziecko
•Nauczanie dzieci z uszkodzonym słuchem w systemie integracyjnym wymaga spełnienia kilku warunków. Aby proces ten przebiegał z korzyścią dla ucznia i przyniósł efekty należy:
Z chwilą pojawienia się możliwości kształcenia integracyjnego coraz więcej dzieci z wadą słuchu podejmuje naukę w szkole masowej. Nauczanie zintegrowane stanowi dla dziecka niedosłyszącego dużą trudność do pokonania ze względu na program nauczania szkoły masowej. Musi być więc spełnionych szereg warunków aby uczeń z wadą słuchu wyniósł ze szkoły masowej więcej korzyści niż strat.
Decyzja o kształceniu integracyjnym dziecka niedosłyszącego powinna być oparta na wnikliwej analizie wyników badań audiometrycznych, psychologicznych oraz pedagogicznych. Przed przystąpieniem do nauki w szkole masowej należy dokonać oceny dojrzałości szkolnej dziecka niedosłyszącego, aby można było prognozować powodzenie w nauczaniu zintegrowanym.
•Należy wziąć pod uwagę:
wyniki badania psychologicznego wskazujące na przynajmniej przeciętny poziom rozwoju umysłowego,
efekty wczesnej rehabilitacji dziecka - jego umiejętności w zakresie komunikacji słownej i ocenę poziomu rozumienia mowy,
umiejętności dziecka radzenia sobie w grupie rówieśniczej (koniecznym staje się uczestnictwo dziecka w zajęciach przedszkolnych klasy zerowej),
rozwój emocjonalny dziecka oraz jego motywację do nauki,
•możliwości współpracy z rodzicami,
•
•Dziecko z niedosłuchem ucząc się w szkole masowej w swoim miejscu zamieszkania może wzrastać „normalnie”. Ma przede wszystkim komfort pozostania w naturalnym środowisku rodzinnym. Czuje się bezpieczne. Tym samym pozostając na czas nauki w miejscu zamieszkania, przyzwyczaja otoczenie do sposobu komunikowania się z nim, akceptowania go takim, jakie jest. Otoczenie zaś do szukania form porozumiewania się z nim i rozumienia jego kalectwa. Dziecko z wadą słuchu stopniowo nabiera pewności we wchodzeniu w coraz szersze międzyludzkie układy i sytuacje społeczne, np. w szkole, w sklepie, itd.
•SZKOŁA PODSTAWOWA OGÓLNODOSTĘPNA - jest w miejscu zamieszkania, bardzo liczne klasy (25 - 30) dzieci, najczęściej pracują tam nauczyciele bez przygotowania do pracy z dzieckiem z wadą słuchu, a dzieci słyszące porozumiewają się tylko mową werbalną.
•KORZYŚCI:
dzieci z wadą słuchu przebywają w środowisku rodzinnym
dzieci z wadą słuchu przebywają w środowisku słyszących rówieśników
dzieci są ciągle stymulowane do porozumiewania się w sposób werbalny.
•
•STRATY:
dzieci z wadą słuchu ponoszą ogromne koszty natury emocjonalnej: bywają znerwicowane, zrezygnowane, osamotnione, gdyż nikt nie porozumiewa się ich językiem - gestami
•mają poczucie braku akceptacji z powodu niewyraźnej artykulacji oraz bycia niekochanym, gdyż ciągle stawiane są im przez rodziców
i nauczycieli zbyt wysokie wymagania
•SZKOŁA PODSTAWOWA INTEGRACYJNA = KLASY INTEGRACYJNE - jest w miejscu zamieszkania dziecka lub w najbliższej okolicy, liczba dzieci w klasach do 20 (w tym jest 5 dzieci z różnymi niepełnosprawnościami), w klasie pracuje 2 nauczycieli, najczęściej bez przygotowania do pracy z dzieckiem z wadą słuchu, a dzieci słyszące porozumiewają się mową werbalną.
•KORZYŚCI:
dzieci z wadą słuchu przebywają w środowisku rodzinnym
dzieci z wadą słuchu przebywają w środowisku słyszących rówieśników
dzieci są ciągle stymulowane do porozumiewania się w sposób werbalny
dzieci uczą się pomagać innym niepełnosprawnym kolegom.
•
•STRATY:
dzieci z wadą słuchu ponoszą koszty natury emocjonalnej: bywają znerwicowane, zrezygnowane, osamotnione, gdyż nikt nie porozumiewa się ich językiem - gestami
mają poczucie braku akceptacji z powodu niewyraźnej artykulacji
•poczucie lęku przed niepowodzeniami w szkole (co wiąże się ze zbyt wysokimi wymaganiami i niewłaściwymi metodami nauczania).
•KLASY DLA DZIECI Z WADĄ SŁUCHU - są w szkole masowej ogólnodostępnej, w szkole integracyjnej, w miejscu zamieszkania dziecka lub
w najbliższej okolicy; liczba dzieci w klasie od 4 do 10 (optymalnie 6 dzieci);
w tych klasach pracują nauczyciele specjaliści: surdopedagog, surdologopeda, nauczyciel rewalidacji - pedagog specjalny, czasami psycholog specjalizujący się w pracy z dziećmi z wadą słuchu; podczas zajęć dydaktycznych są obecne tylko dzieci z wadą słuchu, natomiast dzieci słyszące są z nimi podczas przerw, w świetlicy szkolnej, na uroczystościach i apelach szkolnych.
•KORZYŚCI:
dzieci przebywają w środowisku rodzinnym
dzieci przebywają wśród rówieśników z wadą słuchu, przez co mogą się swobodnie komunikować w ich naturalnym języku migowym, rówieśników słyszących, przez co uczą się mowy werbalnej rówieśników z innymi dysfunkcjami oraz uczą się pomagać innym niepełnosprawnym kolegom
na zajęciach dydaktycznych sposób komunikacji i metody pracy dostosowywane są do potrzeb i możliwości uczniów
odpowiednio dobierane są zajęcia pozalekcyjne.
•
•STRATY:
•brak ciągłości na poszczególnych szczeblach edukacji
•OŚRODEK SZKOLNO - WYCHOWAWCZY - jest poza miejscem zamieszkania, dzieci zamieszkują w internacie przez 5 dni w tygodniu; liczba dzieci w klasie od 4 do 10 (optymalnie 6 dzieci); w ośrodku uczą nauczyciele specjaliści: surdopedagog, surdologopeda, nauczyciel rewalidacji, pedagog specjalny, psycholog znający język migowy; w ośrodku uczą się tylko dzieci
z wadą słuchu.
•KORZYŚCI:
dzieci przebywają wśród rówieśników z wadą słuchu, przez co mogą się swobodnie komunikować
dzieci uczą się naturalnego dla nich języka migowego
uczniowie korzystają z różnych form zajęć pozalekcyjnych dostosowanych do ich możliwości.
•
•STRATY:
bardzo małe dzieci (5, 6 letnie) są odrywane od rodziców i pozostają poza domem cały tydzień, przez co czują się porzucone, niekochane, odtrącone
w domu rodzinnym czują się jak goście, rodzice rekompensują rozłąkę zaspokajając wszelkie zachcianki dziecka
w szkole porozumiewają się przede wszystkim w języku migowym
w internacie porozumiewają się tylko w języku migowym
słabo opanowują mowę werbalną
•mają ograniczony kontakt ze środowiskiem ludzi słyszących, w którym z czasem będą musieli samodzielnie funkcjonować.
Jak pomóc dziecku z uszkodzonym słuchem w klasie masowej i integracyjnej?
•Nauczanie dzieci z zaburzeniami słuchu w klasach masowych
i integracyjnych wymaga od nauczyciela, oprócz znajomości istoty
i konsekwencji samej dysfunkcji, pamiętania o pewnych zasadach.
•Zalecenia dla szkół organizujących nauczanie integracyjne i włączające
(wg P. Mittler)
•lekcje buduje się tak, by uwzględniały różnorodność uczniów
•uczniowie są aktywnie zaangażowani we własne uczenie się
•w czasie lekcji rozwijane są umiejętności rozumienia różnic przez uczniów
•uczniowie uczą się we wzajemnej współpracy
•sposób oceniania ma służyć motywacji wszystkich uczniów
•dyscyplina w klasie opiera się na wzajemnym szacunku
•nauczyciele planują , przeglądają materiał i nauczają w płaszczyźnie partnerskiej
•nauczyciele wspomagający nauczanie rzeczywiście wspomagają i dążą do uczestnictwa każdego ucznia
•praca domowa ma być samodzielna i wykonalna dla wszystkich (dawanie wyboru w zależności od możliwości i aspiracji)
•wszyscy uczniowie biorą udział w zajęciach mających miejsce poza szkołą np.: muzeum, biblioteka, las itp.
•Kluczem w podejściu jest różnicowanie treści nauczania i metod nauczania stosownie do potrzeb ucznia, czyli poszanowanie różnic indywidualnych.
•
•Wadzie słuchu bardzo często towarzyszy wada wzroku. Jeżeli dziecko ma trudności z przepisywaniem z tablicy wskazane jest wykonanie odpowiednich badań okulistycznych.
•Znacznym ułatwieniem dla ucznia z wadą słuchu jest ustawienie ławek
w klasie w kształcie podkowy. Daje to możliwość ciągłego obserwowania ust mówiących kolegów i nauczyciela. Odległość od osób mówiących jest niezmienna, do czego słuch dziecka przyzwyczaja się. Jednocześnie inni uczniowie będą lepiej rozumieli to, co mówi dziecko z uszkodzonym słuchem. Należy pamiętać, że zbyt duża odległość od źródła dźwięku
(a więc od osób mówiących) pogarsza możliwości słuchowego odbioru mowy. Bardzo często zdarza się, że dzieci te mówią cicho i niezbyt wyraźnie, z lekkim nosowaniem, ubezdźwięcznieniem, monotonnie. Odbiór tak zniekształconej wypowiedzi jest utrudniony, co zniechęca innych uczniów w klasie do słuchania. Dziecko z wadą słuchu zdając sobie sprawę z tej sytuacji może unikać wypowiadania się w szerszym gronie. Sytuacja taka nie powinna mieć miejsca i rolą nauczyciela jest jej niwelowanie.
•W celu ujednolicenia zabiegów rewalidacyjnych, celowe jest nawiązanie kontaktu ze specjalistą, pod opieką którego znajduje się dziecko (zazwyczaj jest nim logopeda, prowadzący dziecko od momentu stwierdzenia głuchoty). Od niego powinniśmy uzyskać informacje na temat istoty zaburzenia słuchu (w tym konkretnym przypadku), ewentualnych współistniejących zaburzeń oraz sposobu pracy z dzieckiem.
•Nie zapomnijmy o współpracy z rodzicami lub prawnymi opiekunami dziecka. Zazwyczaj materiał, który przekazaliśmy podczas lekcji będzie wymagał wielu ćwiczeń i powtórzeń. Odpowiednio poinstruowani rodzice chętnie kontynuują pracę w domu. Nie wolno dopuścić do sytuacji,
w której rodzic przestaje być rodzicem, przejmując funkcję nauczyciela. Obszerne lektury, duże partie materiału nauczania, musimy tak rozłożyć
w czasie, by najbardziej istotne informacje przekazać w czasie zajęć lekcyjnych lub innych, dodatkowych (np. rewalidacji indywidualnej). Rodzicom pozostawmy ich utrwalenie.
•Nauczanie dzieci z wadą słuchu wymaga dużo większego nakładu pracy, niż nauczanie dzieci słyszących. Nakładu pracy ze strony nauczyciela, samego ucznia i rodziców. Podobnie jednak, jak dzieci słyszące, każdy uczeń niesłyszący jest indywidualnością. Nie da się go umieścić w żadnych ramach, podręcznikowych obrazach dziecka z uszkodzonym słuchem. Nie istnieje reguła, która mówi, że dziecko z mniejszym ubytkiem słuchu ma bogatszy słownik, lepsze możliwości prawidłowego funkcjonowania w klasie masowej, czy integracyjnej. Im więcej pracy włożymy w pomoc tym właśnie dzieciom
w zrozumieniu otaczającego ich świata, tym bardziej będą cieszyć efekty. Zawsze warto podjąć próbę.
••Według A. Maciarz przyczyną niepowodzeń w szkole ucznia z wadą słuchu mogą być takie czynniki jak:
•1. Skąpy zasób pojęć, a zwłaszcza braki w pojęciach abstrakcyjnych.
•2. Przewaga w słownictwie dziecka słów rzeczownikowych, trudności z ich odmianą przez przypadki, braki wyrażeń określających czynności oraz innych części mowy ważnych przy budowaniu zdań, zdań rozwiniętych.
•3. Trudności w używaniu poprawnych pytań i odpowiedzi, w budowaniu poprawnych zdań.
•4. Trudności w czytaniu ze zrozumieniem ze względu na ograniczony zasób słownictwa.
•5. Trudności w opowiadaniu.
•6. Trudności w wypowiadaniu się na piśmie i inne.
••Dzieci z uszkodzonym narządem słuchowym, wymagają szczególnej opieki ze strony nauczyciela. Dlatego należy zapewnić im warunki sprzyjające rozwojowi ich mowy i pełnemu rozwojowi psychicznemu. Naszym zadaniem jest stworzenie środowiska wychowawczego, w którym każde dziecko miałoby poczucie bezpieczeństwa, opieki i szacunku, mogłoby swobodnie i bez zahamowań wyrażać swoje potrzeby i uczucia.