TCHAWKOWCE
Podtyp: Tracheata Tchawkowce
większość od kilku do kilkunastu mm
grupa typowo lądowa, niektóre przystosowały się do środowiska lądowego
zdecydowana większość wolno żyjąca, także pasożyty
ciało składa się z nie segmentowanej głowy, tułowia i odwłoka (może nie występować), oddzielone od sienie
występują ciała tłuszczowe- tkanka specyficzna tylko dla tkankowców, jest to tkanka zapasowa
na głowie występują:
- oczy pojedyncze lub złożone lub obydwa rodzaje
- para czułków
- żuwaczki
- szczęki pierwszej pary
- szczęki drugiej pary zrośnięte w wargę dolną
* mózg zbudowany z proto-, deuto-, tritocerebrum
* układ oddechowy zbudowany z tchawek
* układ wydalniczy- cewki Malpighiego
Gromada: Alyriapoda Wije
wyłącznie lądowe
2mm- 30 cm
Drapieżne i roślinożerne
Tagma głowowa jest jednolita, tułów segmentowany brak odwłoka
Na tułowiu odnóża lokomotoryczne, zawsze w większej liczbie niż 3 pary
Układ nerwowy zbudowany pierwotnie, w brzusznym łańcuszku nerwowym zlane tylko pierwsze 3 zwoje w zwój podprzełykowy, reszta tworzy drabinkę nerwową
Skolopendra gigantea
Gromada: Owady Insecta
- typowe stawonogi lądowe
- do ok. 20 cm
- posiadają 3 tagmy: głowę, tułów, odwłok
- głowa zaopatrzona w parę czułków i 3 pary przysadek gębowych, zbudowana z 6 segmentów zlanych ze sobą:
* akronu (homologiczny z prostomium)- na nim oczy
* segmentu czułkowego z parą czułków
* segmentu wstawkowego- pozbawionego przysadek
*segmentu żuwaczkowego- żuwaczki nieczłonowane, jednogałęziste
* segmentu I pary szczęk- członowane szczęki I pary
* segmentu II pary szczęk- zrośniętych z wargą dolną
- tułów z 3 parami odnóży lokomotorycznych
- odwłok zbudowany pierwotnie z 12 segmentów, u zdecydowanej większości część segmentów ulega redukcji, zawsze bez odnóży lokomotorycznych
- segmentacja kutykuli owadów ma charakter wtórny- podczas rozwoju zarodkowego następuje sklerotyzacja pierwotnych połączeń i wytwarzanie nowych połączeń na środku poprzednich segmentów
-typowo zbudowany pierścień kutykularny: składa się z tergitu (płyti grzbietowej), sternitu i dwóch pleurytów
- mózg z proto-, deuto-, tritocerebrum, okołoprzełykowa obrączka, zwój podprzełykowy powstały ze zlania się 3 par zwojów i brzuszny łańcuszek nerwowy
- narządy zmysłów: oczy proste, złożone, włoski czuciowe, narządy tympanalne (słuchu) i inne
- układ krwionośny otwarty: serce z 1- 13 parami ostiów
- krew krąży w myksocelu
- narządami wymiany gazowej są tchawki lub płucotchawki
- układ wydalniczy- tylko cewki Malpighiego
- większość rozdzielnopłciowa, częste dzieworództwo
- Rozwój:
* hemimetabolia- przeobrażenie niezupełne- larwy ogólnie podobne do postaci dorosłej, różnice w szczegółach budowy i brak skrzydeł, mogą posiadać struktury typowe dla stadiów larwalnych
* holometabolia- przeobrażenie zupełne- larwy nie przypominają imago, głowa wyraźnie wyodrębniona, tułów i odwłok słabo; występuje stadium poczwarki prawie nieruchomej lub nieruchomej- nie pobiera ona pokarmu, podczas przeobrażania gruntowna przebudowa organizmu- narządy larwalne oprócz układu nerwowego ulegają histolizie, natomiast postać dojrzała rozwija się ze skupień komórek o charakterze embrionalnym (tzw. tarczki imaginalne)
Dział: Apterygogenea Owady pierwotnie bezskrzydłe
- brak skrzydeł
- aparat gębowy gryzący (ortopteroidalny)
- 2 odnóża odwłokowe na pregenitalnych segmentach odwłoka (?)
- przeobrażenie niezupełne, często postacie dojrzałe zachowują zdolność do linienia
- formy żyjące w środowiskach wilgotnych, glebie
Podgromada: Myrientomata
Rząd: Protura Pierwogonki
- ciało delikatne, do 2 mm
- odżywiają się sokami roślinnymi
- brak oczu i czułków, rolę czułków spełnia I para odnóży
- aparat gębowy przystosowany do pobierania płynnego pokarmu
- odwłok o 12 segmentach, na pierwszych 3 występują odnóża
- podczas rozwoju postembrionalnego zwiększa się liczba członów odwłoka
Eosentomon sp.
Podgromada: Oliugentomata
Rząd: Collembola Skoczogonki
- wielkość od 1-2 mm do max 10 mm
- duża głowa, odwłok z 6 segmentów
- oczy wykształcone lub zredukowane, występują czułki
- brak stawowego połączenia pomiędzy golenią a stopą
- na odwłoku cewka brzuszna (na I segmencie) oraz swoisty mechanizm umożliwiający skakanie składający się z: hamowidła (na III segmencie) i widełek skokowych (na IV lub V segmencie)
Podura aquatica- Pchlica wodna
Podgromada: Diplurata
Rząd: Diplura Widłogonki
- od 2 do 8 mm
- głowa szersza od tułowia, ciało wydłużone, odwłok 11 segmentów
- stopy jednoczłonowe, z dwoma pazurkami
- na 11 segmencie występują długie wyrostki rylcowe
Campodea staphylinus Widłogonka pospolita
Podgromada: Zygentoma Rybiki
- żyją w środowisku ciepłym i wilgotnym
- oczy złożone niewielkie lub brak ich, długie, wieloczłonowe czułki
- żuwaczki jednoczłonowe, łączą się stawowo z głową dwoma płaszczyznami
- ciało pokryte łuseczkami
- odwłok zbudowany z 11 segmentów
- u większości wyrostki kolczaste występują od 7 do 9 segmentu, rzadziej 2- 9
- na końcu odwłoka przydatki boczne i nić końcowa
Lepisma saccharina Rybik cukrowy