I. Pytania ogólne
1.Powstanie kryminalistyki
Źródłem powstania kryminalistyki jako dziedziny nauki były przemiany cywilizacyjne okresu rewolucji przemysłowej -> migracje ludzi ze wsi do miast, czyli ze skupisk, gdzie każdy każdego zna do skupisk dużych, gdzie większość ludzi jest anonimowa. W związku z tym pojawiła się potrzeba utworzenia nowych metod wykrywania przestępstw, które będą bardziej adekwatne do sytuacji. Inną przesłanką był rozwój nauki i pojawienie się nowych metod i narzędzi.
Postacie zasłużone dla kryminalistyki:
-> sir Edward Henry:
- opracował system klasyfikacji daktyloskopijnej
- 1901r - zorganizował w Scotland Yard pierwszą na świecie registraturę daktyloskopijną
- 1903r - został szefem Metropolitan Police
Kryminalistyka w Polsce:
Zaczęło się od medycyny sądowej, najbardziej znanymi przedstawicielami byli:
- Leon Wachholz
- Ludwik Twichmann
- Ludwik Hirszfeld
- Jan Stanisław Olbrycht
2. Laboratoria kryminalistyczne w Polsce:
- Laboratorium Policyjne Centrali Służby Śledczej(1927r)
- Instytut Ekspertyz Sądowych(1927r)
- Katedra Kryminalistyki UW
3. Pojęcie kryminalistyki(taktyka i technika kryminalistyczna) wg:
- P. Horszowskiego - kryminalistyka zajmuje się badaniem sposobów i środków dokonania przestępstw
- B. Hołyst - kryminalistyka to nauka o metodach ustalania faktu przestępstwa
- Z. Czeczot - nauka praktyczna, opracowuje zasady sprawnego działania
Kryminalistyka dzieli się na:
-> taktykę kryminalistyczną - czyli badanie sposobów dokonania przestępstw oraz opracowywanie metod ich wykrywania poprzez realizację czynności dochodzeniowo-śledczych oraz
operacyjno-rozpoznawczych, jak np:
- przesłuchanie
- przeszukanie
- okazanie
- eksperyment śledczy
- pościg
- zasadzka
- kontrola operacyjna
- zakup kontrolowany
-> technikę kryminalistyczną - badania środków technicznych wykorzystywanych do popełnienia przestępstwa oraz opracowywanie metod i środków technicznych służących do identyfikacji sprawców przestępstw.
4. Działy techniki kryminalistycznej
- daktyloskopia
- badania pisma ręcznego i dokumentów
- fonoskopia
- mechanoskopia
- traseologia
- antroposkopia
- otoskopia
- cheiloskopia
5. Ślady kryminalistyczne i ich podział
Ślady kryminalistyczne - wg Jana Sehna to wszelkie zmiany w obiektywnej rzeczywistości, które jako spostrzegalne znamiona po zdarzeniach będących przedmiotem postępowania stanowią podstawę do odtworzenia przebiegu tych zdarzeń zgodnie z rzeczywistością.
Ślady można podzielić na:
- substancje pamięciowe
- odwzorowanie, plany i inne
- daktyloskopijne, biologiczne, traseologiczne, mechanoskopijne, broni, fałszerstw dokumentów, fonoskopijne, fizykochemiczne, osmologiczne, przestępstw komputerowych
- ślady sprawcy, ofiary, świadka i innych osób
- ślady człowieka, zwierzęcia, zjawisk i rzeczy
Inny podział:
- substancje
- obrazy
- engramy pamięciowe
- mowa, dźwięki
- zapachy
- przemiany materii
- zmiany w przestrzeni
- przedmioty
6. Identyfikacja kryminalistyczna (Proces: utożsamianie, stwierdzanie, ustalanie przez porównanie lub rozpoznawanie; Wynik: utożsamianie, stwierdzanie, ustalanie, czy obiekt jest ten sam lub taki sam)
-> grupowa - celem jest zakwalifikowanie obiektu do jakiejś grupy, charakteryzującej się zespołem cech; czasami jest etapem na drodze indywidualnej, a czasami jest kresem możliwości, gdy:
- nie ma cech identyfikujących obiekt
- takie cechy są, ale nie można ich ustalić
-> indywidualna - gdy chcemy ustalić tożsamość konkretnego, indywidualnego obiektu
-> bezpośrednia - jednoznaczne zidentyfikowanie osoby wprost na podstawie posiadanych danych (np. imię, nazwisko, adres)
-> pośrednia - jednoznaczne zidentyfikowanie osoby na podstawie relacji wewnątrz wszystkich posiadanych danych
- pozytywna, negatywna, eliminacyjna
- kategoryczna, prawdopodobna
- materiał dowodowy, porównawczy, kontrolny
- wartość diagnostyczna
- wartość dowodowa
- cechy identyfikacyjne (elementy odróżniające)
II. Daktyloskopia
1. Właściwości linii papilarnych:
- niepowtarzalność
- niezmienność
- nieusuwalność
2. Rodzaje wzorów linii papilarnych
-> wzory łukowe:
- łuki zwykłe
- łuki namiotowe
-> wzory pętlicowe:
- pętlica prawa
- pętlica lewa
-> wzory wirowe:
- wiry typowe
- torebkowe
- dwupętlicowe
- złożone
3. Minucje - elementy podstawowe dla identyfikacji daktyloskopijnej.
Podstawowe rodzaje minucji:
- odcinki
- początki i zakończenia
- haczyki
- rozwidlenia
- kropki
4. AFIS
- powstał w 1978r i został wyprodukowany przez firmę Printrak
- wykorzystywany obecnie przez większość policji na świecie
- gromadzenie danych daktyloskopijnych cudzoziemców; gromadzenie obrazów niezidentyfikowanych śladów daktyloskopijnych z miejsc przestępstw; porównywanie obrazów odbitek, nieznanych śladów
5. Podstawy prawne daktyloskopii
Art. 74, 2pkt. KPK
6. Rodzaje śladów linii papilarnych
- ślady nawarstwione - naniesione substancje potowo-tłuszczowe; naniesione innymi substancjami (np. krwią, farbą, smarem)
- ślady odwarstwione
- ślady wgłębione
7. Metody ujawniania śladów linii papilarnych
- metody optyczne (pod wpływem promieniowania widzialnego i UV)
- metody fizyczne (proszki daktyloskopijne, SPR, metalizacja próżniowa, fiolet krystaliczny)
- metody chemiczne (czerwień węgierska)
- metody fizykochemiczne (cyjanoakryl)
- metody fluoroscencyjne
III. Pismo ręczne
1. Rodzaje cech pisma ręcznego:
- cechy syntetyczne (klasa pisma, ogólny obraz, stopień staranności)
- cechy topograficzne (margines lewy i prawy, górny i dolny, wcięcia akapitowe)
- cechy mierzalne (pole i wielkość pisma, szerokość znaków)
- cechy konstrukcyjne (budowa znaków, odmiany znaków, budowa wiązań)
- cechy motoryczne (tempo pisania, impuls, następstwa znaków oraz nacisk)
2. Metody podrabiania podpisów:
-> naśladownictwo
- intelektualne
- wzrokowe
- z pamięci
- wyuczone
-> odwzorowanie
-> autofałszerstwo
3. Rodzaje i zasady pobierania materiału porównawczego:
- materiał bezwpływowy (z podobnego okresu)
- materiał na żądanie (wpływowy) - podłoże, środek pisarski, warunki pisania, treść dosłowna lub zbliżona, zmiana kartek, tempo pisania, wielkość liter, pochylenie liter.
- materiał powstały w związku ze sprawą
Należy dążyć do uzyskania podobnych form graficznych, ale nie pokazywać materiału dowodowego.
IV. Techniczne zabezpieczenia dokumentów
1. Przykłady dokumentów publicznych:
- banknoty
- dokumenty tożsamości
- czeki
- weksle
- karty płatnicze
- znaki akcyzy
- świadectwa ukończenia uczelni
2. Rodzaje zabezpieczeń dokumentów:
-> rodzaje podłoża(zabezpieczenia w podłożach):
- znaki wodne
- nitki zabezpieczeniowe
- włókna, broki (UV)
-> druk (staloryt, offset, typografia)
-> tło (gilosz, mikrodruki)
-> farby specjalne (wykazujące fluoroscencyjne, zmienne optyczne, penetrujące)
-> retro wers
-> efekt kątowy, relief, irys
-> foliogramy
-> wpisy i podpisy
-> zdjęcia
-> pieczęcie
-> laminowania
-> zabezpieczenia elektroniczne
-> zabezpieczenia biometryczne
3. Znak wodny
-> zwany także foliogramem - to charakterystyczny obraz widziany w świetle przechodzącym, uzyskiwanym w trakcie formowania papieru, widoczny jest jedynie dzięki zróżnicowanej warstwy papieru lub zagęszczenia włókien. Obecnie stosowany jest jako zabezpieczenie druku.
-> druk stalorytniczy - wykorzystywany jako zabezpieczenie druku, umożliwia nadrukowywanie wypukłych wzorów np. na banknoty co pomaga w ich identyfikacji
-> nitka zabezpieczająca - metalowy pasek wpuszczony do wnętrza papieru z prześwitami; to zabezpieczenie druku wprowadzane podczas produkcji papieru
-> efekt kątowy - rodzaj zabezpieczenia druku, uzyskiwany dzięki przetłoczeniom papieru w wyniku stosowania techniki druku, jaką jest staloryt. W zależności od kąta obserwacji można dostrzegać raz jeden, raz drugi obraz w tym samym miejscu druku
-> retrowers - jedna z form zabezpieczenia dokumentów, polega na druku grafiki na stronie przedniej (recto) i odwrotnej (verso). Grafiki oglądowe oddzielnie mogą nie nieść treści, ale dopiero oglądane pod światło wspólnie tworzą element znaczeniowy.
-> farby specjalne - mogą to być farby zmieniające kolor pod wpływem promieni UV, niewidoczna farba fluorescencyjna zamieniająca kolor pod wpływem temperatury.
4. Zabezpieczenia banknotów
-> specjalna , tajna receptura papieru, zastępowanie go podłożem polimerowym
-> stosowanie mikrodruku (np. banknot 20 USD; mikrotekst)
-> retrowers (to obraz widoczny w prześwicie, utworzony z dokładnie dopasowanych elementów, znajdujących się po obu stronach banknotu)
-> znak wodny
-> nitka zabezpieczająca
-> nadruk farbą zmienną optycznie
-> staloryty (elementy wypukłe) ; offset (drukowanie tła i elementów płaskich)
-> typografia (numerowanie banknotów)
5. Zabezpieczenie dowodu osobistego
-> kinegram - element znajdujący się na awersie dokumentu w prawym dolnym rogu, dający efekt holograficznej zmiany barwy i motywu, a także efekt kinetyczny
-> zdjęcie, wzór podpisu i dane - nanoszone techniką grawerowania laserowego
-> efekt CLI - element umieszczony w prawym górnym rogu rewersu, zawiera PESEL, rok ważności dokumentu
-> efekt OVI - godło kraju naniesione na rewersie dokumentu naniesioną za pomocą farby zmiennej optycznie, dodatkowo element jest aktywny w świetle UV.
-> zabezpieczenia widoczne w świetle kierunkowym
-> zabezpieczenia widoczne w świetle UV:
- linie giloszowe
- napisy
- stylizowane litery RP
- nitka zabezpieczająca
V. Osmologia
1. Zabezpieczanie śladów zapachowych:
- ślad zapachowy zabezpiecza się na przedmiotach, które miały kontakt z podejrzanym dłużej niż 30 minut (ślady biologiczne, rzeczy osobiste)
- zapach dłużej utrzymuje się na powierzchniach chłonnych oraz w niskiej temperaturze niż w wysokiej
- ślad zapachowy zabezpiecza się przykrywając go pochłaniaczem (tkanina o podwyższonej chłonności), a następnie szczelnie okrywając aluminiową folią tak, aby zapach nie mógł się ulotnić i aby przenikał na pochłaniacz (trwa to ok. 30 minut)
- następnie zdejmuje się folię, a pochłaniacz za pomocą pensety wkłada się do sterylnego, szklanego i bezwonnego naczynia, opatruje się je metryczką
- zapach można także pobrać za pomocą pompy próżniowej
- ślady zapachowe z powierzchni wilgotnych należy albo zamrozić, albo wysuszyć w temp. pokojowej; w przypadku zamrożenia ślad należy natychmiast przekazać do pracowni osmologicznej
2. Pobieranie materiału porównawczego:
- pobiera się go od podejrzanego w celu przeprowadzenia badań osmologicznych. W tym celu zapach porównawczy pobiera się od podejrzanego dając mu do potrzymania w rękach sterylne pochłaniacze lub w razie konieczności przykładając do jego ciała (np. pod stopami lub pachami). Proces ten trwa kilkanaście minut.
- w trakcie pobierania należy pamiętać o przestrzeganiu pewnych reguł:
-> pobierania materiału porównawczego nie może robić osoba zabezpieczająca materiał dowodowy, co eliminuje możliwość kontaminacji śladów
-> materiał pobiera się w pomieszczenie wolnym od silnych, obcych zapachów
->materiał pobiera się z wcześniej umytych i osuszonych rąk, w szczególnych przypadkach można też z innych części ciała lub z krwi
-> pochłaniacz trzeba przekazać w sposób minimalizujący nanoszenie innych zapachów
-> liczba pochłaniaczy porównawczych powinna dublować materiały dowodowe
-> czas pobierania materiału porównawczego powinien wynosić 15 minut
-> materiał można zabezpieczyć z przedmiotów lub rzeczy, co do których istnieje pewność, że dana osoba miała z nimi bezpośredni kontakt
-> pochłaniacze po nasyceniu należy umieścić w neutralnym zapachowo opakowaniu szklano-metalowym
3. Szereg selekcyjny:
- odpowiednio ustawione pojemniki z umieszczonym wewnątrz materiałem zapachowym przygotowanym do badań zgodności zapachowej
- wykorzystuje się w nim materiał dowodowy, materiał uzupełniający oraz porównawczy
4. Próby kontrolne:
- próby, w trakcie których w ciągu selekcyjnym znajduje się materiał kontrolny, stosowany w celu ustalenia, czy w ciągu selekcyjnym nie znajduje się zapach zaburzający pracę psa oraz czy pies w dniu badania pracuje prawidłowo
- próba w układzie kontroli negatywnej (próba zerowa)
- próba w układzie kontroli pozytywnej
5. Badania identyfikacyjne:
- kolejne próby z zabezpieczonym materiałem dowodowym i porównawczym przeznaczonym do identyfikacji
VI. Traseologia
1. Traseologia zajmuje się badaniami porównawczymi śladów stóp zarówno odzianych jak i bosych, badaniami porównawczymi śladów obuwia
2. Rodzaje śladów traseologicznych:
- ślady stóp ludzkich (obutych, odzianych, bosych)
- ślady kończyn zwierząt
- ślady pojazdów na kołach, gąsienicach, płozach i innych
- ślady wgłębione
- ślady odwarstwione
3. Ichnogram:
- kierunek linii chodu, kąt stopy i kąt kroku, długość i szerokość kroku, badanie śladów obuwia
4. Zabezpieczanie śladów traseologicznych:
- obecność śladów pozornie niewidocznych ujawnia się za pomocą skośnie padającego światła skupionego lub za pomocą promieni UV. Następnie fotografuje się je, a potem oczyszczony ślad odwzorowuje
- ślady wgłębione w substancjach zwartych - za pomocą gipsu alabastrowego, albo kamienia dentystycznego, a w podłożach niestałych po uprzednim utrwaleniu nawierzchni, np. lakierem do włosów
- odcisk w substancjach sypkich najpierw utrwala się, po czym odwzorowuje żywicą silikonową. Ślady na uwarstwione przenosi się na folię daktyloskopijną, ślady utajone uwidacznia się za pomocą proszków daktyloskopijnych
- ślady pyłowe zdejmuje się metodą elektrostatyczną na aluminiową płytkę pokrytą folią
5. Rodzaje cech identyfikacyjnych obuwia:
- grupowe - kształt podeszwy, budowa spodu podeszwy, wzorcowa kompozycja podeszwy
- indywidualne - indywidualne cechy klasyczne, elementy podłoża przejęte przez podeszwę
- indywidualizujące - zdarcia, zużycia, cechy produkcyjne
VII. Oględziny
1. Cel oględzin:
- postępowanie przygotowawcze
- wyjaśnienie okoliczności zdarzenia i sprawcy
- zebranie materiału dowodowego
2. 7 złotych pytań:
- co się zdarzyło?
- gdzie?
- kiedy?
- jak?
- czym?
- dlaczego?
- kto?
3. Czynności przygotowawcze:
- zabezpieczenie miejsca
- organizacja i przygotowanie do pracy grupy operacyjno-śledczej
- czynności porządkowo-organizacyjne
4. Etapy oględzin:
-> wstępny - dokładne zapoznanie się z przedmiotem oględzin, otoczeniem i ich właściwościami, uściślenie obszaru, zlokalizowania śladów i dowodów
-> szczegółowy - etap główny, szczegółowe oględziny kolejnych fragmentów danego obszaru, przedmiotu, poszukiwanie, ujawnianie, dokumentowanie i zabezpieczanie śladów kryminalistycznych
-> końcowy - kontrola obszaru badanego w celu stwierdzenia ewentualnie pominiętych elementów, zbierania zabezpieczonych śladów
5. Dokumentacja oględzin:
- dokładny opis miejsca ujawnienia śladu, a także odległości, w jakich znajdował się w stosunku do nieruchomych punktów odniesienia
- opis przedmiotu, bądź podłoża z dokładnym opisem jego właściwości
- charakterystykę śladu (forma odwzorowania, rodzaj i wielkość, rodzaj przedmiotów, materiał, kolor i cechy szczególne)
- metoda ujawnienia śladu
- oznaczenie śladu, zgodnie z tym na fotografii
- sposób zabezpieczenia i pakowania
VIII. Broń palna
1. Pojęcie broni palnej:
Wg art. 7 ust. I ustawy o broni i amunicji, bronią palną w rozumieniu tej ustawy jest narzędziem które w wyniku działania sprężonych gazów, powstałych na skutek spalania materiałów miotających (najczęściej prochu strzelniczego) jest zdolne do wystrzelenia pocisku lub substancji z lufy albo elementu zastępującego lufę
- za broń palną uznaję się (jej posiadanie) także części broni: szkielet, bęben, zamek, komora zamkowa, lufa lub amunicja
2. Rodzaje broni palnej:
- broń bojowa (karabiny, karabiny maszynowe, automatyczne, pistolety i rewolwery)
- broń myśliwska (śrutowa i kulowa)
- broń sportowa (małokalibrowa)
- broń specjalnego przeznaczenia (rakietnica)
- broń gazowa
3. Podstawowe elementy budowy pistoletu:
- uchwyt
- muszka
- lufa
- szczerbinka
- język spustowy
- magazynek
- kabłąk spustowy
- bębenek
- kurek
- kolba
4.Kaliber lufy:
- to średnica lufy broni, w przypadku luf gwintowych średnica mierzona między przeciwległymi polami
5. Elementy budowy naboju:
6. Ślady na łuskach pozostawiają:
- komora nabojowa
- czółko trzonu zamkowego
- grot iglicy
- wyrzutnik
7. Ślady na pociskach:
- powstają w wyniku kontaktu pocisku z przeszkodą, ciałem oraz w chwili poruszania się pocisku w lufie i przy wyjściu z niej
- strzał oddany z bliska pozostawia na przeszkodzie lub w ciele drobiny prochu i osmala brzegi rany, bądź zostawia okręgi z osmalin
- otwór wlotowy jest zawsze mniejszy niż wylotowy
8. Zbiory łusek i pocisków - przeznaczenie:
- umożliwia ustalenie rodzaju naboju, kalibru, typu broni
- na podstawie łusek i pocisków można także ustalić kierunek i odległość strzału
9. GSR - Gun Shot Residue - (tzw. cząsteczki osiadające na dłoniach osoby strzelającej), mogą to być cząsteczki ołowiu, antymonu i baru)
IX. Wariografia
1. Parametry pomiaru:
- oddychanie
- elektryczne przewodnictwo skóry
- ciśnienie krwi
2. Metody badań:
- metoda Keelera (pytania krytyczne i obojętne)
- metoda Reida (pytania obojętne, krytyczne i kontrolne)
- metoda Backstera
3. Podstawy prawne badań:
- art. 171 § 5 pkt. 2 KPK
- art. 192a § 2 w zw. z § 1 KPK
X. Mechanoskopia
- dział techniki zajmujący się identyfikacją narzędzi wskutek ich użycia
- mechanoskopia zakresem swojego działania obejmuje nie tylko narzędzia rozumiane jako wytwór rąk ludzkich, ale każdą rzecz, która jako narzędzie zostało użyte (gałąź, kamień)