Prawa człowieka to prawa moralne,przysługujące każdemu człowiekowi w jego kontaktach z państwem.Cechy:
-powszechne: SA jednakowe dla każdego czł. Na calym swiecie niemal od rel kult wyzn wart.
-przyrodzone:przynależne każdej osobie z faktu bycia człowiekiem a nie z woli panstwa
-naturalne:człowiek posiada je z racji godnoisci osobowej, człowieczeństwa nie z pow. Czyjejs decyzji
-podstawowe:ich posiadanie daje człowiekowi mozl. rozw.
-indywidualne:ich podmiotem jest pojedynczy człowiek
- niezbywalne:nikt nie ma prawa pozbawic2 os Pr. Czl. I żadna osoba nie może się ich zrzec.
Źródła prawa człowieka:
1. filozoficzno-ideowe(przyrodzona, niezbywalna godność osobowa człowieka)
2. Źródła międzynarodowego prawa ochrony praw człowieka (umowy międzynarodowe, zwyczaj miedz. Uchwały organizacji i konf. Miedzynar., miękkie prawo miedz.)
Uniwersalność praw człowieka Podmiotowa(przysługuja każdemu człowiekowi niezależnie od jego cech indywidualnych PN. płci,rasy,wyznania,spr fiz)
Przedmiotowa(chronią rozne kategorie dobr waznych dla ludzkiej egzystencji dobra osobiste:Pr do zycia dobra polityczne Pr wyborcze dobra gosp prawo do własności)Terytorialna ()sluza człowiekowi pod kazda szerokością i dł geo
Gwarancje praw człowieka(czynniki i środki służące zapewnieniu realizacji praw człowieka)
1. Gwarancje materialne(zespol czynnikow i srodkow warunkujących w danym syst. społ. realizację praw jednostki
-świadomość prawna społ
-kultura polityczna społeczeństwa
-tradycje polityczne
-stan oswiaty i rozwoj gospodarczy
2.Gwarancje formalne(zespol czynnikow i srodkow prawnych i instytucjonalnych, stworzonych przez panstwo w celu zapewnienia praw jednostki:
-zasada podziału władzy
-zasada niezawisłości sędziów
- kontrola konstytucyjności ustaw
- prawa polityczne
-sądownictwo powszechne i administracyjne)
1Generacja: prawa wolnościowe(polityczne i obywatelskie) Pr do zycia, zakaz od tortur oraz nieludzkiego traktowania, Pr do prywatności, wolność mysli, słowa, pr do głosowania, Pr dotworzenia partii politycznych, zgromadzen i zrzeszen 2Generacja: prawa równościowe(ekonomiczne społeczne kulturalne)Pr do własności, Pr do pracy, wynagrodzenia, urlopu, strajku, nauki, do udzialu w zyciu kulturalnym 3Generacja(prawa kolektywne)Pr do pokoju, do czystego środowiska nat, do samostanowienia, do dysponowania majatkiem, do pomocy humanitarnej
Zasadnicze grupy praw człowieka
Prawa materialne(to konkretne prawa i wolności przynależne człowiekowi np. prawo do życia, prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, wolność od tortur, wolność słowa, sumienia, wyznania, prawo do ochrony życia prywatnego)
Prawa proceduralne(to dostępne człowiekowi mechanizmy, procedury i instytucje pozwalające egzekwowac od panstwa przestrzeganie przysługujących mu praw i wolności np. prawo do sadu, prawo do skargi konstytucyjnej, prawo do petycji)
Prawo a Wolność: Prawo:przysługujące jednostce po stronie państwa oznacza obowiązek działania na rzecz tej jednostki(jeśli mamy prawo to obowiązkiem państwa jest coś dla czł.zrobić) Wolność:jednostki to obowiązek powstrzymania się państwa od działania(jeśli przysługuje nam wolność to państwo ma się od działania powtrzymać
Ograniczenie pr. czł. gdy ich realizacja pozost. w konfl. z:
Można ograniczyć - bezp.Panstwa i bezp. Publ.
-ochrona porządku i zapobiegania przestępstwom
-ochrona zdrowia publ. i moralności
-ochrona praw i wolności innych osob
Warunki ograniczenia:
-tylko ze względu na konkretne cele
- tylko w drodze ustawy
-w formie dopuszczalnej w demokratycznym społeczeństwie wolnych ludzi
Z pośród praw ujętych w EKPC nie mogą być ograniczone: prawo do zycia, wolność od tortur, niehumanitarnego traktowania i karania, wolność od niewolnictwa i poddaństwa, zakaz karania bez podstawy prawnej
System ochr.pr.czł: instytucje wewn->instytucje międzynar->org.pozarządowe NGOs
System międzynarodowej ochrony praw człowieka. Uniwersalny system ochrony praw człowieka ONZ
-Karta Narodow Zjednoczonych podp. 26.06.45
-Powszechna Deklaracja Praw Człowieka10.12 48
-Miedzynarodowe Pakty Praw Człowieka(miedzynar. Pakt praw obywatelskich i politycznych, miedz. Pakt praw gosp. Spol. Kult.)uchwalone 16.12.66 weszly w Zycie 3.1.76 polska ratyfikowala 3.3.77
Dodatkowe konwencje(k. w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, k dotyczaca statusu uchodźców, k w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej, k przeciwko torturom oraz innemu okrutnemu, nieludzkiemu traktowaniu albo karaniu, k wpraw dziecka)
Europejski system ochrony praw człowieka rady europy: POLSKA W EUROP.SYST.OCHR.PR.iWOLN.CZŁ:Pl członkiem Rady Europy 26.11.91, Pl.stroną konwencji o ochr.pr.czł i podstawowych wolności 19.01.93, Pl 1.05.93uznaje kompetencję Euro.Komisji Pr.Czł i Europ.Trybunału Pr.Czł także w zakresie skarg indywidualnych
-Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności(Rzym 4.11.50 weszla w Zycie 8.9.53)do konwencji przyjęto protokoly dodatkowe które zmieniaja lub uzupełniaja k. -proceduralne(dotycza funkcji i postepowania przed organami konwencji)
-materialne(rozszerzaja katalog uprawnien o dodatkowe prawa i wolnosci) Konwencja jest umową międzynar.-ze wzgl.na terytorialny zakres obowiązywania ma char.regionalny a ze wzgl na przedmiot regulacji-char.ogólny , --stroną konw.moze być kazde państwo członkowsie Rady Europy,czyli te które podpisało i ratyfikowało konwencje, --Konw.zawiera b.szeroki katalog praw i wolności,przy czym ogranicza wyłącznie do praw i wolności osobistych i Polit.Zobowiązuje państwa do zagwarantowania ich każdej osobie podlegającej ich jurysdykcji, --tekst przez lata był uzupełniany tzw protokołami dodatkowymi czyli umowami międzynar zmieniającymi bądź uzupełn.konwencje, --ustanwiła międzynar.syst.ochrony pr.i woln, tzw mechanizm kontrolny obejmujący głównie skargi wnoszone przez jednostki bądź grupy przeciwko państwom, Od 1.11.98mechanizm ten przybrał nowy kształt-jedyny ogran do wszystkich skarg to obecnie JEDNOLITY TRYB.PRAW CZŁ.w STRASBURGU.
Podstawowe prawa i wolności wynikające z europejskiej konw praw człowieka:
-prawo do zycia
-zakaz tortur
-zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej
Prawo do wolności i bezp osobistego
-prawo do rzetelnego procesu sadowego
- zakaz karania bez podstawy prawnej
- wolność mysli, sumienia,wyznania,wyrazania opinii,
-prawo do zawarcia małżeństwa, zakaz nadużywania praw
WYBRANE PROTOKOŁY DODATKOWE DO EKPC: Prot. NR1(20.03.52 pr.własności,pr.do edukacji,pr.do wolnych wyborów)Prot.NR4(16.09.63 zakaz więzienia za długi,woln.poruszania się,zak.wydalania własnych obyw,zak.zbiorowego wydalaia cudzoziemcow)Prot.NR6(28.04.83 zniesenie kary śmierci, kara śmierci w czasie wojny,zak.uchylenia powyższych praw)
ADRESACI PRAW I WOLNOŚCI ZAWARTYCH W EKPC: obywatele danego państwa, cudzoziemcy(obyw.innych państw,uchodźcy) każdy czł.podlegający jurysdykcji państwa strony konwecji jest adresatem jej praw i wolności
Europejska Karta Spoleczna(Turyn 18.10.61, zrewidowana Strasburg 3.5.96)
Przykłady umow szczegółowych:
- k o ochronie osob w związku z automatycznym przetwarzaniem danych osobowych
- k o ochronie mniejszości narodowych
- k o ochronie praw człowieka i biomedycynie
Podstawowe prawa wynikające z europejskiej karty społecznej:
-prawo do pracy
-prawo do sprawiedliwych warunkow pracy, do bezpiecznych i higienicznych warunkow pracy
-prawo do godziwego wynagrodzenia
-prawo dzieci i młodocianych do ochrony
-prawo zatrudnionych kobiet do ochrony
-prawo do zabezpieczenia społecznego
-prawo do ochrony zdrowia
PROTOKÓŁ DODATKOWY DO EUROP.KARTY SPOŁECZNEJ(5.05.88)prawa do:równych szans i równ.traktowania w sprawach zatrudnienia i zawodu,bez dyskryminacji ze wzgl na płeć,informacji i konsultacji(zakład pracy),brania udziału w określaniu i polepszaniu warunków i środowiska pracy,ochrony socjalnej osób w podeszłym wieku)
Podstawy prawne ochrony praw człowieka w unii europejskiej:
-brak wyraźnych odniesien do ochrony praw człowieka w traktatach powołujących wspólnoty europejskie-tr. Paryski1951 i rzymski1957
-jednolity akt europejski 1986
-traktat z maastricht
-traktat amsterdamski 1997
Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości
Dokumenty o charakterze deklaratywnym
-wspolna deklaracja Parl Europ
-Rady wspólnot i Komisji Europ 1977
-Dekl. Przeciwko rasizmowi i ksenofobii 1986
-rezolucja Rady oraz panstw członkowskich zebranych w Radzie na temat praw człowieka, demokr i rozwoju
-problem przystapienia wspólnot do konwencji miedzynar. Chroniących prawa człowieka lub opracowanie wlasnego katalogu praw czlow.
Prawa podstawowe uznane przez trybunal sprawiedliwości we wspólnotowym porządku prawnym: do praw podstawowych naleza:
-prawo własności
-wolnosc religii
-wolnosc poruszania się i osiedlania
- prawo do poszanowania zycia prywatnego
-ochrona nazwiska i godności
-tajemnica korespondencji
-rownosc plci
-poszanowanie tajemnicy zawodowej
-wolnosc wypowiedzi
-wolnosc działalności handlowej
-prawo do swobodnego wykonywania zawodu
-szcegolna ochrona w czasie stanow nadzwyczajnych
Środki ochrony pozasądowej praw czł. W UNII EUROP.: Wnoszenie petycji do parlamentu europejskiego -> wnoszenie petycji do Europejskiego Ombudsmana ???> prawo do występowania z petycjami mają nie tylko obywatele Unii ale i osoby prawne mające siedzibę w jednym z tych państw członkowskich i osoby fizyczne niebędące obyw.tych pastwo,ale mające w nich swoje miejsce pobytu -> przedmiot petycji do Parlam.Europ.-wszystkie spray związane z działalnością Wspólnot ; Petycje wnoszone do Ombudsmana muszą dotyczyć przypadków niespraw.działania instytucji i organów Wspólnot (z wyjątk.Trybun.Spraw.i Sądu I instancji w zakresie, w jakim wykoują swoje funkcje) Ombudsmanowi przysługują kompet.przeprowadzania kontroli z własnej inicjatywy dla ochr.osób fiz. i prawnych przed nadużyciami organów admin.wspólnotowej.
Ochrona sądowa w państw. UE: Jest związ.ze skargami na naruszenie prawa wspólnotowego wnoszonymi do Europ.Tryb.Sprawiedl. przez osoby fizyczne i prawne. ->~przedmiot skargi:kwestionowanie legalności wydanego przez organy Wspólnot aktu prawnego dotyczącego osoby fiz.lub prawn.~skargi wnoszone przeciwko powstrzymaniu się od wydania aktu prawnego prze Parlament Europ.,Radę lub Komisję Europ,którego adresatem miala być os.fiz lub prawna ~Skargi wnoszone przez Komisje Europ.przeciwko państwom członkowskim naruszającym prawo wspólnotowym.
Instrumenty ochrony praw człowieka w UE:
-skarga obywatelska do komicji europejskiej
-prawo petycji do parlamentu europ.
-dzialalnosc europ ombudsmana
-prawo wyboru deputowanych do Parl. Europ.
-instrumenty ochr Pr czł w stosunkach zewn(ochrona praw człowieka jako kryterium członkowstwa w UE, przedstawienie corocznych raportów o stanie ochr Pr czł we swiecie, stosowanie sankcji politycznych i gospodarczych, wspieranie organizacji pozarządowych zajmujących się ochrona Pr czł.)
Wolności i prawa osobiste w konstytucji RP:
-prawo do ochrony zycia
-wolnosc od poddawania eksperymentom medycznym bez zgody zaineteresowaneg
-wolnosc od tortur
-prawo do nietykalności osobistej
-prawo oskarżonego do obrony oraz prawo do sadu
-prawo do prywatności
-prawo rodzicow do wychowywania dziewci zgodnie z ich przekonaniami
-nienaruszalnosc mieszkania
-prawo do ochrony danych osobowych
-wolnosc sumienia i religii
-wolnosc poruszania się po terytorium RP, wyb m.zam.
Wolności i prawa polityczne w konstytucji RP
Wolności i prawa z których może korzystac każdy człowiek na terenie RP(wolnośc pokojowych zgromadzen, woln. Zrzeszania się, prawo do skladania petycji)tylko obywatele RP(prawo do stepu do służby publicznej, prawo do uzyskiwania inf o działalności organow władzy publicznej oraz osob pełniących funkcje publ, prawo do udziału w referendum, czynne i bierne prawo wyborcze)
Wolności i prawa ekonomiczne socjalne i kulturalne w konstytucji:
-prawo do własności oraz do dziedziczenia
-wolnosc wyboru zawodu oraz miejsca pracy
-prawo do ochrony zdrowia
-prawo osob niepełnosprawnych do pomocy wladz publ w zabezp egzystencji
-prawo do nauki, nauczania
-prawo rodziny do ochrony
-wolnosc twórczości artystycznej lub badan nauk
- wolność korzystania z dobr kultury
-prawo do ochr środowiska
Obow. Czł i obyw.: Obow.spoczywające na każdym podlegającym władzy RP: obow.przestrzegania prawa, szanowania woln.i praw innych,ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, dbałości o stan środow.nat., nauki do 18r.życia, ujawnienie info dotyczącej własnej osoby,jeżeli nakazuje to ustawa, obow.rodziców (i opiekunów)wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka. Obow.spoczywające na obywatelach RP: obow.wierności RP, troski o dobro wspólne, obrony ojczyzny
Środki ochrony wolności i praw w konstytucji RP:
-skarga konstytucyjna do trybunału konstytucyjnego
-prawo do wynagrodzenia za szkode wyrzadzona niezgodnym z prawem działaniem organow włdzy publicznej
-prawo do sadowego dochodzenia naruszonych wolności
-prawo do zaskarzenia orzeczen i decyzji wydanych w1inst.
-prawo do wystapienia do rzecznika praw obywatelskich o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej
Prawa człowieka a policja, płaszczyzny wzajemnych powiązań
-policja może i powinna aktywnie chronic pr i wolności ludzi
-policja w trakcie swych urzędowych działań powinna przestrzegac praw i wolności człowieka
-policjant powinien być traktowany jako podmiot praw i wolności oraz podlegac szczególnej ochronie
-art30konst RP. Przyrodzona i niezbywalna godność osobowa człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela.
-ustawa o policji- policjanci w toku wykonywania czynności służbowych maja obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka
Policjat-sługą prawa i podstawow. wolności: W państwie prawa policjant jest sługą prawa, w państwie bezprawia prawo zależy od policjanta. Policjant musi mieć świadomość tego, że każdy czł ma prawo czuć się wolny od arbitralnej władzy->Społ.jest coraz bradziej świadome swoich pr i dlatego stawia policji coraz wyższe wymagania->Naruszenie praw i woln czł zdarzają się wszędzie, istotne jest to,by takie naruszenia ujawniać,karać,by nie stały się one normą postępowania.
Akty prawne uchwalone/przyjęte w ramach ONZ i Rady Europy o kluczowym znaczeniu dla Policji: -Międzynar.pakt praw obyw i Polit.(Zgrom. Ogólne ONZ 66) ???Konwencja w spr.zakazu stosow.tortur oraz innego okrutnego nieludzkiego lub poniżającego traktow.albo karania(ZO ONZ 84) ???Kodeks postępowania funkcjonariuszy porządku prawnego (ZO ONZ 79) ???Podstawow.zasady użycia siły oraz broni palnej przez funkcjonar.porządku prawnego(VIII Kongres ONZ w spr.zapobieg.przestępcz.i postępow.z przestępcami 90) ???Konwencja o ochronie pr.czł.i podstawowych wolności (Rada Europy 50) ???Deklaracja o Policji(Rada Europy 79) ???Europ.konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu(Rada Europy 87) ???Konw.o ochronie osób w związku z automat.przetwarzaniem danych osob.(Rada Eu.81) ???Korzystanie z danych osob.przez służby policyjne(Rada Eu.87)
Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego art.5 EKPC(okresla prawo do wolności i bezp osobist, które ma chronic jednostke przed bezprawnym zatrzymaniem lub aresztowaniem)pozb. woln zgodne z pr:- w wyniku skazania przez właściwy sad
-w celu zatrzymania lub aresztowania
- w celu postawienia przed właściwym organem(podejrzenie popełnienia przestepstwa)
-pozbawienie nieletnich wolności lub postawienia go przed wl organem
-w celu zapobieżenia szerzeniu choroby lub nielegalnemu wkroczeniu przez kogos na teryt panstwa przeciwko której toczy się postepowanie o wydalenie lub ekstradycje
może mieć zastosowanie w następujących obszarach działań policji: -zatrzymanie osob i areszt tymczasowy
-sporzadzenie aktu oskarżenia i obciążenia popełnieniem czynu zabronionego
-prawo do odszkodowania za bezprawne zatrzymnaie)policja musi być swiadoma tego, ze dokonanie zatrzymania w sposób niezgodny może narzucic ja na roszczenia odszkodowawcze ze str osoby poszkodowanej
Prawo do rzetelnego procesu sadowego art.6 EKPC(każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy przez niezawisły sad)policja musi respektowac zasade domniemania niewinności w toku prowadzonych postępowan, musi tak przekazywac inf aby nie wywołały one przekonania w opinii publ o winie oskarżonego.
Gwarancje przysługujące oskarżonemu:
-niezwloczne otrzymanie szczegółowej inf w jezyku dla niego zrozumialym o przyczynie jego aresztowania
- posiadanie czasu do przygotowania obrony
-bronienie się osobiście lub przez obronce
-przesluchanie lub spowodowanie przesłuchania świadków oskarżenia i świadków obrony
-kozystanie z bezpłatnej pomocy tlumacza jeżeli nie rozumie się jezyka uzywanego w sadzie. Moze mieć zastosowanie w następujących obszarach działań policji:
-własciwe przesłuchiwanie podejrzanych świadków
-zbieranie dowodow
-utrwalenie dowodow
-udostepnianie dowodow
Wlasciwa wspolpraca policji i prokuratury, szybkość przekazywania akt jak i sama operatywność policji w prowadzeniu czynności dochodzeniowo-sledczych ma przełożenie na czas trwania postepowania karnego
Prawo do poszanowania zycia prywatnego,rodzinnego i tajemnicy korespondencji art.8 EKPC (każdy ma prawo do poszanowania swojego zycia przywatnego i rodzinnego, mieszkania i korespondencji.Niedopuszczalna jest ingerencja władzy w to prawo)
ingerencja panstwa w to prawo musi być przewidziana ustawa i musi być konieczna ze wzgl. na:
-bezpieczenstwo państwowe
-bezpieczenstwo publiczne lub dobrobyt kraju
-ochrone porządku i zapobieganie przestępstwom
-ochrone zdrowia i moralności
-ochrone praw i wolności innych osob
Może mieć zastosowanie w nast. Obszarach policji:
-niejawna inwigilacja: podsłuch, kontrola rozmow telefonicznych, foto.
-zycie prywatne i rodzinne
-ochrona danych osobowych
-integralnosc fizyczna i psychiczna.
Policja musi mieć świadomość, ze zastosowanie każdego srodka, który dotyka zycia rodzinnego i pryw. musi być oparte na ustawie i konieczne w dem. społeczeństwie w celu zapobiegania i zwalczania przestepczosci
Wolność zgromadzen i stowarzyszania się art.11 EKPC:każdy ma prawo do:
-swobodnego, pokojowego zgromadzania się
-swobodnego stowarzyszania się w tym do tworzenia związków zawodowych i przystepowania do nich. Panstwo może wprowadzac ograniczenia korzystania z tego prawa ze względu na:
-interesy bezpieczeństwa państwowego lub publicznego
-ochrone porządku i zapobieganie przestępczości
-ochrone zdrowia i moralności
-ochrone praw i wolności innych osob
Policja ma obowiązek zabezpieczyc zgromadzenia publiczne tak aby umożliwić uczestnikom korzystanie z tego prawa i aby zabezpieczyc porządek publ w czsie zgromadzenia. Policja musi być bezstronna i obiektywna w trakcie zabezpieczania zgromadzen.
Mechanizm kontrolny konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności- Europejski Trybunał Praw Człowieka.
Mechanizm kontr.EKPC obejmuje:
-skargi międzypaństwowe, indywidualne, żądanie wyjaśnień od panstw kierowane przez Sekretarza Generalnego Rady Europy
Mechanizm kontrolny skargi indywidualnej
-jednostka, grupa czy organizacja maja prawo złożyć skarge na panstwo w sytuacji gdy uznaja ze ich prawa i wolności zostały naruszone
-przeslanki dopuszczalności skargi:należy wyczerpac wszystkie srodki odwoławcze przewidziane w prawie, musi być zlozona w terminie 6 m-cy od wydania ostatecznej decyzji krajowej, nie może być rozpatrywana przez inna instytucje miedzynarodowa, nie może być anonimowa i bezzasadna(musi dotyczyc naruszen praw i wolności ustanowionych przez konwencje lub probokoly)
Schemat postepowania przed europejskim trybunałem praw człowieka w przypadku skargi indywidualne(trybunał sklada się z sędziów których liczba jest rowna liczbie panstw stron konwencji. Wybiera ich zgromadzenie parlamentarne RE. Sedziowie sa niezawisli i działają w imieniu wlasnym a nie jako reprezentanci panstw )
-badanie dopuszczalności skargi od strony formalnej dokonuje tego komitet 3 osobowy: decyzja negatywna-odrzucenie skargi, koniec post; Dec pozytywna- skarga uznana za dopuszczalna
-badanie merytoryczne skargi: izba probuje w polubowny sposób załatwic spor w pozytywnym przypadku jest ugoda i post się konczy. Gdy do porozumienia nie dojdzie Izba daba skarge co do jej istoty w fazie pisemnej i ustnej
-wyrok trybunału: gdy wyrok zapadł w składzie Małej Izby ist możliwość odwolania się od jaj wyroku do Wlk Izby, Trybunał może zasadzic od panstwa na rzecz skarżącego zadośćuczynienie finansowe za szkody materialne i moralne, Trybunał nie ma możliwości egzekwowania od panstwa wykonywania jego wyrokow- czuwa nad tym Komitet Ministrow RE