WÓZKI INWALIDZKIE

Literatura:

• M. Sudor- „Wybór i eksploatacja wózka inwalidzkiego”

WÓZKI INWALIDZKIE

Napęd ręczny Napęd elektryczny Hybrydowe Prowadzone przez opiekuna

• zaniki mięśni

• osoby starsze

WÓZKI Z NAPĘDEM RĘCZNYM

Aktywne Specjalne Uniwersalne Rowery z Sportowe Z napędem

do pionizacji napędem ręcznym dźwigniowo-

toaletowy korbowym

Wózek uniwersalny:

• wczesny okres rehabilitacji

• pacjenci starsi

• pacjenci jednoręczni

• krótkotrwałe korzystanie

• transport w obrębie szpitala

• duży stopień uzależnienia od osób trzecich

• niewielki zasięg wykorzystania

• mały stopień zintegrowania z otoczeniem

• statyczna pozycja ciała w czasie jazdy

• stosunek obciążenia kół przednich do tylnych 40% - 60%

Wózek aktywny:

Ma aktywizować pacjenta, pomagać mu budować relacje społeczne.

• osoby po urazie rdzenia

• uszkodzenia aparatu ruchu (amputanci)

• uniezależnia od osób trzecich

• bardzo duży zasięg wykorzystania, pokonywanie barier architektonicznych

• optymalne zintegrowanie z otoczeniem

• zredukowanie elementów dodatkowych

• dokładnie dopasowany do użytkownika

• obciążenie kół przednich do tylnych 15%- 85%

Konstrukcja wózka:

• stała rama

• koła tylne

• koła przednie → wypełnione twardym tworzywem

• widelce → ustawiają się zależnie od tyłu/ przodu

• siedzisko

• oparcie

• rączka do asekuracji

Wózka nie dopasowujemy do osoby ze względu na wysokość uszkodzenia rdzenia tylko na jakość uszkodzenia i funkcjonalność.

Dopasowanie wózka:

• Stopnień naciągnięcia taśm w siedzisku i oparciu

• wysokość siedziska → im bardziej zachowana funkcja mięśni klatki piersiowej - wyższa

• wysokość siedziska od podłoża → im mniejsza stabilizacja tym niżej

• kąt nachylenia siedziska → im pacjent sprawniejszy tym bliżej 90^o

• wysokość podnóżka → stopy na podnóżku, doły podkolanowe nie wbijają się w siedzisko

• szerokość podnóżka → nie obciera łydek

• długość siedziska → siedzenie głęboko, całe uda na siedzisku

• szerokość wózka → taka by swobodnie można było włożyć tylko ręce

• ciągi → aluminiowe, dla tetraplegików pokryte gumą (chropowate) w celu zwiększenia tarcia

• camber → pochylenie kół do podłoża, lepsza zwrotność i stabilizacja (3^o → do użytku codziennego; 12^o → wózki sportowe)

Wózek aktywny- zalety:

• lekki

• mały opór

• koła bezdętkowe

• łatwe manewrowanie

• atrakcyjny wygląd

Wózek aktywny- wady:

• nieskładana rama

• nie sprawdzają się w terenie górskim

• mniejsza możliwość tłumienia drgań

Wózek inwalidzki

Wózek inwalidzki - to pojazd specjalny przeznaczony dla osoby niepełnosprawnej motorycznie. Wózki inwalidzkie zastępują lub kompensują ich użytkownikom dwie całkowicie zniesione lub częściowo upośledzone funkcje:

* lokomocyjną (umożliwiają przemieszczanie się),

* związaną ze stabilizacją pozycji ciała (pełnią funkcję ortezy, czyli utrzymują ciało użytkownika w przestrzeni).

Każdy wózek składa się więc z dwóch podstawowych systemów: odpowiedzialnego za lokomocję oraz służącego do stabilizacji ciała.

Rodzaje

Wózki inwalidzkie można rozmaicie klasyfikować:

1. Ze względu na pochodzenie energii napędowej[1].

* napędzane przez jego użytkownika (zwykle za pomocą ramion lub bardzo rzadko za pomocą nóg),

* napędzane silnikiem (bardzo często elektrycznym),

* napędzane hybrydowo (np. siłą mięśni użytkownika i wspomagającymi silnikami elektrycznymi),

* napędzane przez osobę drugą.

2. Ze względu na przeznaczenie i związaną z tym konstrukcję[1].

* Wózki z napędem elektrycznym - dla osób ze znaczą niepełnosprawnością, przeznaczone do przemieszczania się wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń. Szczególnym typem tego rodzaju wózka jest mechatroniczny iBOT.

* Skutery elektryczne - tylko do przemieszczania się w przestrzeni zurbanizowanej dla osób z niewielkim stopniem niepełnosprawności (mogących samodzielnie chodzić).

* Wózki dźwigniowe - do wydajnego i stosunkowo szybkiego przemieszczania się na zewnątrz pomieszczeń.

* Wózki wielofunkcyjne - pełnią dodatkowe funkcje terapeutyczne (np. możliwość pionizacji użytkownika).

* Wózki pasywne - są dobierane do wymiarów antropometrycznych ich użytkownika, są jednak skonfigurowane w sposób zapewniający jak największą stabilność siedzenia i możliwość asysty osoby drugiej kosztem zmniejszenia mobilności,

* Rowery z napędem ręcznym - są wyposażone w korbowy mechanizm napędowy, służą do rekreacji i nie nadają się do przemieszczania wewnątrz pomieszczeń.

* Wózki uniwersalne służą do doraźnego transportu wewnątrz instytucji (np. szpitale, lotniska).

* Wózki terenowe są wyposażone w szerokie niskociśnieniowe opony umożliwiające poruszanie się w trudnym terenie.

* Wózki sportowe produkuje się w wielu odmianach, każda jest dedykowana do uprawiania konkretnej dyscypliny sportu (np. tenisa, koszykówki, rugby, szermierki, wyścigów szosowych, zjazdów górskich itd.),

* Wózki aktywne są indywidualnie dopasowywane do ich użytkownika, a ich konfiguracja ułatwia samodzielne pokonywanie niektórych przeszkód architektonicznych, urbanistycznych i terenowych. Zwiększona mobilność jest uzyskana kosztem zmniejszonej funkcji ortotycznej wózka. Podstawowe narzędzie rewalidacji osób po urazach rdzenia kręgowego.

* Wózki dla dzieci są indywidualnie dopasowane do użytkownika. Ich konstrukcja zakłada zwiększoną stabilność oraz możliwość popychania przez osobę towarzyszącą.

Budowa modułowa

Współczesny wózek inwalidzki, zarówno z napędem ręcznym, elektrycznym, hybrydowym, czy napędzany przez osobę opiekującą się jego niepełnosprawnym użytkownikiem składa się z modułów konstrukcyjnych. Niektóre z nich muszą zostać zastosowane (moduły podstawowe, np. koła czy rama) inne mogą być użyte w razie potrzeby (moduły dodatkowe, np. podpórka pod głowę). Funkcje poszczególnych modułów mogą się nakładać na siebie (tzn. dwa różne moduły mogą pełnić tą samą funkcję - podnóżek i siedzisko służą do podpierania ciała) lub częściowo pokrywać. Wózek inwalidzki składa się wg PN-ISO 6440:2001 z czterech funkcjonalnych podsystemów:

* układu podparcia ciała (siedzisko, oparcie, oparcia boczne, podnóżek, podpórka pod głowę, dodatkowe urządzenia podtrzymujące nogi),

* ramy (rama siedziska i rama oparcia),

* układu jezdno-napędowego (obręcze napędowe, mechanizm obrotu przednich kółek samonastawnych),

* kół (zwykle dwóch małych przednich kół oraz dwóch tylnych dużych kół).

Układ podparcia ciała pełni funkcję ortotyczną, układ jezdno-napędowy wraz z kołami pełni funkcję lokomocyjną. Wszystko jest spajane konstrukcyjnie przez ramę. Modułowa konstrukcja współczesnych wózków inwalidzkich sprawia, że niemal każdy z typów można idywidualnie skonfigurować za pomocą wartości nastaw w modułach podstawowych lub doboru modułów dodatkowych. Zależy to od indywidualnych wymagań konkretnego niepełnosprawnego człowieka (rodzaj niepełnosprawności, wymiary antropometryczne, upodobania, sprawność intelektualna i in.). Przykładowe opcjonalne lub nastawne moduły wózków to:

* rama (rodzaj, długość, szerokość i głębokość siedziska; wysokość siedziska nad ziemią; wysokość i kąt oparcia; sposób składania itp.),

* podpórki pod stopy (stałe lub składane dla osób chodzących),

* tapicerka siedziska i oparcia (rodzaj),

* przednie kółka samonastawne (konstrukcja i średnica kółka, długość widelców),

* tylne koła (średnica, konstrukcja, rodzaj ciągów napędowych),

* oparcia boczne (wymiary, składalność),

* napęd (rodzaj, parametry - tylko wózki z napędem elektrycznym i hybrydowym),

* sterowanie napędem (tylko wózki z napędem elektrycznym i hybrydowym),

* poduszka na siedzisko,

* poduszka oparcia (opcja),

* rączki do pchania wózka (opcja),

* amortyzatory (opcja),

* torby i sakwy (opcja),

* oświetlenie (opcja),

* urządzenia przeciwywrotne (opcja),

* pasy bezpieczeństwa (opcja),

* podparcie głowy (opcja),

* oprawy, pozwalające przymocować i przenosić kule (opcja),

* zbiornik tlenu (opcja),

* chorągiewka rowerowa (opcja),

* inne.

Historia

500 pne - w Chinach oraz w Grecji ilustracje przedstawiające krzesła na kołach

1595 - król Hiszpanii Filip II poruszał się na krześle z kołami

1885 - wynaleziono obręcze przymocowane do kół służące do napędu wózka

1899 - zbudowano wózek napędzany benzynowym silnikiem spalinowym

1900 - zbudowano wózek napędzany ręcznie za pomocą przekładni łańcuchowej

1900 - wyprodukowano pierwszy wózek z kołami ze stalowymi szprychami

1932 - skonstruowano wózek składany - konstruktorem był Harry Jennings (USA)

1984 - skonstruowano pierwszy wózek elektryczny (Norwegia) [3]

Wózek inwalidzki jako proteza czynnościowa

Podział wózków ze względu na miejsce użytkowania:

pokojowe leżakowe z wysokim i odchylanym oparciem, stosowane we wczesnym okresie po URK, głównie do pionizacji chorego.

Pokojowe fotelowe dla osób z porażeniami i niedowładami, amputacjami.

Terenowe: na dłuższe dystanse, np. Do pracy, do szkoły.

O napędzie ręcznym

O napędzie elektrycznym

Podział wózków ze względu na stopień sprawności użytkownika:

-Wózki dla dzieci ( MPD, Heinego-Medina, przepuklina oponowo-rdzeniowa). Mogą to być spacerówki używane w domu i w terenie.

-Wózki typu Activ: dla osób ze znaczą dysfunkcją narządu ruchu, posiadają duże możliwości dopasowania do indywidualnych potrzeb użytkownika, umożliwiają maksymalne usprawnienie w życiu.

BUDOWA, DOBÓR I REGULACJA ELEMENTÓW WÓZKA ACTIV

1. Rama

2. Siedzenie

3. Oparcie

4. Podnóżki

5. Punkt mocowania osi kół tylnych

6. Camber

7. Dobór kół napędowych

8. Dobór i regulacja obręczy napędowych

9. Dobór kół przednich

10. Dobór i montaż hamulców

11. Dobór elementów dodatkowych

RAMA

-Może być wykonana ze stopów aluminium, tytanu, włókien węglowych, stali chromowo-molibdenowej.

-Składana, mniej wytrzymała

-Nieskładana, bardziej wytrzymała, lżejsza

-SIEDZENIE

-Szer siedzenia: odpowiednia jest wtedy gdy posadzimy osobę na wózek i po bokach jest miejsce na pionowe włożenie ręki między biodro o osłonę boczną.

-Standardowe rozmiary wózków to 36, 38,40,42,44 cm

-Wózek powinien być najwęższy, gdyż ułatwia to przejazd przez drzwi i korytarze oraz ramiona osoby pracują blisko ciała.

-Tapicerka powinna być regulowana, zdejmowana, może być wykonana z weluru, bawełny, nylonu, skóry.

-Poduszka p/odleżynowa. Najlepsze to pneumatyczne. Poduszki są wykonane z pianki poliuretanowej, żelu silikonowego, lateksu. Wyrównują nacisk ciała pacjenta.

-OPARCIE

-Im wyższe oparcie tym większa stabilizacja ale im wyższe oparcie tym mniejsza możliwość manewrowania

-Dla paraplegików zaleca się wys oparcia 20-25 cm

-Dla tetraplegików 30-35 cm

-Oprcie nie powinno sięgać wyżej niż do dolnego odcinka piersiowego kręgosłupa

-W miarę opanowywania techniki jazdy należy wysokość oparcia obniżać

-REGULACJA KĄTA OPARCIA

-Kąt oparcia związany jest z wysokością oparcia, powinien być ustalony prostopadle do podłoża a nie do powierzchni siedziska!

-Kąt oparcia może być pochylony do przodu o 5 stopni ( bardzo niskie oparcia) i o 11 stopni do tyłu ( wysokie oparcia).

-Pochylenie oparcia do tyły polepsza stabilizację ale pogarsza lokomocję

-PODNÓŻKI

-Montowane są na przedniej ramie, powinny posiadać pasek przytrzymujący pięty i łydki, kształtem powinny być ścięte do wewnątrz.

-Mają być wysunięte na taka długość aby uda przylegały do siedzenia i nie robiły się odleżyny na guzach kulszowych

-Podnóżki zbyt długie powodują zaburzenia krążenia w udach

-Mogą być składane lub sztywne.

Punkt mocowania osi kół tylnych

-Do wyważenia wózka służy adapter, metalowa wielootworowa płytka, która w poziomie i pionie reguluje ŚC.

-Wyważając wózek należy dążyć do obniżenia ŚC w pionie i odciążenia kół przednich.

-CAMBER czyli kąt pochylenia kół tylnych

-Skośne ustawienie kół zwiększa stateczność wózka, zmniejsza się styczna koła z podłożem powodując zmniejszenie oporu toczenia koła.

Dzięki cambrowi łatwiej jechać wzdłuż linii prostej

W wózkach do codziennego użytku zaleca się kąt 3-5 stopni, w sportowych wózkach 8-12 stopni.

W niektórych wózkach camber ustawia producent a w innych zmienia się liczbę podkładek między adapterem a ramą.

Dobór kół napędowych

Koła napędowe szprychowe wyposażone są w osłony, aby nie niszczyły się podczas transportu.

Osłony chronią tez palce u tetraplegików.

W wózkach Activ stosuję się opony wysokociśnieniowe, standardowe pneumatyczne, pełne bezdętkowe.

Obręcze napędowe

Duże do wózków dnia codziennego, małe do sportowych.

Powinny być zamontowane blisko koła napędowego, upłynnia to jazdę.

Wykonane z lekkiego materiału np. z aluminium lub tytanu, nie zwiększają ciężaru właściwego wózka i nie parzą rąk przy hamowaniu.

Dla tetraplegików stosuje się grubsze obręcze pokryte gumą, żeloplastikiem lub plastikiem. Znacznie ułatwiają napędzanie wózka.

Dobór kół przednich

• Stosuje się koła o średnicy10 cm o oponach pełnych niepompowanych lub 5 cm pełne z tworzywa sztucznego

Hamulce

Występują hamulce proste( jeden blokuje jedno koło, drugi drugie koło) lub hamulec centralny (blokuje oba koła).

Montowane są na dolnej ramie, bo umożliwiają dostęp do nich oraz nie utrudniają przesiadania się.

Mogą być montowane też na górnej ramie, ale wtedy mogą uszkodzić skórę oraz odblokować się podczas przesiadania.

Elementy dodatkowe

1. Zabezpieczenia antywywrotne

2. Raczki do pchania wózka

3. Osłony na szprychy kół tylnych

4. Klipsy do wypinania kół tylnych

-Demontaż i montaż wózka

-Większość wózków Activ demontuje się następująco:

-Wyjęcie osłon bocznych

-Złożenie oparcia

-Zdjęcie kół tylnych

-Montując wózek postępujemy odwrotnie niż przy demontażu

-Codzienna obsługa wózka polega na sprawdzeniu:

-Pewności połączeń śrub

-Odpowiedniego napompowania opon

-Czystości wózka ( błoto usuwamy gąbką i przecieramy flanelą)

-Finansowanie i przyznawanie wózków:

-Osoby niepełnosprawne mają prawo do bezpłatnego otrzymania wózka inw na podstawie zlecenia lekarza raz na 5 lat

-W przypadku MPD raz na 3 lata

-Typ wózka określa lekarz ortopedii, neurologii, rehabilitacji, reumatologii

-Realizacją zleceń zajmują się punkty zaopatrzenia ortopedycznego

-W przypadku droższego wózka, gdy chory nie jest w stanie pokryć różnicy między limitem a ceną

Wózka może starać się o dofinansowanie zakupu w powiatowym centrum pomocy rodzinie lub wojewódzkim oddziale Państwowego Funduszy Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

---