KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA - umiejętność społeczna
„Czy tylko słowa przekazują informacje?” na podstawie „Przewodnika po psychologii społecznej” Waldemara Domachowskiego.
Komunikacja:
Werbalna
Język, słowa mówione, pisane..
pozawerbalna
mimika
pantomimika
parajęzyk
postawa ciała
tembr głosu
Język jako środek przekazu informacji. „Język” to zbiór słów, którymi operujemy. Są to również określone zasady składania oraz inne czynniki, których znajomość warunkuje odpowiednie efektywne przekazywanie informacji. Elementy te dostrzegamy dopiero, gdy uczymy się języka obcego, a szczególnie wtedy, gdy jakąś treść trzeba przełożyć z języka na język. Mówimy czasem, że „tyle się narozmawiałem, ze aż mnie ręce bolą”. Zdarza się tak w sytuacji kiedy pojechaliśmy do innego państwa i nie znamy języka, którym się tam posługują. W sytuacji kiedy nie da się zastosować języka do przekazu informacji trzeba skorzystać z innych środków. W tym przypadku takim środkiem stają się ruchy rąk. Wtedy uruchamiamy ręce po to aby obcokrajowcowi przekazać informację. Próbujemy rękami pokazać informację pokazując mu coś na co by w oczekiwany przez nas sposób zareagował. Posługujemy się przy tym odwołaniami np. pokazujemy usta, nos, lub jakiś obiekt zakładając, ze znaczenie tego odwołania jest takie samo dla nas, jak i dla osoby, której coś w ten sposób przekazujemy. Mimika - kanał przekazu informacji. Zastanawiano się czy wyrazy mimiczne, jakimi się posługujemy są wrodzone (odziedziczone po przodkach), czy raczej nabyte (wyuczone np. poprzez naśladowanie ludzi z otoczenia).
Wyrazy mimiczne nie są niczym innym jak wynikiem skurczu pewnych grup mięsni twarzowych, a rozluźnieniem innych. F.H. Allport wyróżnił siedem regionów twarzy, które są szczególnie odpowiedzialne za określone wyrazy mimiczne. Są to brwi (szczególnie ekspresyjne), czoło, nos, górna warga, dolna warga i broda, usta, dolna szczęka. Wynika z tego, jak wiele może być wyrazów mimicznych, złożonych z różnych konfiguracji wyróżnionych regionów.
Czy jednak są one w stanie coś komunikować?
Aby tak się stało muszą być dla swego odbiorcy odróżnialne. Muszą pozwolić na przypisanie czegoś, jakiegoś znaczenia.
Stwierdzono, ze wyrazy mimiczne związane są przede wszystkim z emocjami. Informują nas o tym, jakie emocje przeżywa osoba, u której na twarzy się pojawiają. Pierwsza sprawa to odróżnialność. Potrafimy odróżnić od siebie sześć zaledwie specyficznych wyrazów mimicznych, które dostatecznie trafnie jesteśmy w stanie przypisać sześciu grupom emocji: miłość, szczęśliwość i radość, zdziwienie, strach i cierpienie, gniew, wściekłość, zdecydowanie, niesmak albo wstręt oraz lekceważenie bądź pogardę. Emocje te nazwano emocjami podstawowymi.
Stwierdzono, ze są to w zasadzie jedyne emocje, jakie ludzie w różnych kulturach identyfikują na podstawie takich samych wyrazów mimicznych. Inne wyrazy mimiczne nie są uniwersalne, występują w obrębie danego kręgu kulturowego, lub w obrębie niektórych społeczności. Ekman sądzi, że każda z podstawowych emocji ma przypisany sobie identyczny wyraz mimiczny, nie mniej jednak wyrażanie w ten sposób emocji może się w różnych kulturach nieco zmieniać. Odpowiedzialne są za to co najmniej dwa czynniki:
to co miałoby uruchamiać owe emocje. Nie jest tak, ze jedno wydarzenie, obiekt, czy zjawisko budziłoby te same emocje (np. śmierć bliskiej osoby w jednych kulturach rodzi smutek, a w innych radość, że ktoś, bliski znalazł się w krainie szczęśliwości)
w pewnej kulturze istnieją pewne konwenanse czy umowy społeczne, które określają, w jakim stopniu winien być kontrolowany wyraz mimiczny (np. w kulturze amerykańskiej kobiety zachęca się do wyrażania radości w szerokim, wyraźnym uśmiechu, a w innych takich jak w kulturze japońskiej od kobiet oczekuje się, ze uśmiech będzie zasłaniany lub skrywany).
Z mimiką kojarzy się najczęściej pantomimika, czyli ruchy ciała. W jej skład wchodzi wiele różnych komunikatów przekazywanych za pośrednictwem gestów oraz dużych ruchów związanych ze zmianami w sylwetce lub pozycji ciała. Szczególnie ciekawą rolę w komunikacji niewerbalnej odgrywają gesty, zwłaszcza te, które Ekman i Friesen nazwali emblematami. Są to ruchy, które mogą zastępować wyrażenia językowe. Pełnia one często podobną funkcję co słowa lub stwierdzenia i mogą je zastępować. Emblematy są silnie osadzone w danej kulturze. Oznacza to, ze nie są powszechnie stosowane i rozumiane przez ludzi, lecz że posługuje się nimi tylko pewna grupa ludzi. Uczymy się ich w taki sam sposób, jak uczymy się języka i posługujemy się nimi tak samo9 np. intencjonalnie) jak słowami. Są zaliczane do komunikatów niewerbalnych.
Powoduje to jednak, ze musimy rezygnować z wygodnego kryterium komunikatów werbalnych i niewerbalnych jakim jest intencjonalność i posługiwanie się kodem. Są też gesty, które regulują konwersację. Stosowane są także gesty, których zadaniem jest ilustrować wypowiedź i ta szczególna rola przypada rękom (akcentują, podkreślają i pokazują - gdy brakuje słów). Gesty, których używamy mogą również ujawniać nasze pobudzenie emocjonalne: drapiemy się, zaciskamy pieści, ocieramy pot z czoła.
Komunikaty parajęzykowe to takie, które ujawniają się „przy okazji” wypowiedzi językowych (np. różnego rodzaju „ochy”, „mmm”, mówienie głośniej lub ciszej). Są to właśnie komunikaty parajęzykowe. Charakterystyczne dla nich jest to, że towarzyszą mowie. Komunikaty te pełnią pewną rolę w regulowaniu konwersacji oraz poprzez nieujawnianie się lęku (czy szerzej: napięcie emocjonalne).Obniżenie głosu podczas wypowiadania się, (podobnie jak pochylenie głowy) jest sygnałem tego, ze zamierzamy zakończyć naszą wypowiedź i zaproszeniem do wypowiedzi partnerów.
Inne komunikaty niewerbalne, które są stosunkowo słabo uświadamiane to: zmiana wielkości źrenic, którą wywołuje wiele czynników. Hess i Petrovich stwierdzili, że jest ich 27. Wśród nich niebagatelną rolę odgrywa emocja, która odzwierciedla nasz związek z tym, na co patrzymy. Generalna prawidłowość jest taka, że kontaktowanie się z czymś, co rodzi emocje pozytywne prowadzi do powiększenia źrenic, a to co rodzi emocje negatywne powoduje zwężenie źrenic.
W zależności od koloru oczu łatwiej lub trudniej zauważamy różnicę w zmianach wielkości źrenic. Hess i Petrovich sformułowali hipotezę, ze tam gdzie mamy do czynienia głównie z osobami o jasnych tęczówkach większa część komunikowania się niewerbalnego będzie się odbywała za pośrednictwem zmiany wielkości źrenic. Tam, gdzie występuje przewaga osób o ciemnych tęczówkach, bardziej rozwinie się komunikacja za pośrednictwem mimiki, pantomimiki i innych sygnałów niewerbalnych.
Jest to zgodne z klasyczną już dziś hipotezą Arygyle'a i Dean, w myśl której w toku komunikowania się, część przekazu informacji odbywa się za pośrednictwem komunikatów niewerbalnych. Jeśli stosowanie pewnych kanałów komunikacji niewerbalnej jest niemożliwe (np. tęczówki są ciemne, co utrudnia dostrzeganie zmian wielkości źrenic), wtedy na ich miejsce pojawiają się inne kanały (np. mimika i pantomimika).
Kolejny rodzaj komunikatów - to sposób użytkowania otaczającej nas przestrzeni. Pierwszy z nich wiąże się z pojęciem tzw. Przestrzeni personalnej, czyli obszaru, który bezpośrednio otacza nasze ciało. Jego wielkość zależy od rodzaju stosunków, które nas łącza z innymi osobami oraz miejscami, gdzie się kontaktujemy z innymi. Obszar ten traktujemy jako własny i to od nas zależy, kogo doń wpuścimy. Każde naruszenie takiego obszaru przez osoby, wobec których takiej zgody nie wyrażamy traktujemy jako zamach na naszą własność i przystępujemy do jego obrony. W ramach tej przestrzeni Hall wyróżnia cztery sfery:
intymną,
indywidualną,
społeczną,
publiczną.
Różnią się one odległością, w jakiej odbywają się nasze kontakty z innymi osobami. Odległości takie są w dużej mierze określone kulturowo (uczymy się ich). Jeżeli ktoś narusza naszą przestrzeń reagujemy ucieczką albo walką. Jaką formę przyjmie nasza reakcja zależy od różnych czynników takich jak np. kim jest ten co wtargnął, jaki jest jego wiek, jakie stosunki nas łączą. Taki zabór przestrzeni nie jest bezbolesny dla zaborcy. Manipulacje przestrzenią nie pozostają bez wpływu na przebieg procesów fizjologicznych (u jednej i drugiej strony, takich jak: potliwość dłoni, szybsza czy powolniejsza akcja serca, napięcie mięsni, rytm oddychania itp.). Powoduje to, ze ludzie na ogół unikają naruszania swojej przestrzeni.
Istnieje również pojecie terytorialności na oznaczenie zjawiska polegającego na tym, ze ludzie mają tendencję do zajmowania pewnej przestrzeni i traktowania jej jako swej własności. W związku z tym staramy się jakoś oznakować to, co traktujemy jako własność. Ludzie starają się oznakować zajmowane przez siebie miejsce gdy je na jakiś czas opuszczają np. pozostawiają książkę. Jeśli pozostają na miejscu, to odsuwają się, wystawiają łokieć, odgradzają się książkami. Im mniej osobista rzecz tym krócej działa jako „odstraszający” dla innych znak.
Usytuowanie przestrzenne względem innych osób, zajmujących tę samą przestrzeń bardzo wiele komunikuje. Np. duże imprezy rodzinne - nie wszystkie miejsca przy stole mają jednakową wartość (są bardziej lub mniej honorowe czy wartościowe). Na ogół najbardziej znaczące są u szczytu stołu lub po środku. Miejsca mniej wartościowe przeznaczone są zwykle dla dzieci i osób, których pozycja społeczna w danym momencie jest marginalna. Przy takich okazjach można zaobserwować jak się nas w danym środowisku spostrzega. Co ciekawe, jeśli nie zostaje jednoznacznie wyznaczone miejsce, zwykle ludzie znają swoje miejsce i zgodnie z tym zajmują je w danej przestrzeni. Ludzie potrafią odstraszać innych od zajmowania miejsc w pobliżu swego terytorium.
Dane dotyczące terytorium można byłoby w szerszym wymiarze powiązać ze sposobem wykorzystywania przestrzeni. Nie jest obojętne, gdzie się staje czy siada. Zajmowane miejsce jest ważnym komunikatem w stosunkach międzyludzkich, przekazuje informację o naszych cechach społecznych, tj. pozycja lub status. Im ważniejsze miejsce tym częściej zajmują je osoby, które są znaczące w grupie. Z drugiej strony jeśli struktura grupy dopiero się tworzy i wszyscy mają w tym czasie mniej więcej jednakową pozycję wówczas zajęcie ważnego miejsca ułatwia zdobycie wyższej pozycji. Zajęcie miejsca przy stole po tej stronie, gdzie jest mniej osób sprzyja zostaniu liderem takiej grupy.
Innym komunikatem niewerbalnym jest odległość, jaką się utrzymuje względem osób, z którymi się komunikujemy. Jest to komunikat ściśle związany z zachowaniem przestrzeni, terytorium. Mówi się o tzw. kulturach kontaktowych (a więc takich, gdzie partnerzy stają względem siebie w takiej odległości, ze łatwo mogą się dotykać), zalicza się tu m. in. kraje arabskie, azjatyckie, afrykańskie. Na drugim biegunie znajdują się kultury dystansowe (kraje skandynawskie, Anglia, USA). Wypracowaną tu odległość osoby z tych kultur uważają za właściwą dla przebiegu stosunków międzyludzkich i taką, która nie narusza ich przestrzeni osobistej. Spotkanie przedstawicieli takich skrajnych kultur bywa konfliktotwórcze. W danej kulturze odległość jest ważnym komunikatem przekazującym informację o rodzaju relacji łączących ze sobą partnerów (np. podwładni zatrzymują się dalej od swego przełożonego, niż by to zrobili wobec kogoś, kto jest im równy pozycją - wobec nieznajomego stajemy dalej niż wobec przyjaciół, dzieci stają dalej od swoich rodziców niż wobec rówieśników).
Komunikacja niewerbalna zdecydowanie wyprzedziła język. Gdy język przejął na siebie ciężar przekazywania informacji kanały niewerbalne pozornie straciły na swej ważności. Za pomocą kanałów niewerbalnych przekazujemy informacje o emocjach, pozycji społecznej, więzi, która nas z kimś łączy itd. Spora część przekazywanej przez nie informacji przebiega bez udziału naszej świadomości. W ten sposób uzyskana informacja w znacznej mierze kształtuje nasze zachowanie w stosunkach międzyludzkich.
WYJAŚNIJ POJĘCIA:
Cel rozmowy - intencja
Rozmowa - własne spostrzeżenia i odczucia - wiadomość.
Rozkodowanie treści wiadomości na słowa - kodowanie.
Wypowiadanie słów - przesyłanie sygnałów.
Słuchanie wiadomości - odbieranie sygnałów.
Odtworzenie treści nadawanej ( przez odbiorcę) - odkodowanie.
Próba zrozumienia intencji - interpretacja.
NADAWCA> Intencja> wiadomość > kodowanie> sygnał> przekazywanie sygnału> odbiór sygnału> odkodowanie > wiadomość odtworzona > interpretacja.> ODBIORCA
Zgodność pomiędzy intencją a interpretacją odbiorcy - porozumienie.
INTENCJA - człowiek podejmuje rozmowę w celu (ma jakiś zamiar,pragnienie motyw):
zaspokojenia własnych potrzeb (ciekawości, zdobycia dominacji, pragnienia uzyskania akceptacji innych), Jest to sytuacja gdy intencją nadawcy jest dążenie do uzyskania określonych korzyści dla siebie. AFILIACJA kontakt, bycie z kimś
intencja w celu zaspokojenia potrzeb odbiorcy [być w tym kontakcie dla niego] aby odbiorca odniósł korzyści w celu zapoznania inne osoby z własnymi odczuciami, poglądami, przekonaniami. W tym przypadku nadawca nie zamierza wywrzeć wpływu na odbiorcę, na jego postępowanie np. opowiadam koleżance jak spędziłam dzień.
W celu rozładowania napięcia w pewnych sytuacjach, sprawach (wygadanie się, wyżalenie się, co pomaga w uwolnieniu od złości, niepokoju, poczucia skrzywdzenia) informacje o opinii, postawach
Intencja nadawcy wiązać się również może z koniecznością realizowania razem z drugą osobą określonych celów bądź wykonywania zadań nie wynikających z ich pragnień czy potrzeb, a związanych np. z pracą zawodową. Przekazanie informacji, np. w celu zrealizowania czegoś wspólnie
Ludzie nie zawsze są świadomi swych intencji.
WIADOMOŚĆ
Do realizacji intencji nadawca dokonuje wyboru treści, które mają zostać przekazane odbiorcy tj. formułuje wiadomości. Wybór może być mniej lub bardziej trafny. Sformułowanie wiadomości może lepiej lub gorzej służyć intencji. To zależy od tego na ile nadawca jest w stanie uwzględnić wymagania sytuacji (np. zakłócenia). Np. dziecko chce aby matka poświeciła mu więcej czasu, mówi, że nie lubi cioci, która jest codziennie z nim. Matka karci dziecko za to, ze nie lubi cioci. Dziecko nie osiągnęło celu. Treść przekazu konsekwencją intencji
KODOWANIE
Forma, sposób przekazu
Zbiór zachowań i przyporządkowanych mu zasad nazywamy kodem. Najczęściej używanym kodem w komunikowaniu się jest język. Przełożenie wiadomości na sygnały (czyli kodowanie). Kod to system znaków umownych, sygnałów, skrótów, nazw używanych do przekazywania wiadomości.
Sygnały - werbalne, niewerbalne.
Kanał - sposób przekazywania informacji
Kanały mogą być: werbalne, pozawerbalne, pisemne, mieszane.
Cechy negatywne kanału pisemnego to: oddalenie czasowe nadawcy od odbiorcy, fizyczne: nie można bezpośrednio. Wiarygodność - zgodność deklaracji z czynem. Wyróżniamy cztery typy odbiory sygnału:
wzrokowy,
słuchowy
węchowy,
czuciowy
KODER - przyjmowanie informacji poprzez orientację w otoczeniu.
KANAŁ przekazu zespół środków umożliwiający przekazywanie sygnałów nadawanych od źródła wiadomości do obiektu przeznaczenia.
Nadawca > koder > przekaz> dekoder > odbiorca.
Czynniki warunkujące komunikację:
empatia - mam ochotę porozmawiać, z kimś się skomunikować,
poziom intelektualny rozmówców, wiedza,
zainteresowania
motywacja,
odległość,
postawa ciała,
kontakt wzrokowy,
odległość (osoby zainteresowane siedzą blisko siebie)
ODBIERANIE SYGNAŁÓW
Odbiorca funkcjonuje na zasadzie lustra. Odbiorca dokonuje selekcji sygnałów, koncentruje uwagę na pewnych wybranych zagadnieniach, odbiorca dokonuje selekcji, jedne sygnały przyjmuje, inne odrzuca. Często występuje zniekształcenie odbioru (odbiorca przeżywa emocje) - to utrudnia porozumiewanie się.
ODKODOWANIE
Odebrane, dostrzeżone sygnały stanowią podstawę do odtworzenia wiadomości jaką przekazał nadawca. Czynność odkodowania tj. przekładania odebranych sygnałów na treści jakie ze sobą niosły. Odbiorca musi posłużyć się tym samym kodem co nadawca.
Zaburzenia w odtworzeniu - odmienne życiowe doświadczenia, przebywanie w różnych środowiskach.
INTERPRETACJA
Wyobrażenie odbiorcy o intencji nadawcy to interpretacja.
Odbiorca może domyślać się intencji nadawcy. Ważny jest kontekst sytuacyjny rozmowy (np. jedna osoba, czy kilka, zgodność doświadczeń)
ODBIORCA
Czyli do kogo mówimy. Wyróżniamy 4 typy:
wzrokowiec,
słuchowiec,
węchowiec,
czuciowiec
NADAWCA
To źródło, ten kto mówi. Cechy to:
wiarygodność
kompetencja, autorytet, prawo do podejmowania decyzji,
unikanie tendencyjności,
atrakcyjność,
PRZEKAZ
Czyli co się mówi. Najważniejszą cechą przekazu jest relacja wypowiadanych treści do motywacji.
KANAŁ PRZEKAZU
To droga, jaką przechodzi informacja od nadawcy do odbiorcy. Są nimi środki masowego przekazu, tj, książka, telewizja, radio, czasopisma. Kanał przekazu może przybierać formę bezpośrednią tj. dyskusji, wykładu, odczytu. Wówczas nadawca ma bezpośredni, werbalny kontakt z odbiorcą. Kanał przekazu przez radio - pośredni. Nadawca nie ma kontaktu z odbiorcą. Odbiorca może dowolnie zinterpretować przekazywaną informację. Jakość odbioru przekazywanych informacji poprzez kanał pośredni zależy od jego długości czyli im więcej uczestniczy pośredników, tym dłuższy kanał przekazu, a przekazana informacja tym bardziej ulega zniekształceniu. Zniekształcenia informacji mogą iść w kierunku stereotypowych opinii - bardziej znanych i powszechnych. Tak właśnie powstaje zjawisko zwane potocznie plotką.
--------------------------
droga jaką przenosi się informacja od nadawcy do odbiorcy, system przekazywania informacji
bezpośrednia
pośrednia (może ulec zniekształceniu) np. środki masowego przekazu. Liczba elementów pośredniczących w przekazie stanowi o jego [kanału] długości. Im WIĘCEJ pośredników tym KANAŁ jest DŁUŻSZY, następuje WIĘKSZE ZNIEKSZTAŁCENIE informacji.
Zniekształcenia informacji idą w kierunku opini stereotypowych, bardziej znanych, powszechnych.
najmniej zniekształcony jest kontakt werbalny
7