Cele kwwp XXw:
*rekonstrukcja współczesnych teorii i nurtów wychowania i ich konfrontacja z tradycją.
*uświadomienie, iż postawy aksjologiczne systemu, w którym żyjemy nie zamykają się w granicach tradycji, ideologii czy etosu.
*wskazanie, iż współczesny świat pedagogicznych idei nie jest ostatecznie zamkniętym zbiorem teorii lub nurtów wychowania, ale zaledwie otwarciem pola do zaistnienia kolejnych rodzajów i myśli pedagogicznych.
Zadania:
*próba wskazania podst. problemów pedagogiki, do których należy m.in. odpowiedź na pytanie o nią samą, czyli o jej tożsamość.
*próba wskazania jak pedagogika z punktu widzenia domniemanej naukowości rozwiązuje problemy badawcze.
*racjonalność emocjonalna - poprzez zdobytą wiedzę dotycząca teorii i nurtów pedagogicznych umiejętność wypowiadania się we własnym imieniu.
*inspiracja do własnych poszukiwań badawczych i pedagogicznych.
Czynniki determinujące kwwp XXw
*ekonomiczny (gospodarczy) - pieniądze zapewniają np. możliwość studiowania, podwyższenia kwalifikacji po to by pracować.
*społeczno polityczny państwa: -totalitaryzm-zaszeregowanie, najważniejsze jest dobro ogółu, cenzura, traktowanie przedmiotowe, -demokratyczne- jednostka postrzegana podmiotowo autonomia, wolność słowa, swoboda.
*rozwój pedagogiki jako nauki (na rozwój pedagogiki mają wpływ filozofia, etyka, psychologia, medycyna, ekonomia, informatyka).
*uwarunkowania kulturowe i historyczne.
Źródła celów i ideałów wychowania:
*religia- wskazuje wartości moralne (dekalog)
*filozofia- pedagogika wyodrębniła się z filozofii
Pięć stylów rozumienia pedagogiki
1.Pedagogika rozumieniu tradycyjnym jako nauka o wychowaniu
2.Pedagogika jako nauka społeczna (Suchodolski definiuje ta dyscyplinę jako naukę o człowieku)
3.Pedagogika jako refleksja o wychowaniu (hermeneutyczny charakter pedagogiki)
4.Pedagogika to „3w1” - wychowanie jako teorie praktyczne, teoretyczne i praktyka wychowawcza. Połączenie poglądu scjentystycznego z ujęciem hermeneutycznym.
5.Socjologowie sprowadziliby pedagogikę do pracy socjalnej.
Pedagogice zarzuca się, że nie stosuje się wystarczająco naukowych metod badawczych. Gdyby stosowała takie metody jak psychologia, socjologia byłaby dyscypliną naukową (np. metoda ilościowa). Pedagogika bada 2 rzeczywistości:
-empiryczną-bada wychowanka
-potencjalną-dotyczy sfery ducha np. jakimi cechami charakteru przedstawia się wychowanek.
Pedagogika zajmuje się rzeczywistością potencjalną i stosuje nie tylko metody ilościowe ale także jakościowe, wyjaśniające i opisujące.
Style uprawiania pedagogiki:
pedagogika jako teoria- wiedza o wychowaniu jest stale poszerzana
drogi poznania rzeczywistości pedagogicznej:
*na drodze eksplikacji pedagogicznej wspartej scjentystycznym paradygmatem (musi być przyczyna skutek i przewidywanie); poznanie scjentystyczne występuje w pedagogice psychologicznej i socjologicznej.
*na drodze przeżywania i rozumienia humanistycznego świata wartości (bliski pedagogice kultury).
*na drodze wyjaśniania hermeneutycznego, polegającego na fenomenologicznym wglądzie w zjawiska, fakty wychowawcze - pedagogika hermeneutyczna (postmoderrnizm).
pedagogika jako ideologia - wiedza o wychowaniu jest zamknięta, nie rozwija się, związana jest z ideologią obowiązującą w państwie.
Ideologie w pedagogice XXw
*ideologia wychowanie narodowego, która rozwijała się na początku XXw, wiąże się z endecją (ugrupowania chrześcijańsko-narodowe: R. Dmowski, gen. J. Heller, Paderewski, Z. Balicki) idea ta zakłada iż najważniejszy jest naród i państwo ma czynić wszystko dla dobra narodu. Dobry obywatel to żołnierz. Idea obowiązywała do maja 1926 r - przewrót majowy.
*idea wychowania liberalnego - podstawa to działalność społeczna i filantropijna.
*idea wychowania państwowego - pojawiła się wraz z Piłsudskim. Najważniejszym dobrem jest państwo, a naród ma czynić wszystko dla dobra tego państwa. Te ideologię jako koncepcje wychowania opracował S. Czerwiński - patriotyzm powinien wyrażać się w codziennej pracy dla dobra państwa. Koncepcja została wprowadzona do szkół 11.03.1932 r. ustawą Jędrzejowicza i obowiązywała do 1935 r.
*idea wychowania obywatelskiego - połączenie wych. narodowego i państwowego. Podczas IV kongresu Pedagogicznego (VI.1939r.) zgłoszono postulat wprowadzenia przysposobienia obronnego.
*po II wojnie światowej doszło do ukształtowania ideologii socjalistycznej. Silna indoktrynacja A. Makarenki do 1959 r. - wychowanie przez kolektyw. Ideę pedagogiki socjalistycznej do polski przeniósł A. Lewin.
*Obecnie mówi się o wych. obywatelskim, o wych. w duchu globalizmu. Pojawia się również idea wychowanie religijno-moralnego.
Historia pedagogiki filozoficznej
Europa - filozofia europejska (człowiek rodzi się jako czysta nie zapisana karta, uczy się doświadczeń
J.Lock - stworzyć ideał wychowania dżentelmena, sprawnośc fizyczna, moralna, umysłowa.
J.J.Rousseau - wychowanie naturalne, człowiek jest dobry z natury.
J.H.Pestalozzi - stworzył podstawy nauczania początkowego.
J.Kant - wychowanie autonomicznej osoby ludzkiej, Kształtowanie ludzkiej duszy.
G.W.Friedrych-Hegl - zajmuje się kształtowaniem sfery ducha człowieka.
W.Humbold - przyczynił się do zreformowania oświaty. Stworzył w Niemczech szkoły neohumanistyczne.
J.F.Herbart - twórca pedagogiki naukowej, pedagogika powinna być oparta na etyce i psychologii. Etyka powinna wyznaczać cele wychowawcze, psychologiczne, powinna wskazywać na środki wiodące do realizacji celu.
Polska
B.Trentowski - konieczność kształtowania postawy moralnej przez samowychowanie, samokształcenie.
K.Libelt - przeciwstawiał się koncepcji Hegla „nie ma ojczyzny jeśli nie ma państwa”. Uważał, że do poznania kultury innych narodów wiedzie droga poprzez rozumienie kultury własnego narodu.
E.Estkowski - nurt pozytywistyczny, uwagę poświęcał pracy dla dobra ojczyzny, samokształcenia, stworzył pierwsze prawo pedagogiczne (1948).
H.Werenica - pedagogika powinna opierać się na psychologii i etyce.
A.Danysz - twórca katedry wychowania.
Pedagogika psychologiczna
Do rozwoju pedag. empirycznej przyczyniła się psychologia empiryczna, która najczęściej stosowała metody ilościowe. Wpływ miała też pedag. funkcjonalna (nazywana „naturalizmem pedagogiki” lub „pajdocentryzmem” - wychowanie jako funkcja rozwoju i naturalnych potrzeb dziecka, wychowanie ma towarzyszyć naturalnemu rozwojowi i wartościom). E.Clapared - szkoła powinna być przystosowana na miarę potrzeb i możliwości dziecka. Nasza szkoła zajmuje się dzieckiem przeciętnym. Przewrót w procesie wychowania i w pedagogice (wychodzimy nie od dyktatu dorosłych lecz od dziecka). Na tym też polega pajdocentryzm - poszanowanie indywidualności i przywracanie równowagi funkcjonalnej.
Psychoanaliza - Z. Freud, (psychologia głębi) - analizujemy przeżycia wewnętrzne, jest to badanie świadomości. Mówi o pewnych faktach świadomych (powstają w wyniku stłumienia popędu seksualnego - libido, sięga aż do wczesnego dzieciństwa) i faktach nieświadomych. Procesy nieświadome - hipotezy, procesy świadome- fakty.
Etapy terapii - na czym polega sublimacja popędu- terapia polega na przenikaniu „nieświadomego” w „świadome”, technika postępowania lekarza- psychoterapeuty, psychologa, wychowawcy:
1.wyszukiwanie urazu- metoda wolnych skojarzeń, analiza marzeń sennych
2.przezwyciężenie oporu- tej osoby, która jest poddana terapii, by chciała się jej poddać.
3.przeniesienie libido z niedozwolonego obiektu na lekarza
4.libido pacjenta odwrócić od siebie i skierować na obiekt właściwy.
Psychoanaliza dla pedagoga jest bardzo ważna. W rozwoju psychoanalizy doszło do powstania pedagogiki psychoanalitycznej - jest to metoda pedagogiczna- jedna z wielu, jest metodą bardzo skuteczną ponieważ pozwala wyszukać przyczyny urazu, zaburzeń jednostki, dysfunkcji społecznych.
Psychologia indywidualna (A. Adler) - inaczej zwana psychologią społeczną, zajmująca się funkcjonowaniem jednostki w określonej grupie społecznej. Adler opracował teorię planów życiowych, twierdził, że styl życia jest określony już w dzieciństwie. Dla pedagogów jest to trochę przygnębiające, gdyż wynika z tego, że oddziaływania wychowawcze są nieskuteczne. Adler stworzył kwestionariusz, który miał pozwolić na poznanie urazów (przyczyn różnych trudności wychowawczych), określił w nim m.in. dzieci spieszczone, dzieci nastręczające trudności wychowawcze. Podaje różne pytania, które pozwalają poznać przyczyny niedomagań.
Psychologia behawioralna (J. Watson) - bada reakcje wywołane określonym bodźcem. Współcześnie pedagogika korzysta z psychologii behawioralnej ale wychowanie polega na urabianiu jednostki - ten sposób jest częstszy w zakładach wychowawczych. Psychologia behawioralna doprowadziła do operacjonizmu (F. Skiner) - wyjaśnienia pojęć za pomocą operacji jakie możemy wykonywać w ramach jakiegoś pojęcia np. myślenie, mowa.
Koncepcja wychowania funkcjonalnego - stworzona została na początku XXw. głosi, że:
1.często szkoła zabija u dziecka zamiłowanie do pracy;
2.czyni dziecko ośrodkiem programów i metod szkolnych;
3.czynnikiem wychowania powinien być nie strach przed karą /i nie pragnienie nagrody/, ale zainteresowanie;
4.szkoła powinna chronić okres dzieciństwa, często go skraca;
5.wychowanie powinno rozwijać funkcję intelektualne i moralne, a nie napychać głowy mnóstwem wiadomości;
6.szkoła powinna być laboratorium a nie audytorium;
7.szkoła powinna wywoływać miłość pracy;
8.nauczyciel nie powinien ograniczać się do przekazywania wiadomości, ale pomagać nabywać je samodzielnie;
9.”szkoła powinna być na miarę”
10.zmiana „form egzaminów”- tradycyjna forma sprzyja „napychaniu” pamięci;
11.szkoła powinna propagować nowe idee, ponieważ bezład i rutyna administracji zyskuje ciche poparcie.
„Wychowanie to życie, nie przygotowanie do życia” z ducha nowej pedagogiki empirycznej i „Nowego wychowania” wyrastały oryginalne systemy wychowawcze.
Polscy pedagogowie:
Bogdan Nawroczyński - idea doboru naturalnego, podstawowym kryterium powinno być zainteresowanie dziecka i rozwój w zakresie realizacji określonych zainteresowań
Aleksander Kamiński - koncepcje i praktykowanie samorządu szkolnego- samorządy w klasie, dzieci mają same określać swoje obowiązki i je respektować.
Janusz Korczak - wychowanie samorządowe- „sąd koleżeński”
Czesław Babicki - wychowanie rodzinkowe- tworzenie rodzin zamiast domów dziecka
Kazimierz Jeżewski - wioski sieroce- każde dziecko nie tylko ma bliższą ale i dalszą rodzinę. W wyniku osierocenia rodzina dalsza będzie tworzyła gniazda, które będą się ze sobą komunikowały tworząc wioskę
Ks. Jan Bosko - pedagogika prewencyjna (hebagogika)- chciał zwrócić uwagę na młodzież, podstawowym stosunkiem do wychowanka powinno być poszanowanie godności wychowanka.
Kazimierz Lisiecki - „ogniska wychowawcze” dla „dzieci ulicy”.
Pedagogika socjologiczna, społeczna (socjologizm pedagogiczny, pedagogika środowisk wychowawczych) - nurt psychologiczny w pedagogice rozwinął się pod wpływem rozwoju psychologii, rozwój socjologii przyczynił się, że w pedagogice pojawił się nurt socjologiczny. Zagadnienia społecznego charakteru i funkcji wychowania stały się przedmiotem zainteresowań socjologicznych i pedagogicznych dyscyplin różnie nazywanych. Dyscyplinę nazywano różnie: Niemcy (pedagogika społeczna, środowiskowa, socjologiczna), Polska (pedagogika społeczna - termin stosowany przez Halinę Radlińską), w nauce anglosaskiej (amerykańskiej) występują obok siebie dwa terminy: socjologia wychowania i socjologia wychowawcza.
Twórca dyscypliny pedagogika socjologiczna
Emil Durkhaim- twórca francuskiej szkoły socjologicznej. Patrzy na wychowanie jako fakt społeczny narzucający się jednostce z siłą „zniewalającą” (traktowanie przedmiotowe), która przynależy „wyobrażeniom zbiorowym”. Systemy wychowania mają dwojaką postać:
*wieloraki bo jest tyle rodzajów wychowania ile jest w społeczeństwie środowisk
*jest jeden- bo u podstaw tych różnych rodzajów wychowania „środowiskowego” leży jeden wspólny społeczny ideał człowieka
Ten ideał staje się osią wychowania.
Wychowanie wg Durkhaima
Wychowanie jest działaniem wywieranym przez pokolenie dorosłe na te, które nie są jeszcze do życia społecznego dojrzałe. Zadaniem jego jest rozbudzić i nawiązać w dziecku pewną sumę stanów fizycznych, intelektualnych i moralnych, których wymaga od niego społeczeństwo jako całość i środowisko, do którego jest przede wszystkim przeznaczone.
Pedagogika socjologiczna w Polsce.
Henryk Rowid - twierdził - z natury swej pedagogika musi mieć charakter socjologiczny, albowiem przedmiotem jej badań jest analiza warunków społecznych wśród jakich jest dziecko
Stanisław Karpowicz
Helena Radlińska - stworzyła i objęła w 1925r. Studium Pracy Społeczno-Oświatowej w Wolnej Wszechnicy Polskiej. Później po II wojnie światowej w katedrze pedagogiki społecznej w Uniwersytecie Łódzkim
Florian Znaniecki- prof. Uniwersytetu Poznańskiego. Jego dziecko „Socjologia wychowania” dało początek socjologizmowi pedagogicznemu w Polsce. wychowanie dla Znanieckiego jest działalnością społeczną, na którą składają się czynności, których podmiotem jest wychowawca działający z ramienia grupy społecznej, a przedmiotem- wychowanek jako kandydat na członka grupy.
Jan Stanisław Bystroń- kultura ludowa i jej wpływ na jednostkę
Marian Falski- napisał elementarz
Józef Chałasiński
Nowe światło na procesy socjalizacji w badaniach amerykańskich- antropologia kultury (kulturalna, społeczna)
Antropologia - Margaret Meid (1901-1978) - wielka dama antropologii amerykańskiej, napisała pracę „kultura i tożsamość” - studium dystansu międzypokoleniowego. Stworzyła interesującą koncepcję trzech typów kultur:
*kultura postfiguratywna- podstawowa wiedza o świecie i życiu przekazywana jest młodzieży przez starsze pokolenie wedle przekonania, że sposób życia jest odwiecznie taki sam. Ciągłość gwarantuje współobecność trzech pokoleń, które swą kulturę traktują jak coś naturalnego- rodzinę wielopokoleniową spotykamy najczęściej na wsi, rodzina ta ma dość określone konsekwencje np. względy finansowe, naturalny przekaz tradycji, ciągłość pokoleniowa, rodzice wiedzą co jest dobre dla ich dzieci w związku z tym narzucają im określone wartości i cele.
*kultura kofiguratywna- powstają z rozpadu kultur postfiguratywnych. Znamionuje je to, iż tak rodzice jak i dzieci uczą się wzorców kultury od swych rówieśników. Starsi z jakiś przyczyn np. kataklizmu, emigracji, nowej technologii itp. Nie mogą dostarczyć młodszym praktycznych wzorów postępowania.
*kultura prefiguratywna- jesteśmy obecnie świadkami jej pojawienia się, charakteryzuje się tym, że starsze pokolenie może uczyć się od młodego pokolenia zgoła odmiennie, następuje zerwanie ciągłości między przeszłością i teraźniejszością, wyrazicielem przyszłości staje się młodzież.
Relacje między socjologią i pedagogiką:
1. pedagogika- zachowuje charakter aksjologiczny, dla socjologii- człowiek istnieje tylko jako część procesu społecznego, obiektywizuje ona go, do pewnego stopnia zbliżając się do przyrodniczego spojrzenia na świat.
2. pedagogika- bierze człowieka inaczej jako środek zamkniętego układu, na którego dalszych kręgach znajdują się rozmaicie interesujące go sfery rzeczy i osób.
Pedagogika kultury. Personalizm pedagogiczny, pedagogika humanistyczna.
Pedagogika kultury rozwinęła się w opozycji do psychologii i socjologii stwarzając nowy punkt widzenia na jednostkę. Psychologia i socjologia dotyczy sfery życia psychofizycznego i społecznego a pedagogika kultury dotyczy sfery ducha. Pedagogika kultury nazywana jest również pedagogiką humanistyczną albo personalizmem pedagogicznym.
Pedagogika kultury to kierunek myśli pedagogicznej określający proces kształcenia jako internalizację wartości (dóbr); kultury wzbogacających siły duchowe człowieka. Rozwijany w pierwszej połowie XXw w Niemczech (G.Kerschensteiner, W.Dithey) w Polsce (B.Nawroczyński, S.Hessen, B.Suchodolski).
Przebudowa postaw nauk humanistycznych /w przeciwieństwie do pozytywistycznego modelu nauk i poznania naukowego/
*uświadomiła, ze przedmiotem nauk humanistycznych są w szerokim słowa tego znaczeniu wytwory kultury jako wytwory psychofizyczne- jest to rozróżnienie świata psychicznego i świata duchowego
*uwidoczniła się także w zadaniach jakie stawiają sobie badania humanistyczne. To uświadomienie swoich zadań doprowadziło do rozróżnienia:
-nauki nomotetyczne czyli formułujące prawa (nauki przyrodnicze)
-nauki idiograficzne czyli opisujące odrębności struktur świata humanistycznego (nauki humanistyczne)
*uświadamia różnice w metodach badań świata humanistycznego w stosunku do metod badania przyrodniczego: opis i wyjaśnienie
Czołowi przedstawiciele pedagogiki kultury w Niemczech.
Dilthey Wilhelm (1833-1911) - jako pierwszy twierdził, ze człowieka można zrozumieć nie przez psychologiczne podejście lecz przede wszystkim przez historię i kulturę, która zaspokaja jego potrzeby duchowe.
Spranger Eduard (1882-1963) - twórca tzw. psychologii rozumiejącej, swoją filozofia kultury wywarł wpływ na psychologię rozwojową i pedagogikę.
Kirschensteiner Georg (1854-1932) - wychowanie wg Kirschensteinera to proces polegający na tym, że wychowanek wnikając w dobra kultury (to jest zadanie kształcenia) przeżywa i rozumie tkwiące w nich ponadczasowe wartości- prawdę, sprawiedliwość, piękno.
Przedstawiciele ped. Kultury w Polsce:
Nawroczyński Bogdan (1882-1974) - ped, prof. UW. Zasady nauczania rozróżnia:
*fakt kulturowy- to taki fakt społeczny, który jest wspólny w wielu gr. A więc „krąży pomiędzy ich członkami i przechodzi w tradycję”
*fakt kulturalny- skierowny na cele obowiązujące w danej kulturze (normy); życie duchowe składa się z faktów kulturalnych (czynności wytworów psychicznych i psychofizycznych) i wytworów kultury.
*czynności kulturalne są „intencjonalne” skierowane na cel. Wprowadzają nas w świat wartości normatywnych
*wytwory kulturalne najczęściej nazywamy dobrami kultury. Następuje w nich realizacja celów. Dzielą się na: zew. Np. dzieła sztuki, nauki i wew. Np. wykształcenie, charakter.
*procesy wychowawcze to procesy duchowe, kształtujące się pod wpływem obcowania z dobrami kulturalnymi, procesy wnikania i wrastania w świat wartości, których dobra te są nosicielami.
Hessen Sergiusz (1887-1950) - filozof i ped. Wyróżnia w strukturze wychowania 4 następujące warstwy:
1.życie biologiczne- czyli psychofizyczny rozwój czło. (ped. naturalizmu, pajdocentryzm)
2.warstwa bytu społecznego- ped.socjologiczna
3.warstwa kultury duchowej (ped.kultury lub humanistyczna, personalistyczna)
4.warstwa doskonałej wspólnoty moralnej, u podstaw której musi lec pierwiastek doskonałej miłości w sensie „czynnej miłości do bliźniego.”
Bogdan Suchodolski (1903-1992) - ped., historyk nauk i kultury, filozof.
Wychowanie wg pedagogiki kultury - proces wychowania polega na tym, że wychowanek wnikając w dobra kultury (jest to zadanie kształcenia) przeżywa i rozumie tkwiące w nich ponadczasowe wartości - prawdę, sprawiedliwość, piękno.
Humanizm personalistyczny
Personalizm- nurt filozofii XXw głoszący nadrzędną wartość osoby ludzkiej wobec uwarunkowań hist i społ-ekon, rozwinął się w wersji społ i humanizmu integralnego.
Główni przedstawiciele humanizmu personalistycznego:
E. Mounier (1905-1950) twórca nurtu w personalizmie katolickim zwanym personalizmem otwartym, krytykował totalitaryzm i indywidualizm.
-człowiek przeobraża naturę i narzuca jej suwerenność świata osobowego
-przystosować się zbytnio, to oddać się w niewolę rzeczy
-między osobowością ludzką a światem toczy się nieustanna walka, która jest składnikiem naszego losu.
-podstawowym atrybutem osoby jest fakt, iż istnienie osobowe jest wyłącznie ludzkim sposobem egzystencji.
Celem wych jest pobudzenie a nie fabrykowanie osoby.
Transcendencja osoby wymaga, aby osoba nie należała do nikogo, poza sobą samą.
J. Maritain (1882-1973)- wychowanie rozpatruje jako „samostwarzanie się człowieka” jako urzeczywistnianie się osoby w człowieku, co jest warunkiem prawdziwej społecznej realizacji.
Czł. Jako „osoba” (wartość duchowa w odróżnieniu od swojego „indywiduum”, uwarunkowanego strukturą organiczną) powołany jest do życia boskiego.
Jan Paweł II - Karol Wojtyła (1920-2005) - Mówi o miłości bliźniego, miłości ludzkiej, jest przedstawicielem polskiego humanizmu personalistycznego.
Osoba ludzka- jest takim dobrem, które nie może być traktowane jako przedmiot użycia, a właściwe i pełnowartościowe odniesienie do niej stanowi tylko miłość.
Podstawowym wymaganiem normy personalistycznej jest pełne uznanie wartości i godności osoby, które łączy się z biblijnym przykazaniem miłości bliźniego. Odnosząc tę normę do wychowania, można mówić o obowiązku afirmacji ponadrzeczowej i ponadkonsumpcyjnej (ponadużytkowej) wartości os. ludzkiej. Norma personalistyczna- zabrania posługiwania się os. jako środkiem do celu, jako jakimś bezosobowym przedmiotem. Niedopuszczalne jest usiłowanie podporządkowania sobie os. ludzkiej, prowadzące do zredukowania jej wartości.