Funkcje parlamentu.
funkcja ustrojodawcza - parlament może ustalać lub zmieniać ustrój polityczny, społeczny lub ekonomiczny państwa i dokonywać zmian w obowiązującej konstytucji.
funkcja ustawodawcza - parlament może regulować określone sfery życia społecznego za pomocą ustawy. Procedura uchwalania ustaw (droga legislacyjna) rozpoczyna się w momencie wniesienia projektu ustawy przez uprawniony do tego podmiot. Inicjatywa ustawodawcza, czyli prawo wnoszenia projektów ustaw przysługuje:
grupie co najmniej 15 posłów oraz komisjom sejmowym,
Senatowi,
Prezydentowi,
Radzie Ministrów,
grupie co najmniej 100 000 obywateli posiadających prawa wyborcze.
Projekt ustawy jest rozpatrywany w trzech czytaniach. W ramach pierwszego czytania Sejm może projekt odrzucić lub skierować go do prac w komisji (komisjach). Drugie czytanie polega na rozpatrywaniu sprawozdań z prac komisji i zgłaszaniu poprawek do ustawy. Trzecie czytanie to głosowanie nad poprawkami i ostatecznym projektem ustawy (ustawy uchwala się zwykłą większością głosów). Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy do czasu zakończenia drugiego czytania.
Uchwalona przez Sejm ustawa trafia do Senatu. Senat może:
przyjąć ustawę w brzmieniu uchwalonym przez Sejm,
zgłosić poprawki,
odrzucić ustawę w całości.
Senat dysponuje ograniczonym czasem na sformułowanie zastrzeżeń: ustawa zwykła - 30 dni, ustawa budżetowa - 7 dni. W przypadku zgłoszenia poprawek lub odrzucenia ustawy przez Senat ustawa wraca do Sejmu. Sejm może przyjąć ustawę w brzmieniu poprzednio przez siebie uchwalonym (mimo zastrzeżeń ze strony Senatu) bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Po zakończeniu postępowania w parlamencie Marszałek Sejmu przekazuje Prezydentowi do podpisu uchwaloną ustawę. Prezydent w ciągu 21 dni może:
podpisać ustawę i zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP,
wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Jeśli Trybunał Konstytucyjny uzna ustawę za zgodną z Konstytucją, Prezydent musi ją podpisać. Natomiast jeżeli Trybunał Konstytucyjny uzna ustawę za niezgodną z Konstytucją, Prezydent odmawia jej podpisania (jeśli niezgodność z Konstytucją dotyczy tylko poszczególnych przepisów ustawy, Prezydent, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu, podpisuje ustawę z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne
z Konstytucją lub zwraca ustawę do Sejmu w celu usunięcia niezgodności),
skierować ustawę do ponownego rozpatrzenia przez Sejm (weto prezydenckie)
Jeśli Prezydent zawetuje ustawę, Sejm może ją uchwalić kwalifikowaną większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Następnie ustawa wraca do Prezydenta, który ma 7 dni na podpisanie jej i zarządzenie jej publikacji w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadku ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm Prezydentowi nie przysługuje prawo wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją.
funkcja kontrolna - przysługuje tylko Sejmowi, który ma prawo kontrolowania rządu i innych organów państwowych. Może to czynić, korzystając z następujących sposobów działania:
wotum zaufania - uchwała wyrażająca poparcie dla polityki lub programu działania rządu, podejmowana po dyskusji w Sejmie nad exposé Premiera.
wotum nieufności - odmowa poparcia dla dotychczasowej Rady Ministrów lub konkretnego ministra. Wniosek w tej sprawie mogą zgłosić tylko posłowie, a wotum musi być uchwalone bezwzględną większością głosów. W przypadku wotum nieufności dla Rady Ministrów musi zostać uchwalone tzw. konstruktywne wotum nieufności tzn. takie, które prowadzi do wyboru nowego Prezesa Rady Ministrów i powierzenia mu misji utworzenia rządu.
absolutorium - zatwierdzenie działalności finansowej rządu w określonym czasie i uznanie jej za prawidłową. Nieudzielenie absolutorium oznacza, że rząd naruszył ustawę budżetową, co może skutkować dymisją rządu lub pociągnięciem winnych ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej.
zapytania i interpelacje poselskie - formy, w jakich posłowie mogą zwracać się do członków Rady Ministrów o udzielenie informacji w określonej sprawie. Zapytany musi odpowiedzieć na piśmie w terminie 21 dni lub ustnie na posiedzeniu Sejmu.
Sejm rozpatruje również sprawozdania Najwyższej Izby Kontroli z kontroli planowanych lub przeprowadzonych na zlecenie Sejmu, coroczne sprawozdania Rzecznika Praw Obywatelskich o stanie przestrzegania praw obywateli i ich wolności, informacje Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.
funkcja kreacyjna - Sejm i Senat mogą tworzyć różne organy państwowe. Uprawnienia kreacyjne Sejmu i Senatu nie są jednakowe. Sejm posiada następujące uprawnienia kreacyjne:
udział w tworzeniu rządu przez udzielenie mu wotum zaufania,
wybór Prezesa Rady Ministrów po odmowie udzielenia zaufania Radzie Ministrów formowanej przez Prezesa desygnowanego przez Prezydenta (pierwsza procedura rezerwowa),
wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego i składu Trybunału Stanu (oprócz przewodniczącego, którym jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego),
powoływanie na wniosek Prezydenta Prezesa Narodowego Banku Polskiego,
wybór Prezesa Najwyższej Izby Kontroli (za zgodą Senatu)
wybór Rzecznika Praw Obywatelskich (za zgodą Senatu)
wybór Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej,
wybór Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych,
wybór czterech członków Krajowej Rady Sądownictwa,
wybór czterech członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
wybór trzech członków Rady Polityki Pieniężnej.
Senat posiada następujące uprawnienia kreacyjne:
udział w powoływaniu Prezesa Najwyższej Izby Kontroli i Rzecznika Praw Obywatelskich,
wybór dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
wybór dwóch członków Krajowej Rady Sądownictwa,
wybór trzech członków Rady Polityki Pieniężnej.