Mandat
Funkcjonują dwa sposoby rozumienia mandatu:
a) jest to pełnomocnictwo udzielone deputowanemu przez wyborców na skutek aktu wyborczego,
b) jest to całokształt praw i obowiązków przedstawicieli nabytych w wyniku wyborów,
W pojęciu „mandatu” jako pełnomocnictwa (upoważnienia) wyróżnić można dwa przeciwstawne sobie typy stosunku wyborca-reprezentant, tj, mandat imperatywny i przedstawicielski.
Mandat przedstawicielski, upoważnienie do sprawowania funkcji w organach przedstawicielskich (np. posła, senatora, radnego). Mandat upoważnia do reprezentowania wyborców, przedstawiania opinii i poglądów oraz podejmowania decyzji w drodze głosowania.
Wyróżnia się dwa typy mandatu przedstawicielskiego:
1) wolny mandat przedstawicielski - przedstawiciel jako reprezentant całego narodu ma prawo podejmować działania zgodne z własnymi przekonaniami, nie może też być przez wyborców odwołany przed upływem kadencji. W praktyce jednak musi się on liczyć z wolą wyborców, by zostać wybranym w następnych wyborach;
2) imperatywny (związany) mandat przedstawicielski - nakłada na przedstawiciela obowiązek uwzględniania opinii i woli elektoratu, wyborcy mogą go odwołać przed upływem kadencji.
W Polsce, obowiązuje typ mandatu przedstawicielskiego wolnego. Zgodnie z konstytucją poseł (senator) jest przedstawicielem narodu, nie jest związany instrukcjami wyborców i nie może być przez nich odwołany. Złożenie mandatu przedstawicielskiego następuje wyłącznie w przypadku odmowy ślubowania.
Mandat imperatywny - rodzaj mandatu przedstawiciela. Zakłada on, że przedstawiciel reprezentuje swoich wyborców i powinien wykonywać ich zalecenia. Można go odwołać, gdy nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań. Mandat imperatywny występował np. w polskim Sejmie w czasach demokracji szlacheckiej. Dziś rzadko stosowany, mandat imperatywny mają np. deputowani do Bundesratu. Przeciwieństwo mandatu wolnego. Zasady ustalania wyników wyborów
W polskim prawie wyborczym podstawkowe rozstrzygnięcia dotyczące stosowanych zasad ustalania wyników wyborów zawarte są w Konstytucji.
W wyborach do Sejmu, na podstawie art. 96 ust. l, ma zastosowanie zasada proporcjonalności, a w wyborach prezydenckich, stosownie do art. 127 ust. 4 zasada bezwzględnej większości. Konstytucja nie rozstrzyga natomiast zasady ustalania wyników głosowania w wyborach do Senatu. / zasada większościowa/.
Obydwie zasady - większościowa i proporcjonalna - niezależnie od dzielących je różnic zawsze dotyczą relacji pomiędzy liczbą oddanych głosów a ostatecznym wynikiem wyborów, ustalonym na podstawie przyjętego sposobu podziału mandatów.
Wygaśnięcie i obsadzenie mandatu w czasie kadencji
Przyczyny wygaśnięcia mandatu przed upływem kadencji są wspólne dla posłów i senatorów.
Wygaśnięcie mandatu następuje w razie:
a) odmowy złożenia Ślubowania,
b) utraty prawa wybieralności,
c) zrzeczenia się mandatu
d) śmierci,
e) złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia dotyczącego pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa albo współpracy z tymi organami w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 10 rnaja 1990 r
f) Wygaśnięcie mandatu posła i senatora przed upływem kadencji w związku z zajmowaniem lub powołaniem na określone w ustawie stanowisko - niepołączalne z mandatem przedstawicielskim .
Art. 103 w związku z art. 108 Konstytucji stanowi, że mandatu posła i senatora nie można łączyć z funkcją:
a) Prezesa NBP,, Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora
b) zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta RP lub z zatrudnieniem w administracji rządowej, z tym że zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej,
c) ponadto nie rnogą sprawować mandatu poselskiego i senatorskiego: sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie państwowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa.
Instytucje demokracji bezpośredniej
Referendum jest to instytucja demokracji bezpośredniej, polegająca na tym, że obywatele w drodze głosowania powszechnego wyrażają swoją wolę w określonej sprawie.
Referenda dzielą się na:
a) ogólnokrajowe i lokalne (z uwagi na zasięg terytorialny głosowania),
b) rozstrzygające i konsultacyjne (z uwagi na moc wiążącą wyniku referendum),
c) obligatoryjne i fakultatywnej (z uwagi na wymóg prawny przeprowadzenia referendum), d) konstytucyjne i ustawodawcze (z uwagi na materię głosowania)
Podstawowe pojęcia z zakresu prawa wyborczego
Pojęcia „prawo wyborcze” i „system wyborczy” są nieodłącznymi elementami związanymi z funkcjonowaniem w demokratycznym państwie zasady przedstawicielstwa. Konsekwencją jej przyjęcia są pewne reguły określające sposób wyłaniania organów przedstawicielskich.
Podstawowe akty prawne oraz towarzyszące im akty wykonawcze składają się na pojęcie prawa wyborczego.
Pr. wyborcze w znaczeniu przedmiotowym to całokształt norm prawnych obowiązujących w państwie i regulujących tryb wyboru organów przedstawicielskich.
Pr. wyborcze w znaczeniu podmiotowym to określone w przepisach obowiązującego prawa uprawnienia ogółu obywateli do udziału w wyborach do organów przedstawicielskich.
Szerszym niż „prawo wyborcze” jest pojęcie „system wyborczy”.
System wyborczy jest rozumiany jako całokształt zasad zawartych w prawie wyborczym, a także nie mających charakteru prawnego, stosowanych w praktyce wyborów do organów przedstawicielskich.
System wyborczy sensu largo oznacza ogół zasad dotyczących trybu przygotowania i przeprowadzenia wyborów oraz zasad podziału mandatów, a jako zasady ustalania wyników wyborów funkcjonuje w znaczeniu sensu stricto.
Mimo że „system wyborczy” jest pojęciem szerszym niż „prawo wyborcze”, to fundamentalną rolę przypisać należy prawu wyborczemu określającemu całokształt postępowania wyborczego i ustanawiającemu podstawowe zasady, na podstawie których postępowanie to jest prowadzone.
FUNKCJE PRAWA WYBORCZEGO
1. Funkcja kreacyjna - polega ona na wyrażaniu przez wyborców akceptacji i preferencji dla przedstawionych im w postępowaniu wyborczym alternatyw politycznych, a w szczególności personalnych;
2. Funkcja polityczno-programowa - polega na wyrażeniu przez wyborców poparcia dla określonego programu politycznego przedstawianego przez poszczególne ugrupowania polityczne w ramach prezentowanych przez nie platform wyborczych.
3. Funkcja legitymująca - określa jaką spełniają wybory do organów przedstawicielskich. W jej ramach akcentuje się element legitymizowania przez akt wyborczy dokonywany przez podmiot władzy suwerennej, określonego systemu polityczno-ustrojowego i określonej ekipy rządzącej;
4. Funkcja integracyjna - umożliwia zespolenie zbiorowo określonego podmiotu władzy suwerennej poprzez określenie zasad dotyczących procesu kształtowania i wyrażania jego woli;
5. Funkcja petryfikacyjna - zmierza poprzez treść norm prawa wyborczego do wykreowania i zdeterminowania kształtu nowego systemu partyjnego,, przy nieuwzględnieniu stopnia atomizacji społeczeństwa.
KONSTYTUCYJNE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO W POLSCE
Zasady prawa wyborczego są zespoleni podstawowych decyzji politycznych przesądzających o ogólnym charakterze wyborów. Z reguły katalog ten tworzony jest na podstawie kryterium cztero- lub pięcioprzymiotnikowych wyborów do poszczególnych organów przedstawicielskich.
Zawiera on zasady:
powszedniości.,
równości,
bezpośredniości,
tajności głosowania
oraz jedną z zasad dotyczących podziału mandatów, tj. zasadę wyborów proporcjonalnych albo większościowych, czyli zasadę odnoszącą się do systemu wyborczego sensu stricto.
Konstytucyjny katalog zasad prawa wyborczego określony jest odmiennie w stosunku do poszczególnych organów przedstawicielskich - Sejmu i Senatu. Według Konstytucji wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Art. 97 stanowi, że wybory do Senatu są powszechne i bezpośrednie oraz że odbywają się w głosowaniu tajnym.
Ordynacja wyborcza do Senatu poszerza konstytucyjny katalog zasad wyborczych o zasadę większości, według której dochodzi do podziału mandatów w okręgach wyborczych.
Prezydent RP wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością ważnie oddanych głosów.
Zasada powszechności
Zasada powszechności określa krąg obywateli, którzy spełniając określone ustawą warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranymi do organów przedstawicielskich (czynne i bierne prawo wyborcze).
Zasada powszechności wyborów dotyczy więc reguł, na podstawie których funkcjonować będzie w praktyce pojęcie prawa wyborczego w znaczeniu podmiotowym. Reguły te przybierają postać kryteriów nazywanych w literaturze przedmiotu cenzusami wyborczymi. Współcześnie za uzasadnione w demokratycznych państwach uznaje się jedynie stosowanie wymogów obywatelstwa i wieku.
Art.62 Konstytucji stanowi, że prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego - czynne prawo wyborcze - ma obywatel polski, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat
Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu na podstawie Konstytucji przysługuje:
a) obywatelowi polskiemu,
b) mającemu prawo wybierania,
c) który najpóźniej w dniu wyborów ukończył 21 lat - w wyborach do Sejmu albo 30 lat - w wyborach do Senatu.
W wyborach Prezydenckich bierne prawo wyborcze przysługuje:
a) obywatelowi polskiemu,
b) który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat oraz
c) korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu
Pozbawione prawa wybierania i prawa bycia wybieranymi są osoby które:
1. prawomocnym orzeczeniem sądu zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego
2. albo pozbawione praw publicznych
3. czy orzeczeniem Trybunału Stanu zostały pozbawione praw wyborczych
Zasada równości
Zasada równości wyborów rozumiana jest współcześnie w dwojakim znaczeniu -formalnym i materialnym.
1. Zasada równości w sensie formalnym oznacza, iż każdy wyborca dysponuje równą liczbą głosów. Oznacza ona, że siła głosu każdego wyborcy jest równa, co wyrażać się ma we wpływie, jaki ten głos wywiera na ostateczny wynik wyborów. Istota działania tak rozumianej zasady równości wyborów polega na zagwarantowaniu pewnej prawidłowości, że taka sama liczba wyborców w danym okręgu wyborczym wybiera tę samą liczbę przedstawicieli, co równa liczba wyborców zamieszkujących w innym okręgu wyborczym. Naruszenie tej relacji prowadzi do przekreślenia zasady równości materialnej.
Materialne znaczenie równości wyborów związane jest z jej trzema praktycznymi elementami:
jednolitą normą przedstawicielstwa,
metodą wyznaczania okręgów wyborczych i
systemem wyborczym.
Zasada bezpośredniości
Zasada bezpośredniości dotyczy sposobu wyboru przedstawicieli. Oznacza ona, że wyborcy osobiście, bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli. Stąd też wybory bezpośrednie często nazywane są wyborami jednostopniowymi. W sytuacji, kiedy ostateczny wybór następuje poprzez węższe gremia pośredniczące w przekazywaniu woli wyborców, mamy do czynienia z wyborami pośrednimi. W zależności od liczby etapów powoływania kolegiów pośredniczących wybory takie można określić jako dwu- a nawet wielostopniowe. Polskie prawo wyborcze stanowi, że można głosować tylko osobiście.
Zasada bezpośredniości jest też jedną z zasad, na podstawie których przeprowadzane są wybory do Senatu. Wybierając senatorów większością głosów w dwu- i trzymandatowych okręgach wyborczych, wyborca, podobnie jak w wyborach do Sejmu, ma możliwość, poprzez postawienie odpowiedniego znaku na karcie do głosowania, wyrażenia swoich preferencji co do personalnego składu drugiej izby.
Podobny charakter mają też wybory prezydenckie, oparte na systemie większości bezwzględnej.
Zasada tajności głosowania
Zasada tajności głosowania dotyczy tylko tej fazy wyborów, która stanowi realizowanie przez wyborców aktu wyborczego. Odnosi się więc ona do korzystania z czynnego prawa wyborczego.
Zasada tajności głosowania spełnia ważną funkcję gwarantowania wyborcy swobody podjęcia decyzji oraz bezpieczeństwa, że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go ujemne konsekwencje. Ponadto tajność głosowania gwarantowana jest także przez tworzenie warunków umożliwiających nieskrępowane oddanie głosu: z jednej strony - obowiązek zorganizowania w lokalach obwodowych komisji wyborczych miejsc zapewniających tajność głosowania oraz z drugiej - obowiązek udania się wyborcy do miejsca zapewniającego tajność głosowania.
Jak uchwala się ustawę?
W Polsce ustawy uchwala Sejm, a następnie przekazywane są Senatowi, który w terminie 30 dni może je przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w brzmieniu przyjętym przez Sejm. W przypadku odrzucenia ustawy przez Senat, lub wprowadzenia do niej poprawek wraca ona do Sejmu, który może odrzucić taką decyzję Senatu bezwzględną większością głosów przy obecności połowy konstytucyjnej liczby posłów (tj. 230). Kolejnym krokiem jest przedstawienie przez Marszałka Sejmu ustawy Prezydentowi, który podpisuje ją w przeciągu 21 dni i zarządza jej publikację w Dzienniku Ustaw. Prezydentowi przysługuje uprawnienie do skierowania ustawy, na tym etapie, do zbadania przez Trybunał Konstytucyjny. Prezydent RP może ze stosownym wnioskiem zwrócić się do Sejmu o ponowne rozpatrzenie ustawy - jest tzw. uprawnienie weta Prezydenta RP do ustawy . Nie jest jednak ono ostateczne gdyż Sejm może je odrzucić większością 3/5 przy obecności połowy liczby posłów i wtedy Prezydent musi ustawę podpisać w ciągu 7 dni . Jeśli weto nie zostanie odrzucone - ustawa upada i koniec postępowania . Jest jednak wyjątek kiedy Prezydentowi nie przysługuje prawo weta w stosunku do ustawy budżetowej , którą Prezydent może albo podpisać w terminie 7 dni od dnia przedstawienia do podpisu albo skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego . W przypadku zwrócenia się Prezydenta do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej Trybunał Konstytucyjny orzeka nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia złożenia przez Prezydenta RP wniosku w Trybunale Konstytucyjnym . Z inicjatywą uchwalenia ustawy najczęściej występuje Rada Ministrów. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje także grupie co najmniej 100 tys. obywateli, grupie co najmniej 15 posłów, Senatowi i Prezydentowi RP. Przebieg procesu legislacyjnego określa Konstytucja oraz Regulamin Sejmu i Senatu. Wyjątkiem inicjatywy ustawodawczej jest ustawa budżetowa - projekt ustawy budżetowej do Sejmu może zgłosić tylko Rada Ministrów
Wybór prezydenta
Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej, którzy ukończyli 35 lat, nie są pozbawieni praw wyborczych do Sejmu i zbiorą przynajmniej 100 tysięcy podpisów osób popierających ich kandydaturę. Kadencja prezydenta rozpoczyna się w dniu złożenia przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym według roty wyznaczonej w Konstytucji. Odmowa złożenia przysięgi powoduje tymczasowe przejęcie obowiązków prezydenckich przez Marszałka Sejmu do czasu wyboru nowego Prezydenta. Nowo wybrany prezydent-elekt obejmuje urząd w ostatnim dniu urzędowania ustępującego Prezydenta Rzeczypospolitej. Przed 9 czerwca 2000 prezydent elekt obejmował urząd nazajutrz po ostatnim dniu kadencji ustępującego prezydenta.
Weto prezydenta
Prezydentowi RP przysługuje prawo weta prezydenckiego wobec ustaw, uchwalonych przez Sejm RP. Weto może być uchylone przez Sejm większością 3/5 głosów
Jak się wybiera rade ministrów?
Obowiązująca Konstytucja przewiduje następującą procedurę utworzenia rządu:
Zasadnicza procedura
W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, tj. wskazuje osobę (zwykle wytypowaną wcześniej przez partię polityczną mającą większość w Sejmie lub koalicję partii), która otrzymuje misję sformowania rządu (art. 154 ust. 1 zd. 1 in principio Konstytucji).
Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni proponuje Prezydentowi skład Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 1 in fine Konstytucji).
Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).
W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 154 ust. 2 Konstytucji).
I procedura rezerwowa
W razie niepowołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum zaufania przez Sejm, w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w art. 154 ust. 1 lub 2 Konstytucji, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę (art. 154 ust. 3 Konstytucji).
II procedura rezerwowa
W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę (art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji). (W praktyce ustrojowej, 11 czerwca 2004, doszło uprzednio do desygnowania Prezesa Rady Ministrów na podstawie art. 154 ust. 1 zd. 1 Konstytucji.)
W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).
W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory (art. 155 ust. 2 Konstytucji).
Zgodnie z art. 158 ust. 1 in fine Konstytucji, możliwe jest także powołanie nowej Rady Ministrów w trybie tzw. konstruktywnego votum nieufności. Sejm wyraża Radzie Ministrów votum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek złożony przez co najmniej 46 posłów, w którym imiennie powinien być wskazany kandydat na Prezesa Rady Ministrów. W sytuacji przyjęcia takiej uchwały przez Sejm, Prezydent ma obowiązek przyjąć dymisję Rady Ministrów, powierzyć jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu wyboru nowego rządu i powołać wskazanego w uchwale o wotum nieufności kandydata na Prezesa Rady Ministrów, co rozpoczyna zasadniczą procedurę powoływania Rady Ministrów.
Większość bezwzględna głosów
Większość bezwzględna - gdy podczas głosowania liczba głosów za wnioskiem jest większa od sumy głosów przeciw i wstrzymujących się (aby wniosek został przyjęty, liczba osób popierających go musi stanowić więcej niż 50% wszystkich głosów). Większość bezwzględna jest wymagana np. w Sejmie do odrzucenia poprawki Senatu, ogłoszenia referendum ogólnokrajowego, czy uchwalenia tajności obrad.
Większość bezwzględna jest najczęściej stosowanym kryterium podejmowania decyzji także w innych ciałach zbiorowych (spółkach, spółdzielniach, zgromadzeniach, komisjach, stowarzyszeniach, radach itp.), w których funkcjonuje zasada zbiorowego podejmowania decyzji, np. w systemach demokratycznych.
Przedstawiana niekiedy definicja większości bezwzględnej jako „co najmniej 50% plus jeden głos” jest błędna w przypadku nieparzystej liczby głosujących (większość bezwzględna 201 głosujących wynosi bowiem 101).
Większość kwalifikowana
Większość kwalifikowana - przekraczająca połowę większość głosów, niezbędna do podjęcia uchwały przez dane zgromadzenie, wyrażona procentem (np. 60%, 70%) lub ułamkiem (np. 2/3, 3/5). W zależności od regulacji prawnej może być to np. procent lub ułamek sumy głosów wszystkich członków danego zgromadzenia, członków obecnych na sali lub członków biorących udział w głosowaniu. Przepisy wymagają stosowania w głosowaniu większości kwalifikowanej stosunkowo rzadko, zazwyczaj przy wprowadzaniu zmian o wąskim znaczeniu.
Obowiązująca Konstytucja RP przewiduje stosowanie większości kwalifikowanej w następujących sytuacjach:
2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów - w celu wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach (art. 90 ust. 2),
2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów - w celu uchwalenia ustawy o zmianie Konstytucji (art. 235 ust. 4),
2/3 głosów ustawowej liczby posłów - w celu skrócenia kadencji Parlamentu (art. 98 ust. 3),
3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów - w celu uchwalenia ustawy przekazanej Sejmowi do ponownego rozpatrzenia przez Prezydenta RP (art. 122 ust. 5),
3/5 głosów ustawowej liczby posłów - w celu pociągnięcia do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów (art. 156 ust. 2);
2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów - w celu wyrażenia zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach (art. 90 ust. 2);
2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego - w celu uznania trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu ze względu na stan jego zdrowia (art. 131 ust. 2 pkt 4),
2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego - w celu postawienia Prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa (art. 145 ust. 2).
Większość względna
Większość względna - w procedurach wyborczych ustalenie, że dla skuteczności wyboru wystarcza, aby liczba głosów oddanych na rzecz kandydata przewyższała liczbę głosów oddanych na rzecz któregokolwiek innego z kandydatów, nie musi ona jednak przekraczać połowy ogólnej liczby głosujących (np. wybory brytyjskiej Izby Gmin albo polskiego Senatu).
Głosowanie może odbywać się na dwa sposoby:
FPTP (też FPP), ang. first past the post, co dosłownie oznacza pierwszy przekroczył linię mety (bywa też stosowana ang. nazwa winner-takes-all, czyli zwycięzca-bierze-wszystko). Wyborca wybiera wtedy jednego kandydata spośród zgłoszonych. Stosowana w okręgach jednomandatowych lub przy wyborze na pojedyncze stanowisko.
Block List (ang.) - wyborca wskazuje n kandydatów i n z największą ilością głosów zostanie wybranych. Stosowane w okręgach wielomandatowych (tak właśnie wybierany jest między innymi polski Senat). Potocznie używane przez wyborców stwierdzenie mam n głosów jest błędne, a co najmniej nieprecyzyjne, ponieważ danego kandydata można wskazać tylko raz.
Większość zwykła
Większość zwykła - gdy podczas głosowania więcej osób biorących udział w głosowaniu opowiada się za wnioskiem niż przeciw. Głosy wstrzymujące się nie są wliczane do wyniku. W Sejmie RP większość głosowań nad ustawami odbywa się w trybie większości zwykłej. Minimalną liczbą głosów potrzebną do osiągnięcia większości zwykłej jest 1 głos.
Jak czytamy w art. 120 Konstytucji, co do zasady Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Większość tą należy odróżnić od „Większości ustawowej liczby posłów” - jak np. w art. 158 Konstytucji RP, która w tym przypadku wynosić będzie min. 231.
Ordynacja wyborcza
Ordynacja wyborcza - zbiór przepisów regulujących sposób przeprowadzenia wyborów.
W Polsce termin ten jest używany w odniesieniu do wyborów parlamentarnych (do Sejmu i do Senatu) oraz wyborów samorządowych (do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw); w przypadku wyborów Prezydenta RP oraz wyborów wójta (burmistrza, prezydenta miasta) używa się sformułowania „ustawa o (...) wyborze (...)”; dla zwięzłości wykładu będzie używany jednolicie termin „ordynacja”.
Ordynacje wyborcze regulują zasady:
tworzenia i działalności komitetów wyborczych,
zgłaszania kandydatów,
finansowania, prowadzenia oraz rozliczenia kampanii wyborczych.
powoływania i działalności komisji wyborczych bądź innych organów przeprowadzających lub nadzorujących wybory, oraz (budzącego najwięcej kontrowersji i często utożsamianego z pojęciem „ordynacja wyborcza”)
sposobu przeliczania głosów na mandaty, co ma szczególne znaczenie w wyborach parlamentarnych.
Często odmienne regulacje stosuje się w tym samym kraju w wyborach do poszczególnych izb parlamentu, a także w wyborach prezydenckich i samorządowych. W Polsce w wyborach do rad gmin liczących mniej niż 20 000 mieszkańców stosuje się system większościowy (większości względnej, ang. FPTP), podobnie w wyborach do Senatu. W wyborach do pozostałych organów stanowiących samorządu terytorialnego, w wyborach do Sejmu oraz w wyborach posłów do Parlamentu Europejskiego używa się formuł proporcjonalnych; w wyborach Prezydenta oraz w bezpośrednich wyborach organów wykonawczych gmin (wójtów, burmistrzów i prezydentów miast) głosowanie odbywa się według zasady większości bezwzględnej (w dwóch turach, o ile w pierwszym głosowaniu żaden z kandydatów nie otrzyma większości głosów).
Dwa najważniejsze rodzaje ordynacji to ordynacja większościowa i ordynacja proporcjonalna. Pierwsza wywodzi się z tradycji Wielkiej Brytanii i przyjęta jest m.in. w większości krajów anglosaskich. Jej zwolennikami byli John Locke i J. J. Rousseau. Pierwsza odmiana ordynacji proporcjonalnej, jaką był system pojedynczego głosu przechodniego, została zaproponowana w 1821 roku przez Thomasa Wrigthta Hilla i po raz pierwszy zastosowana w wyborach do duńskiego Riksdagu w 1856. Najczęściej stosowaną metodę d'Hondta po raz pierwszy zastosowano w niektórych szwajcarskich kantonach (m.in. w 1890 w kantonie Ticino), następnie w 1900 w Belgii. W ramach obu ordynacji istnieje wiele wariacji (np. większościowa z głosem alternatywnym w Australii czy proporcjonalna z systemem głosu przechodniego w Irlandii), a także kilka modeli pośrednich (np. system mieszany w Japonii i Korei Południowej).
Kworum
Kworum (z łac. quorum [praesentia sufficit] - których [obecność jest wystarczająca]) - minimalna liczba członków zgromadzenia (parlamentu, stowarzyszenia, związku zawodowego), niezbędna do prowadzenia obrad lub powzięcia wiążących decyzji np. w przedmiocie wyborów, podjęcia uchwały.
Przykładowo uchwalenie ustawy przez Sejm wymaga obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów; kworum wynosi więc 230 posłów. W przypadku komisji sejmowych kworum wynosi 1/3 składu.
Ogólna charakterystyka prawa konstytucyjnego
Prawo konstytucyjne ma przynajmniej dwa znaczenia. Przez prawo konstytucyjne rozumiemy zespół norm prawnych, których przedmiotem jest uregulowanie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.
- w sensie wąskim - zespół norm prawnych zawartych w konstytucji i innych ustawach konstytucyjnych
- w sensie szerokim - całokształt norm prawnych mających za przedmiot uregulowanie ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.
Materiał prawa konstytucyjnego obejmuje te normy prawne które określają:
- podmiot władzy suwerennej w państwie i sposoby jej sprawowania
- podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa
- system organów państwowych
- podstawy systemu wyborczego
W idealistycznym podziale prawa na publiczne i prywatne prawo konstytucyjne jest prawem publicznym w podziale na prawo materialne i formalne - prawo konstytucyjne jest prawem materialnym
Kto może wystąpić z wnioskiem do Trybunału?
Krąg podmiotów upoważnionych do występowania z wnioskiem do Trybunału określony został w Konstytucji. Z wnioskiem w sprawach określonych w art. 188 Konstytucji wystąpić mogą jedynie enumeratywnie wyliczone podmioty prawa publicznego, wskazane w art. 191 Konstytucji.
Każdy, którego konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone może natomiast w trybie art. 79 Konstytucji wystąpić do Trybunału ze skargą konstytucyjną. Skarga może być złożona na akt normatywny, na podstawie którego wydane zostało ostateczne orzeczenie sądu lub organu administracji publicznej, naruszające prawa lub wolności skarżącego.
Parlament - w państwach o demokratycznych systemach władzy, jest to najwyższy organ przedstawicielski, a jednocześnie zasadniczy organ władzy ustawodawczej.