archiwistyka laboratorium, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ►► Archiwistyka, Ochrona archiwaliów


Dr hab. Elżbieta Jabłońska

Zakład Konserwacji Papieru i Skóry

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Czynniki niszczące i profilaktyka zbiorów archiwalnych

Najważniejsze zagrożenia dla zasobu archiwalnego to:

Naturalny proces starzenia się różnych rodzajów nośników materiałów archiwalnych

Podłoże tradycyjnych materiałów archiwalnych składa się z materiałów organicznych, takich papier, tkaniny, skóra zwierzęca i kleje. Materiały te ulegają ciągłemu i nieuniknionemu naturalnemu procesowi starzenia się. Choć można podjąć różnego rodzaju działania zmierzające do opóźnienia procesu starzenia - np. poprzez zapewnienie korzystnych warunków otoczenia - nie można go całkiem zatrzymać. Procesom starzenia ulegają także materiały pisarskie, pieczątki.

Chemiczna i fizyczna stabilność materiałów archiwalnych zależy od jakości surowców z jakich zostały wykonane, od procesów technologicznych zastosowanych w czasie ich produkcji, a także od formy i struktury danego obiektu. Na przestrzeni wieków presja masowej produkcji prowadziła do stopniowego pogarszania się jakości materiałów na których wytwarzano archiwalia. Papiery wytwarzane po roku 1840 w większości charakteryzują się wysoką kwasowością, kruszą się, żółkną, i z czasem ulegają destrukcji.

Niewłaściwe sposoby przechowywania materiałów archiwalnych: wadliwe systemy przechowywania, nieodpowiednie półki, brak ochronnych opraw. Obiekty ulegają zabrudzeniom, zniszczeniom mechanicznym, deformacjom, rozpadowi itp.

Nieodpowiednie sposoby obchodzenia się z materiałami archiwalnymi: wadliwe naprawy np. poprzez „zwykłe” taśmy klejące, metalowe spinacze, zszywki, montaż na złe gatunkowo papiery. Skutkiem nieodpowiedniego obchodzenia się z archiwaliami ulegają one zabrudzeniom, deformacjom, rozpadowi itp.

Zanieczyszczenia powietrza

Substancje stałe: ziarenka piasku, węgla i koksu, lotne popioły, cząsteczki siarczanu wapniowego i siarczanu amonowego, azotany, chlorki, stałe cząsteczki tlenków metali, cząsteczki sadzy i smoły, a także zarodniki grzybów i roślin oraz formy wegetatywne i przetrwalne.

Gazy: dwutlenek siarki, tlenek i dwutlenek węgla, tlenki azotu, podtlenek azotu, ozon, węglowodory aromatyczne, aldehydy, parafiny, związki chloru i amoniak.

Skład pyłu zależy od położenia budynku tzn. czy znajduje się on w ruchliwym centrum miasta lub na jego obrzeżach, czy w otoczeniu zieleni miejskiej, a także od stanu uprzemysłowienia obszaru. Na zawartość pyłu w powietrzu magazynów wpływa także szczelność budynku, rodzaj materiałów użytych do budowy i wykończenia budynku, jak również sposób jego wentylowania. Obecność pyłu w magazynach jest jednym z czynników sprzyjających rozwojowi mikroorganizmów. Mają na to wpływ przede wszystkim obecne w nim zanieczyszczenia organiczne: ludzki naskórek, jajeczka owadów, zarodniki mikroorganizmów, przetrwalniki bakterii, pyłki kwiatowe, włókna tekstylne. Wiele składników kurzu ma właściwości higroskopijne.

Zanieczyszczenia gazowe w budynku są dwojakiego pochodzenia:
z zewnątrz budynku, wprowadzone do jego wnętrza przez system wentylacyjny oraz generowane w jego wnętrzu.

Największe zakwaszenie papieru powoduje SO2. Jest on fizycznie adsorbowany na powierzchni papieru i rozpuszczany w wilgoci znajdującej się w strukturze papieru. Ulega przekształceniu w jon SO32-, następnie SO42- tworząc kwas siarkowy. Ta zmiana jest nieodwracalna, a z papieru nie da się już desorbować SO2. Tlenki azotu i ozon spełniają rolę katalizatorów lub utleniaczy w procesie utleniania S (IV) do S (VI).

Tlenki azotu i ozon występują w powietrzu i również niszczą papier. Wymienione gazy powstają głównie podczas spalania paliw w transporcie, budownictwie i przemyśle.

Siarczki tworzone są także w procesach biologicznych, zwłaszcza w oceanach i w trakcie rozkładu materii organicznej. Wiele NO2 i O3 powstaje niebezpośrednio, a jako wtórny produkt reakcji zachodzących wskutek działania światła słonecznego na zanieczyszczenia emitowane przez pojazdy silnikowe.

Światło

Każdy rodzaj światła jest dla zbiorów szkodliwy, a każde jego ograniczenie - korzystne.

Proces degradacji materiałów archiwalnych powoduje światło dzienne (naturalne), przenikające do wnętrza budynku przez okna, jak również światło sztuczne, którym oświetlane są pomieszczenia.

Szkodliwe dla obiektów są światło widzialne - 380 - 780 nm

ultrafiolet - 100 - 380 nm

podczerwień - powyżej 780 nm

Wraz ze wzrostem długości fal maleje ilość energii niesionej przez promieniowanie. Promieniowanie aktywne chemicznie tzw. promieniowanie aktyniczne ( ultrafiolet i światło fioletowe i niebieskie ) wywołuje reakcje fotochemiczne.

Reakcja fotochemiczna

I faza - inicjacja reakcji - wywołana bezpośrednio przez padające promieniowanie

II faz - wtórne reakcje chemiczne - bez udziału promieniowania

Szkodliwy efekt promieniowania może zachodzić nawet po zabezpieczenia obiekty przed dostępem światła.

Szczególnie szkodliwe jest krótkie intensywne naświetlanie. Światło takie jest stosowane podczas wykonywania zdjęć, filmowania, kserowania czy skanowania.

Fotochemiczne działanie światła powoduje degradację większości materiałów organicznych z których składają się głównie materiały archiwalne, takich jak papier, skóra, tkaniny introligatorskie, kleje, atramenty, pigmenty.

Pod wpływem światła następują:

Niszczący wpływ światła na zbiory zależy od:

Stan zachowania zbiorów archiwalnych związany jest z indywidualną wrażliwością danego materiału lub całego obiektu na światło. Określenie wrażliwości na światło druku, rękopisu, map, fotografii i innych obiektów jest sprawą bardzo złożoną, ponieważ obiekty te składają się z wielu elementów i materiałów o różnej odporności.

Zbiory archiwalne i można podzielić na kategorie w zależności od ich składu, stanu zachowania i wrażliwości na światło.

Niewłaściwe warunki temperaturowo-wilgotnościowe

Wahania temperatury i wilgotności względnej powietrza powodują kurczenie się i rozkurczanie materiałów organicznych, mogą doprowadzać do uszkodzeń jeżeli dokonują się w krótkim czasie. Uszkodzenia mogą przybierać formy zniekształceń bloku i pojedynczych kart, wygiętych opraw, odpryskującego atramentu, popękania warstwy emulsji światłoczułej na fotografiach. Materiały organiczne są higroskopijne: wraz ze wzrostem lub spadkiem współczynnika RH chłoną bądź tracą wodę, rozciągają bądź kurczą w miarę jak wzrasta bądź spada poziom wilgotności. Duże i gwałtowne zmiany temperatury i wilgotności względnej powietrza powodują większe uszkodzenia materiałów archiwalnych niż częste z nich korzystanie.

Ciepło, wysoka wilgotność i słaba cyrkulacja powietrza prowadzą do zawilgocenia papieru, stymulują rozwój mikroorganizmów i stwarzają warunki dla owadów i gryzoni.

Ciepło w połączeniu z niską wilgotnością względną powietrza powoduje wysuszenie się i rozpadanie się takich materiałów jak: skóra, pergamin, papier, kleje.

Katastrofy naturalne: powodzie ,wichury, burze, osunięcia ziemi.

Katastrofy spowodowane działaniem ludzi: zalania (pęknięte rury, przeciekające dachy), pożary, akty terroryzmu, konflikty zbrojne.

Lepiej zapobiegać niż leczyć - ta stara maksyma ojca medycyny

Hipokratesa odnosi się także do ochrony zbiorów archiwalnych i bibliotecznych

Zapobieganie wszelkim zagrożeniom, na jakie narażone są obiekty przechowywane w archiwach i bibliotekach, poprzez zintegrowane działania profilaktyczne, stanowi strategię, ich skutecznej ochrony.

Materiały archiwalne należy udostępniać i magazynować w stałych warunkach temperatury i wilgotności względnej powietrza. Zalecane najbardziej optymalne warunki:

16-18 ºC, 45 - 55 % RH

Nie istnieje jedna idealna wartość temperatury i wilgotności względnej powietrza właściwa dla wszystkich rodzajów materiałów archiwalnych.

Ustalenie poziomu wilgotności względnej powietrza i temperatury jest zawsze kwestią kompromisu uzależnioną od kilku czynników:

Biorąc pod uwagę powyższe czynniki, należy ustalić odpowiednio wysoki poziom wilgotności, aby zachować elastyczność podłoża na jakim sporządzone są dokumenty, a jednocześnie na tyle niski, aby spowolnić proces niszczenia oraz kontrolować aktywność owadów i mikroorganizmów.

Warunki klimatyczne (temperatura i wilgotność względna powietrza) we wszystkich pomieszczeniach magazynowych należy monitorować i zapisywać, aby stworzyć dokumentację tych warunków. Dla uzyskania stabilnych warunków klimatycznych należy także:

Jeżeli dana instytucja posiada centralny system klimatyzacji (HVAC) należy sprawdzić:

Zanieczyszczenia powietrza

Oświetlenie

Pomieszczenia magazynowe powinny być oświetlane jedynie wtedy, kiedy jest to niezbędne do wyszukiwania i zwrotu obiektów, kontroli i sprzątania pomieszczeń. Dla wykonywania dwu ostatnich czynności proponuje się oświetlenie o natężeniu około 200 luksów na poziomie podłogi. Zaleca się całkowite zasłonięcie światła dziennego - żaluzje, kotary, filtry UV na szybach i lampach lub całkowitą likwidację okien. Podobne zabezpieczenia przed światłem zaleca się w pracowniach naukowych i innych pomieszczeniach gdzie korzysta się ze zbiorów. Ochrona zbiorów przed negatywnymi działaniami promieniowania optycznego opiera się na następujących zasadach:

Należy także :

Nie stosować lamp żarowych, nie umieszczać obiektów w ich pobliżu gdyż wydzielają one ciepło

Metody przechowywania i korzystania z materiałów archiwalnych

Metody przechowywania zasobu wywierają bezpośredni wpływ na trwałość użytkową materiałów archiwalnych. Odpowiednie przechowywanie przedłuża ”czas życia” obiektów, przypadkowe warunki i ciasnota przyspieszają ich zniszczenie. Złej jakości, niewłaściwe opakowania, mogą nawet przyspieszyć pogarszanie się ich stanu zachowania.

Sposób użytkowania materiałów archiwalnych przez pracowników i korzystających ma bezpośredni wpływ na trwałość użyteczną zasobu.

Magazynów nie należy lokalizować w piwnicach i na poddaszu

Opakowania archiwaliów

Należy dążyć do tego, aby papier stosowany do zabezpieczania materiałów archiwalnych, zwłaszcza tych najcenniejszych, był wyprodukowany wg normy ISO 9706 lub aby jego parametry techniczne były zbliżone do cech papieru trwałego. Papier trwały nie zawiera żadnych substancji, które mogłyby prowadzić do jego autodestrukcji. Jego przewidywana trwałość wynosi kilkaset lat.

Opakowania powinny być wykonane z papierów, kartonów, tektur niezawierających ligniny, zawiązków siarki i chloru, bezkwasowych, z rezerwą alkaliczną i mieć wysoką zawartość celulozy (ponad 87 %). Do opakowań zalicza się: pudła, teczki, koperty i obwoluty. Odpowiednie opakowanie:

Metody obchodzenia się z materiałami archiwalnymi

Zabronione jest w trakcie korzystania ze zbiorów:

Do drobnych napraw zalecane są taśmy archiwalne F. Neschen

Zbiory należy udostępniać w postaci zmikrofilmowanej lub zdygitalizowanej.

Zbiory zabytkowe powinny być całkowicie wyłączone z obiegu czytelniczego.

Opracowano na podstawie :

Zasady postępowania z materiałami archiwalnymi. Ochrona zasobu archiwalnego, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych , Warszawa 2006.

Polska Norma PN-ISO-11799 czerwiec 2006. Informacja i dokumentacja. Wymagania dotyczące warunków przechowywania materiałów archiwalnych i bibliotecznych.

i inne.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Kancelaria Krakowska, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ►► Archiwistyka, Rozwój form
Typy dokumentacji, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ►► Archiwistyka, Metodyka kształtowania zasobu
Kopia Standaryzacja opisu archiwalnego, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ► WYDZIAŁ Prawa i Adminis
USTROJ III RP, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ►► Archiwistyka, Ustrój III RP
Kancelarie kościelne, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ►► Archiwistyka, Rozwój form
Kancelaria Wielkopolska, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ►► Archiwistyka, Rozwój form
hydrobiologia 30.11.2011, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ► WYDZIAŁ Biologii, WYDZIAŁ Chemii, Bio
MSG DEFINICJE, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ►► Ekonomia, Międzynarodowe stosunki gospodarcze
Z poprawna polszczyzną - 2 etap, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ►► Filologia polska, Stylistyka
opracowane zagadnienia na egzamin, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ►► Socjologia, Praca socjalna,
Postepowanie-sadowo-administracyjne, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ► WYDZIAŁ Prawa i Administra
kultura jezyka polskiego cz.2, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ►► Filologia polska, Kultura jezyk
DEFINICJA DOKTRYNALNA PAPIERU WARTOŚCIOWEGO, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ► WYDZIAŁ Prawa i Ad
Kultura jezyka II rok, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ►► Filologia polska, Kultura jezyka - Izab
sciaga prawo st, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ►► Finanse i rachunkowość (FiR), Prawo
raport ćw 5, ►► UMK TORUŃ - wydziały w Toruniu, ► WYDZIAŁ Biologii, WYDZIAŁ Chemii, Biotechnologia U

więcej podobnych podstron