mgr Dorota Łuczak

SP nr13

Gorzów Wlkp.

• Problem dojrzałości szkolnej i równego startu szkolnego

Rozpoczęcie nauki w szkole jest przełomowym momentem w życiu dziecka. Przejście dziecka do szkoły wiąże się ze zmianą dotychczasowego trybu życia. Stawiane są przed nim nowe wymagania i obowiązki. Oczekuje się od niego panowania określonego zasobu wiedzy oraz umiejętności podporządkowania się stałym i jednakowym dla wszystkich uczniów wymaganiom. Obowiązki dziecka można podzielić na dwie zasadnicze grupy. Pierwsza z nich dotyczy nauki szkolnej, druga przestrzegania określonej dyscypliny, umiejętności współżycia z rówieśnikami i emocjonalnego przystosowania się do nowych sytuacji życia szkolnego. Aby dziecko było w stanie sprostać tym wymaganiom musi osiągnąć dojrzałość szkolną.

Rozwój dziecka jest zależny od takich czynników jak zadatki wrodzone,

organiczne, własna aktywność dziecka, środowisko oraz wpływ wychowania i

nauczania.

Właściwe przygotowanie dziecka do szkoły rozumiane jest zarówno jako:

• wszechstronny rozwój osobowości, czyli rozwój umysłowy, emocjonalno-społeczny, estetyczny i
  fizyczny,

• nastawienie do szkoły i kolegów,

• przybliżenie dziecku niektórych sytuacji spotykanych w życiu szkolnym,

• kształtowanie umiejętności przydatnych w szkole oraz motywacji uczenia się.

Przygotowanie do szkoły polega na wytworzeniu zespołu umiejętności i przyzwyczajeń oraz także cech charakteru, które będą przydatne w szkole. We wszechstronnym rozwoju dziecka uczestniczy rodzina i przedszkole wspomagając się wzajemnie. Rozwój umysłowy i społeczny pobudzany jest dzięki poszerzaniu doświadczenia życiowego dziecka przez uczestnictwo w życiu dorosłych. Dziecko poznaje rzeczywistość, równocześnie kształtując swoją spostrzegawczość, wyobraźnię, mowę i myślenie, przejmuje odpowiednie nastawienie emocjonalne. Dziecko gromadzi spostrzeżenia, doznania, doświadczenia, które ułatwiają mu później naukę w szkole.

Ocena stopnia dojrzałości szkolnej jest oceną poziomu rozwoju dziecka w danym momencie z punktu widzenia gotowości do rozpoczęcia nauki. Musimy sobie zdawać sprawę, że nie jest to tylko samorzutny rozwój dziecka. Na dojrzałość szkolną składają się różnorakie doświadczenia w sferze motorycznej, umysłowej, emocjonalnej i społecznej, kształtujące się na bazie praw fizjologicznych rządzących rozwojem dziecka.

Gotowość do nauki szkolnej jest efektem rozwoju, w którym ważną rolę odgrywają zabiegi wychowawczo-dydaktyczne nauczycieli przedszkola i rodziców. Nie jest więc ona stanem, na który wystarczy po prostu czekać, ale trzeba ją wykształcić poprzez stworzenie dziecku sprzyjających warunków stymulujących jego rozwój. Warunki te tworzy dziecku przedszkole w ścisłej współpracy z rodziną. Ocena stopnia dojrzałości szkolnej uzależniona jest od tego jak przebiegało dotychczasowe życie dziecka, od tego, czy uczęszczało ono, czy też nie do przedszkola, czy miało okazję współdziałania z innymi dziećmi w najbliższym otoczeniu, czy jego potrzeby poznawcze i uczuciowe były zaspokajane przez dorosłych, czy wymagania mu stawiane były dostosowane do jego możliwości.

1. Definicja dojrzałości szkolnej

Termin „dojrzałość szkolna” czy też coraz częściej używany „gotowość szkolna” jest niesłychanie popularny. Najczęściej pojęcie to określa osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, który pozwoli małemu uczniowi podołać wymaganiom stawianym przez szkołę, umożliwi prawidłowe funkcjonowanie w sytuacjach szkolnych.

E.Gruszczyk - Kolczyńska podjęła prace nad opracowaniem problemu „dojrzałości uczenia się matematyki na sposób szkolny.” Ważne jest aby dzieci były odporne emocjonalnie i potrafiły zdobyć się na wysiłek intelektualny w sytuacjach trudnych i pełnych napięć. „Dobre przygotowanie dziecka do szkoły zapewnia, że dziecko dysponuje pewnym zapasem wiadomości i umiejętności, i będzie mogło sprostać wymaganiom w klasie pierwszej.” Jako wskaźniki „dojrzałości do uczenia się matematyki na sposób szkolny” podaje :

• „ umiejętność poprawnego liczenia oraz dodawania i odejmowania w zakresie 10 na konkretach,

• zdolność do rozumowania operacyjnego,

• zdolność do posługiwania się reprezentacjami obrazowymi i pojęciowymi,

• odporność emocjonalną i prawidłowy poziom koordynacji funkcji percepcyjno-motorycznych.”

3. Kryteria dojrzałości szkolnej.

Kryteria dojrzałości szkolnej określają wymagania dotyczące przygotowania

do podjęcia nauki, oraz przeciętne możliwości rozwojowe przyszłych uczniów.

Najczęściej wymieniane kryteria to:

- zasób umysłowy (wiedza o świecie, zasób słownika biernego i czynnego),

- pamięć i uczenie się ( zapamiętywanie słów, symboli, elementów graficznych),

- poziom myślenia (ujmowanie związków przyczynowo-skutkowych

przedstawionych na obrazkach, wykonywanie prostych działań arytmetycznych, słowne wyrażanie
swoich myśli),

- rozumienie symboli graficznych oraz analiza i synteza wzrokowo-słuchowa

(odwzorowywanie układu elementów graficznych, analiza słów),

- koncentracja uwagi i wytrwałość w doprowadzaniu podjętych zadań do końca,

- koordynacja wzrokowo-ruchowa, szczególnie w wykonywaniu czynności

manualnych (rysowanie, wycinanie, ubieranie się ...),

- współpraca z innymi w zajęciach wykonywanych zbiorowo (wspólna zabawa

konstrukcyjna, rozumienie sytuacji społecznych),

- podporządkowanie się poleceniom i obowiązkowość.

Wśród wymienionych wskaźników elementy wyznaczające dojrzałość umysłową dziecka oraz jego dojrzałość społeczno-emocjonalną. Tych ostatnich nie sposób pominąć, bowiem dla dobrego funkcjonowania dziecka w środowisku szkolnym nie wystarczy sama dojrzałość umysłowa. Codzienne sytuacje w życiu rodzinnym i przedszkolnym stanowią źródło kształtowania postaw społecznych. O społecznej dojrzałości dziecka świadczy między innymi stopień jego samodzielności i zaradności, zdolność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, umiejętność porozumiewania się z dorosłymi. Dziecko chętnie podejmuje zlecone przez dorosłych zadania, słucha poleceń i dostosowuje się do nich.

Kontakty społeczne są istotnym czynnikiem rozwoju mowy. Mowa dziecka sześcioletniego jest na tyle rozwinięta, że potrafi ono wypowiadać się pełnymi zdaniami, wyrażając nie tylko to co widzi, ale formułując sądy dotyczące prostych związków przyczynowych.

Od dziecka, które przekracza próg szkoły wymaga się rozumienia symboli graficznych, umiejętności koncentracji uwagi, właściwej koordynacji wzrokowo-ruchowej itp. Można więc przyjąć, że gotowość obejmuje wszystkie sfery funkcjonowania dziecka: percepcyjno- poznawczą, emocjonalno-motywacyjną oraz werbalno- manualną. Dziecko dojrzałe do szkoły potrafi już wyodrębnić szczegóły z całości oraz scalić wyodrębnione elementy. Zdolność do analizy i syntezy słuchowo-wzrokowej jest bardzo ważna przy nauce czytania i pisania.

Ważnym elementem jest rozwój sprawności ruchowych. Przy ocenie dojrzałości szkolnej musimy pamiętać, że dziecko słabsze fizycznie, bardzo drobne, często chorujące może mieć trudności ze znoszeniem długiego siedzenia w ławce, hałasu, który panuje w szkole. Z ogólną sprawnością ruchową wiąże się sprawność manualna, bardzo ważna dla opanowania nauki pisania. Dzieci sprawne ruchowo są bardziej popularne wśród rówieśników, są częściej zapraszane do udziału w grach i uprawiania sportów zespołowych. Sukcesy w zabawach ruchowych sprzyjają rozwojowi ich poczucia własnej wartości.

Zapał dziecka do działania jest również typowym objawem dojrzałości szkolnej. Pozwala mu podjąć różnorakie obowiązki jakie niesie za sobą życie szkolne, przystosować się do nowych warunków, sprostać wymaganiom szkoły.

Rozwój dziecka uwarunkowany jest przez cztery grupy czynników, które oddziałują na dziecko i są ze sobą wzajemnie powiązane :

1 .­­­­­­­ ­Wyposażenie biologiczne, z którym dziecko przychodzi na świat - geny dziedziczone od rodziców i wrodzone cechy indywidualne, na podłożu których formować się będą funkcje psychiczne i fizyczne.

2 . Własna aktywność dziecka jest uwarunkowana przez czynniki biologiczne. Jest to przede wszystkim prawidłowa budowa i sprawne działanie różnych układów i narządów składających się na organizm dziecka. Na szczególną uwagę zasługuje budowa i funkcjonowanie centralnego układu nerwowego oraz stan fizyczny dziecka.

Własna aktywność każdego dziecka jest uzależniona od możliwości , jakie stwarza otoczenie. Płeć dziecka ukierunkowuje w znacznej mierze jego aktywność. Dziewczynki chcąc upodobnić się do matki lub babci, najchętniej bawią się w ubieranie, karmienie, pranie, gotowanie, w sklep. Z tego względu wcześniej osiągają samodzielność w zakresie samoobsługi i różnych czynności dnia codziennego. Wykazują też większą sprawność w zakresie drobnych ruchów manipulacyjnych. Chłopcy zaś chętniej niż dziewczynki podejmują zabawy ruchowe. W efekcie różnorodnych ćwiczeń wykazują większą tężyznę fizyczną, wyższą sprawność w zakresie ruchów dużych oraz zdolność do wzmożonego wysiłku.

3 . Środowisko - rozumiane jako cały świat otaczający dziecko. Najbliższe otoczenie to rodzina. Rozwój dziecka zależy od sytuacji w jego rodzinie. Duże znaczenie dla rozwoju mają warunki materialne i mieszkaniowe, struktura rodziny, liczba dzieci w rodzinie, poziom umysłowy i kulturalny rodziców, ich właściwości psychiczne i postawy wobec dziecka oraz zależny od nich system wychowawczy i ogólna atmosfera panująca w rodzinie. Im lepsze są warunki materialne i mieszkaniowe rodziny, tym większa jest szansa na pełne zaspokojenie różnorodnych potrzeb dziecka (w zakresie wyżywienia, ubrania, zabawek i rozrywek). Przy złych warunkach mieszkaniowych , czy też w rodzinie, w której panuje napięta atmosfera, w której brak więzi uczuciowej i zainteresowania dzieckiem, w rodzinie rozbitej warunki rozwoju są znacznie gorsze.

4 . Wychowanie i nauczanie - od momentu narodzin dziecko podlega tym procesom, uczy się otaczającego świata przy pomocy dorosłych. To oni podsuwają mu wzory postępowania polegające na słownych instrukcjach zawierających nakazy i zakazy, na stosowaniu pochwał, nagród oraz nagan. Oddziałując pozytywnie na dziecko starają się ukształtować jego pewne cechy i umiejętności.

Wychowanie i nauczanie instytucjonalne jest procesem zaplanowanym zgodnie ze znajomością praw rozwoju i zgodnie z wymaganiami współczesnego świata. Działalność pedagogiczna w przedszkolu łączy pełnienie zadań wychowania i nauczania, umacnia w środowisku dziecka działanie czynników sprzyjających jego rozwojowi i eliminuje czynniki szkodliwe.

Rozwój każdego dziecka przebiega w różnym tempie. Niektóre już w wieku sześciu lat osiągają dojrzałość do podjęcia nauki pod względem fizycznym, intelektualnym i społecznym. Inne choć starsze są jeszcze na niższym poziomie.

• Dużą rolę w rozwoju sfer osobowości odgrywa rozszerzenie środowiska wychowawczego dzieci o zamierzone i planowe oddziaływanie przedszkola, które wykorzystując w swej pracy dydaktyczno - wychowawczej różnorodne formy, metody i środki, wzbogaca wiedzę i doświadczenia wychowanków.

Poziom dojrzałości szkolnej w dużym stopniu decyduje o powodzeniu dzieci w szkole. Przygotowanie dziecka do roli ucznia odbywa się nie tylko w roku poprzedzającym pójście do szkoły, ale i w latach poprzednich, kiedy niezależnie od tego, czy uczęszcza ono do przedszkola, czy przebywa w domu pod opieką dorosłych, osiąga kolejne etapy rozwoju. Możliwości dziecka przekraczającego szkolny próg są duże. Należy jednak pamiętać, że w momencie startu szkolnego nie zawsze są równe. Aby ułatwić dziecku start w nowy etap, którym przez wiele lat będzie systematyczna nauka, rodzice i nauczyciele przedszkola powinni dołożyć wszelkich starań aby w pełni przygotować dziecko do podjęcia nauki wykorzystując przy tym jego aktywność własną i zdolności.

© Dorota Łuczak

¹ Sawa B.: Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987, s. 22

² Gruszczyk - Kolczyńska E., Zielińska E.: Dziecięca matematyka, WSiP, Warszawa 1997

³ Kożniewska E.: Diagnoza dojrzałości szkolnej. Problemy Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego, 1996 nr2 (5)

---