Temat 3 , 4 : Zasady ustroju Rzeczpospolitej.
Ustrój Państwa.
Struktura organizacyjna, kompetencje i wzajemne zależności organów państwa
Inaczej, forma sprawowania władzy publicznej,
Zespół zasad dotyczących sprawowania tej władzy, metody jej wykonywania;
Zasady te określają przedmiot władzy państwowej oraz zakres, kierunki aktywności państwa;
Wśród zasad mamy takie które regulować będą relacje państwa i jednostek czyli obywateli;
Może być regulowany na gruncie tradycji lub też dokumentach prawnych;
W większości państw ustrój jest regulowany konstytucyjnie
(…) konst.- zagadnienia, które znajdują się w konstytucji;
Etylomologia: pojęcie ustroju pochodzące z dzieł Arystotelesa
Pisał on o ustroju następująco : „ustrój to ujęcie w pewien porządek władz w ogóle s przede wszystkim naczelnej z wielu czyli Rządu”
Ustrój- to inaczej- reżim polityczny, system polityczny, system konstytucyjny;
Każdy ustrój kształtuje się przez lata;
Nawiązuje do historii i tradycji państwa;
Forma rządów: republika, monarchia,( dyktatura?) wojskowa;
System rządu: parlamentarny, kanclerski, semiprezydencki;
Reżim polityczny: demokracja, autorytaryzm
Ustrój terytorialny państwa: państwa unitarne, państwa złożone;
Suma zasad składa się na ustrój państwa tworzy tak zwaną tożsamość konstytucyjną państwa;
Współczesny konstytucjonalizm układa szereg zasad, które powinny być uwzględnione we współczesnych konstytucjach;
Zasady - wyraźnie wskazane w konstytucji lub też mogą być wyprowadzone z bardziej (…) postanowień konstytucji;
Konstytucja ujmuje te zasady ustrojowe w rozdziale 1 „Rzeczpospolita” ( część z nich rozdział 2 dotyczący praw i wolności człowieka);
Z tych zasad wynikają inne normy konstytucyjne;
Wyrażają one podstawowe wartości konstytucyjne i są za takie uznane w doktrynie i orzecznictwie;
Tzw. Zasady konstytucyjne albo ustrojowe, podstawowe zasady ustroju politycznego;
Zasada suwerenności narodu art. 4 Konstytucji.
Władza zwierzchnia należy do narodu (…);
Wykładnia:
Wykształcona w XVIII, XIX wieku;
Podkreślenie, że władza nie należy do monarchy absolutnego tylko do narodu;
Naród- pojęcie szerokie- całokształt;
Nie należy go zwężać do jednej grupy etnicznej;
Żadna grupa społeczna nie może być wyjęta z pod zakresu tego pojęcia;
Naród sprawuje władzę;
Konstytucja dopuszcza dwie formy sprawowania władzy przez naród:
Demokrację bezpośrednią i pośrednią;
Formy demokracji bezpośredniej:
- zgromadzenie wyborców;
- referendum;
- inicjatywa obywatelska;
- weto ludowe ( w Polsce nie występuje)
Formy demokracji pośredniej:
-posłowie i senatorowie- nie są (…) instrukcjami wyborców
- wolny mandat
-dyscyplina poselska- narzucona przez partię, pozostałość mandatu imperatywnego
Zasada niepodległości i suwerenności państwa art. 5, art. 26 ust 1, art. 85, art. 126 Konstytucji.
Suwerenność- niezależność w stosunkach międzynarodowych;
Żadne inne państwo nie powinno wpływać na dane państwo;
(…) jest dla prawa międzynarodowego publicznego;
Aspekt zewnętrzny- samowładczość
Aspekt wewnętrzny- całowładczość
Utrata przez państwo suwerenności- zniknięcie państwa z mapy świata;
W prawie międzynarodowym publicznym- suwerenność państwa nie jest stopniowana, jest albo jej nie ma;
Wstąpienie do organizacji międzynarodowej nie jest utratą suwerenności przez państwo; wręcz odwrotnie- przejaw woli państwa; przedłożenie części swoich uprawnień na rzecz organizacji międzynarodowej; jest realizowanie własnej woli;
Kompetencje:
Np. w sprawach gospodarczych
- rozszerzenie kompetencji UE, samodzielnie nie może;
-mogą to zrobić państwa, które przejawiają w ten sposób swoją (…) suwerenność;
- art. 90 ust 1- transfer kompetencji, uregulowany w konstytucji; ten przepis to tzw. Klauzula europejska; na mocy tej klauzuli- nigdy wszystkie sprawy państwa nie będą mogły przejść na organizację międzynarodową; wymagany jest specjalny tryb dochodzenia do skutku umowy międzynarodowej, przejawiający transfer kompetencji;
- na ratyfikację musi zezwolić Sejm i Senat (wielka ratyfikacja);
- zawsze jest możliwość wystąpienia z UE;
Zasada państwa prawa
Kształtowała się w doktrynie niemieckiej;
Kontrola sądów nad rządem (wtedy)
Decentralizacja administracji (wtedy)
Kelsen podkreślał identyczność państwa i prawa; z tego wywodził, że każde państwo powinno być państwem prawa;
1949 r.- po raz pierwszy sformułowano w konstytucji niemieckiej;
Art. 2 o Rzeczpospolitej;
Pojęcie państwa prawnego wiąże się z formalnym pojmowaniem tego państwa
Prawo ma stać ponad państwem;
Podstawowa zasada- rządy prawa a nie ludu;
Do Polski zasada państwa prawa była wprowadzona w 1989r.
Demokratyczne państwo prawa to takie które odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego;
Działalność państwa prawa oparta jest na takich wartościach jak wolność równość, demokracja;
Państwo i jego organy powinny działać na podstawie prawa i jego organy powinny działać na postawie prawa i w granicach prawa;
Przesłanki formalnego państwa prawa:
Podział władzy
Konstytucjonalizm
Legalność
Pryzmat ustawy
Zakaz retroakcji prawa (prawo nie działa wstecz)
Dopuszczenie ingerencji w sferę jedności i własności jednostki; wyłączenie na podstawie upoważnienia ustawowego;
Sądowa kontrola władzy wykonawczej;
Instytucje stojące na straży prawa:
TK
Rzecznik Praw Obbywatelskich
NSA
Niezawisłe sądy
Przykłady innych zasad, które można wywieść z zasady demokratycznego państwa prawa:
Zasada zaufania obywateli do państwa;
Zasada odmowy praw nabytych;
Zasada sprawiedliwości społecznej;
Zasada niezawisłości sądowej;
Zasada prawa do sądu
Zasada, że nie ma przestępstwa ani kary bez przestępstwa;
Zasada: zakaz nadmiernej ingerencji ustawodawcy w pracę jednostki;
Zasada podziału władzy.
Zasada społeczeństwa obywatelskiego.
Jednostka bierze udział w rządzeniu;
Jednostka jest świadoma swoich praw;
Jest to społeczeństwo pluralistyczne;
Zasada jednostki w społeczeństwie obywatelskim jest widziana na kilki płaszczyznach;
Polityczna- ugrupowania polityczne;
Obywatelska- stowarzyszenia;
Lokalna- samorząd terytorialny;
Informacji- wolne media;
Religijna- kościoły, związki wyznaniowe;
Prawo powinno dawać możliwości działania, np. ustawa o stowarzyszeniach;
Zasada społecznej gospodarki rynkowej art. 20.
Wolność działalności gospodarczej
Własność prywatna
Dialog i współpraca partnerów społecznych
Zasada godności, wolności i równości wobec prawa, rozdział II, art. 32.
Godność- niezbywalna, przyrodzona- źr. Wolności człowieka;
Ochrona godności jest obowiązkiem władz publicznych;
Równość z kolei to równość wobec prawa
Z równości wynika zasada dyskryminacji- traktowanie osób znajdujących się w podobnej sytuacji w różny sposób- np. rasa, religia, wykształcenie, język;
Dyskryminacja negatywna;
Dyskryminacja pozytywna- formalizowanie pewnych grup, np. parytety w Sejmie;