Logistyka - koncepcje i rozwój
Pojęcie i istota logistyki
W latach 90 nastąpiło upowszechnienie w praktyce gospodarczej, a także w literaturze ekonomicznej pojęcia „logistyka”. Dotyczy to zwłaszcza krajów o rozwiniętej gospodarce rynkowej, które cechuje wysoka produktywność zaangażowanych zasobów, sprawność procesów gospodarczych, wydłużenie horyzontu czasowego w zarządzaniu.
W polskiej literaturze ekonomicznej najwcześniej pojęcie logistyki wprowadził W. Stankiewicz. Odnosiła się ona przede wszystkim do sfery obronności.
W literaturze zagranicznej i krajowej nie ma dotychczas powszechnie przyjętej definicji logistyki. Poszczególni autorzy akcentują znaczenia tego pojęcia, odnosząc je zarówno do praktyki gospodarczej, jak i dziedziny wiedzy ekonomicznej. Na przykład F. J. Beier i K. Rutkowski stwierdzają, że logistyka w swym cywilnym wcieleniu nie jest jednoznacznie rozumiana, podobnie jak na przykład produkcja. Formułują oni następującą definicję:
„Przez logistykę rozumie się z reguły pojęcie oznaczające zarządzanie działaniami przemieszczania i składowania, które mają ułatwić przepływ produktów z miejsc pochodzenia do miejsc finalnej produkcji, jak również przepływ związanej z nimi informacji w celu zaoferowania klientowi odpowiedniego poziomy obsługi po rozsądnych kosztach.”
Z definicji tej wynikają trzy zadania stawiane logistyce:
koordynacja przepływów surowców, materiałów i wyrobów gotowych do konsumentów,
minimalizacja kosztów tego przepływu,
podporządkowanie działalności logistycznej wymogom obsługi klienta,
Z kolei M. Sołtysik definiuje logistykę następująco:
„Logistyka jest dziedziną wiedzy o procesach logistycznych w gospodarce oraz sztuce skutecznego zarządzania tymi procesami”.
Uogólniając poglądy powszechnie uważane w literaturze, można wyróżnić co najmniej trzy podstawowe koncepcje logistyki:
Logistyka to procesy przepływu dóbr materialnych - surowców, półfabrykatów, wyrobów gotowych - w przedsiębiorstwie, a także pomiędzy przedsiębiorstwami, oraz przepływ strumieni informacyjnych, odzwierciedlające procesy rzeczowe i wykorzystywane w sterowaniu tymi procesami.
Logistyka to pewna koncepcja, filozofia zarządzania procesami realnymi (przepływem dóbr), oparta na zintegrowanym, systemowym ujmowaniu tych procesów.
Logistyka to dziedzina wiedzy ekonomicznej, badająca prawidłowości i zjawiska przepływu dóbr i informacji w gospodarce, a także w poszczególnych ich ogniwach.
Wymienione trzy koncepcje uzupełniają się wzajemnie. W warunkach współczesnej gospodarki przepływ fizyczny dóbr materialnych staje się coraz bardziej skomplikowany. Sterowanie tym procesem wymaga odpowiednich informacji i określonego przetworzenia. Dopiero wtedy można podejmować właściwe decyzje.
Współczesne rozumienie procesów logistycznych to integracja strumieni rzeczowych i informacyjnych, to patrzenie na procesy gospodarcze przez pryzmat tych strumieni, sprawności ich przepływu, a także kosztów, jakie za sobą pociągają.
Przepływ strumieni rzeczowych w gospodarce jak również w pojedynczym przedsiębiorstwie nie zawsze może być z różnych względów ciągły, wobec czego powstaje problem tworzenia się zapasów.
Zapasy powstają w różnych ogniwach procesów przepływu i pełnią rozmaite funkcje. Tak więc powstawanie i utrzymanie zapasów to także integralna część procesów logistycznych
Działania wspomagające przepływ produktów, to działania wymagające dysponowania wieloma środkami technicznymi, które można określić jako infrastrukturę logistyczną. Do technicznej infrastruktury zalicza się: budynki i budowle magazynów, środki transportu, magazyny i urządzenia zapewniające transport, rodzaje opakowań.
Przepływ dóbr rzeczowych, utrzymywanie zapasów, funkcjonowanie infrastruktury technicznej są przyczyną powstawania kosztów procesów logistycznych. Koszty te stanowią istotny składnik logistyki, wpływają na całokształt ekonomicznej efektywności procesów gospodarczych.
Definiując istotę logistyki, jej składniki lokalizowaliśmy w całokształcie realnych procesów gospodarczych. Mikro i makro ujęcie logistyki to skala rozpatrywanych zjawisk i procesów,. Nie można wyjaśnić istoty i zakresu procesów logistycznych w skali makro, nie definiując je w skali mikro.
Logistyka mikroekonomiczna to przede wszystkim logistyka podmiotu gospodarczego, logistyka w przedsiębiorstwie. Treść procesów logistycznych przedsiębiorstwa wyznacza przede wszystkim przedmiot działalności i stopień złożoności realizowanych procesów gospodarczych. Złożoność i zakres procesów logistycznych są tym większe, im bardziej są skomplikowane procesy gospodarcze w przedsiębiorstwie. W wielkim przedsiębiorstwie produkcyjnym procesy te ulegają komplikacji, ale ich istota nie ulega zmianie.
Logistyka makroekonomiczna to całokształt procesów logistycznych rozpatrywanych w szerszej skali gospodarki krajowej. Wyodrębnia się jeszcze szczebel pośredni mezologistykę obejmującą branże i działy gospodarki narodowej, a także eurologistykę oraz logistykę globalną. Powstaje wówczas swego rodzaju piramida logistyczna co w uproszczeniu oddaje
Poszczególne szczeble ujęcia logistyki nie zmieniają jej istoty, która dotyczy realnych procesów, jakie występują wyłącznie w podmiotach gospodarczych. Chodzi tu o rozpatrywanie pewnych zjawisk i procesów, które w ujęciu mikro nie są widoczne. Gospodarka jako całość nie jest tylko sumą podmiotów gospodarczych. Ich zasobów i rezultatów działania. Podobnie procesy logistyczne rozpatrywane w skali szerszej niż przedsiębiorstwo wnoszą nowe zjawiska i cechy szczególne. Z punktu widzenia mikrologistyki trudno byłoby rozpatrywać takie elementy procesów, które wykraczają poza przedsiębiorstwo np. centra dystrybucji, terminale kontenerowe itp.
Procesy logistyczne nie są i nie mogą być sterowane w sposób scentralizowany. Wszelkie ujęcie logistyczne (poza ujęciem mikro) mają charakter modelowy, a nie organizacyjny.
Podstawowe sfery działalności logistycznych.
Mądre zarządzanie przepływami rzeczowymi i składowaniem w sferach zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji może znacznie przyczynić się do redukcji kosztów przedsiębiorstwa. Osiągnięcie takich celów wymaga jednak konieczności zaangażowania się logistyki w szereg sfer działań przedsiębiorstwa, z których do najważniejszych należą: obsługa klientów, transport, kontrola zapasów, składowanie zaopatrzenie materiałowe, prognozowanie popytu, zarządzanie informacjami.
Centralne miejsce wśród działać logistycznych przedsiębiorstw zajmuje obsługa klienta. Ponieważ każde z działań logistycznych firmy ma wpływ na otrzymywanie przez właściwego klienta właściwego produktu, we właściwej kondycji, we właściwym miejscu i czasie oraz po właściwych kosztach, to dążenie do właściwej obsługi klienta sprowadza się do zintegrowanego zarządzania wszystkimi wymienionymi działaniami logistycznymi w taki sposób, aby osiągnąć niezbędny poziom zadowolenia klienta przy możliwie najniższych kosztach globalnych.
Transport ma zasadnicze znaczenie w przemieszczaniu się produktów z miejsc pochodzenia do miejsc konsumpcji lub użytkowania. Przemieszczanie produktów wymaga od logistyki podejmowania wielu decyzji dotyczących takich problemów jak np. wybór gałęzi transportu, wybór określonego przewoźnika, sposób przewozu i drogi przewozu, spełnienie wielu wymogów wysyłkowych i prawnych W przypadku posiadania transportu własnego zachodzi potrzeba sprawnego, efektywnego zarządzania.
Aby zapewnić ciągłość produkcji niezbędne są zapasy. Utrzymywanie zapasów to pieniądze zamrożone, niedostępne do realizacji innych celów. Pomyślna kontrola zapasów obejmuje określenie poziomu zapasów niezbędnych do osiągnięcia określonego poziomu obsługi klienta przy pełnym wzięciu pod uwagę kosztów wykonywania innych działać logistycznych.
Do utrzymywania zapasów niezbędne są składy. Generalnie im większy jest odstęp czasowy między wytworzeniem a wykorzystaniem produktów, tym większe jest zapotrzebowanie na usługi składowe. Do problemów decyzyjnych związanych ze składowaniem należą decyzje dotyczące wykorzystania własności składów (własne dzierżawione lub publiczne). Niezależnie od tego czy obiekty są własne czy nie, decyzje dotyczące lokalizacji należą do najważniejszych. Wpływ lokalizacji na koszt wzrósł znacznie w wyniku wzrostu ceny paliw. Strategiczne decyzje lokalizacyjne mogą poprawić poziom obsługi klienta poprzez zlokalizowanie zakładów produkcyjnych i składów w pobliżu rynków zbytu.
Kolejną ważną rzeczą jest proces realizacji zamówień. Szybkość i dokładność wykonywania czynności związanych z realizacją zamówienia wpływa bezpośrednio na poziom obsługi klienta oferowany przez przedsiębiorstwo.
Procesy produkcyjne wymagają sprawnego zaopatrzenia. Decyzje zaopatrzeniowe obejmują między innymi wybór realizacji źródeł zaopatrzenia, określenia form zakupu, określenia cen, kontroli jakości itp. Prognozowanie popytu obejmuje ilości produkcji i towarzyszącego nam serwisu, które będą zapotrzebowane przez klienta w danym okresie w przyszłości. Potrzeba dokładnego rozeznania na ile produktu będzie zapotrzebowanie, jest ważna z punktu widzenia działalności wszystkich pionów przedsiębiorstwa, w szczególności jednak pionów marketingu, produkcji i logistyki.
Podstawą nowoczesnych systemów logistycznych jest sprawne i efektowne zarządzanie informacjami. Sprawny i efektywny obieg informacji musi mieć ujścia pomiędzy przedsiębiorstwem a jego klientami, głównymi pionami funkcjonalnymi, różnymi sferami działań logistycznych, różnymi częściami składowymi każdej ze sfer działania logistycznego. System informacji jest centralnym ogniwem koordynującym cały proces logistyczny wewnątrz przedsiębiorstw integrujący go z otoczeniem zewnętrznym.
Opakowanie spełnia dwie podstawowe funkcje - marketingową, logistyczną. W sensie marketingowym jest funkcją promocji, reklamy. Z drugiego punktu widzenia logistyki opakowanie chroni produkt przed uszkodzeń i dlatego funkcja ta może wspomagać efektywne składowanie i różnorodne czynności manipulacyjne.
Coraz częściej w gestii logistyków znajduje się problem gospodarowania odpadami. Do obowiązków logistycznych należy zajęcie się efektywnym składowaniem lub powtórnym wykorzystaniem w procesach produkcyjnych bądź utylizacyjnych.
Obsługa zasobów towarowych jest istotną częścią procesów logistycznych. Większość systemów logistycznych jest nieprzygotowana do obsługi przepływów towarowych w odwrotnym kierunku. Poza przepływami surowców, materiałów do produkcji i wyrobów gotowych logistyka musi zajmować się także zaopatrywaniem nabywców w części zamienne i wieloma czynnościami posprzedażowymi.