SŁOWNIK POJĘĆ NIEWIDOMEGO

Niewidomy - człowiek, który urodził się niewidomym lub też utraciła wzrok we wczesnym dzieciństwie, to jest przed osiągnięciem 4-5 lat, a więc który nie zdobył lub nie pamięta żadnych wrażeń wzrokowych i w dalszym życiu nie może z nich korzystać.

Ociemniały - człowiek, który utracił wzrok w wieku późniejszym, a więc po przeżyciu wielu lat jako widzący, zdobyciu wielu wrażeń wizualnych i osiągnięciu znacznej sprawności fizycznej.

Pismo Brajla (Braille'a) - specjalny system pisma punktowego, wypukłego. Polega ono na tym, że za pomocą odpowiedniej tabliczki, na kartonie, specjalnym dłutkiem, wygniata się potrzebną ilość punktów, odczytywanych palcami po odwróceniu kartonu. Punktów takich jest 6, a litery tworzą się z określonej ilości punktów odpowiednio rozmieszczonych. Z tych 6 punktów otrzymujemy wszystkie litery alfabetu, znaki przestankowe, cyfry, znaki matematyczne i nuty. W Polsce system brajla po raz pierwszy zastosowano w 1864r. w Instytucie Głuchoniemych i Ociemiałych w Warszawie.
Przykład:

Włodzimierz Dolański (1886-1973) - wybitny polski niewidomy tyflolog, nauczyciel dzieci niewidomych, autor licznych publikacji. Między innymi napisał książką pt. „Czy istnieje zmysł przeszkód u niewidomych?” W 1926r. podjął się wydawania redagowanego przez siebie czasopisma brajlowskiego - Pochodnia. Dr Włodzimierz Dolański był wybitnym i zasłużonym działaczem krajowego i międzynarodowego ruchu niewidomych, który ponadto pomimo braku prawej dłoni był także wybitnym pianistą. Jego hasło "Nic o nas bez nas" wciąż jest probierzem w działalności Polskiego Związku Niewidomych i jego członków.

Guilly d'Herbemont - Osoba widząca, poetka, filantropka, która praktycznie przez całe życie działała na rzecz osób niewidomych. Od 1931r. popularyzowała swój pomysł używania przez niewidomych białej laski. Laska ta, dzięki swej odmiennej barwie, wyróżnia się spośród innych lasek i sygnalizuje, że jej właściciel jest pozbawiony wzroku i w pewnych sytuacjach potrzebuje pomocy.

Walenty Haüy - wprowadził on jako jeden z pierwszych, dość powszechnie przyjęty sposób drukowania książek dla niewidomych. Polegał on na wytłaczaniu w kartonie zwykłych, dużych, wypukłych liter. Pismo to niewidomi mogli odczytywać, ale nie mogli nim pisać. Był założycielem Instytutu Narodowego Niewidomych. W 1784 roku założył on ponadto w Paryżu pierwszy zakład dla niewidomych z internatem.

Ludwik Braille (1809-1852) - stracił wzrok w wieku 3 lat, a mając 15 - opracował najpopularniejszy obecnie w świecie system pisma dla niewidomych. Wykorzystał w tym celu pismo - szyfr byłego kapitana artylerii Charlesa Barbier, który stworzył go dla celów wojskowych. Szyfr był tak skonstruowany, by żołnierze mogli go odczytywać dotykiem nawet w ciemności. Pomysł zainspirował niewidomego Braille'a, który stworzył oryginalny system zapisu oparty na kombinacji sześciu wypukłych punktów umieszczonych na obwodzie prostokąta. Ten genialny wynalazek został ogłoszony w 1829 roku, a pierwsza książkę wydrukowaną pismem brajlowskim wydano w 1837 roku. W Polsce alfabet Braille`a przyjął się na dobre dopiero w 1934 roku.

Elżbieta Róża Czacka (1876-1961) - Była dziedzicznie zagrożona utratą wzroku. Upadek z konia ostatecznie przyspieszył całkowite kalectwo. 22 letnia ociemniała Róża, po wielu nieudanych operacjach w kraju i za granicą, decyduje się nie tylko sama żyć godnie i aktywnie w całkiem nowej rzeczywistości, ale także zająć się innymi, podobnie jak ona doświadczonymi przez los. Założyła w Warszawie zarejestrowane w 1911 roku, istniejące do dziś, Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi. Skupiło ono osoby pragnące przygotowywać niewidomych do pełnowartościowego życia w społeczeństwie ludzi widzących, dać im odpowiednie przygotowanie i wykształcenie zawodowe. Po złożeniu ślubów wieczystych w III Zakonie św. Franciszka i włożeniu habitu przybrała imię s. Elżbiety.

Orientacja przestrzenna - umiejętność rozeznania się w środowisku przede wszystkim w otaczającej nas przestrzeni. Orientować się w przestrzeni to znaczy określić jej wielkość, kształt oraz wielkość wypełniających ją przedmiotów, ich rozmieszczenie oraz własną pozycję w stosunku do każdego z nich. W. Swietłow wyróżnia orientację przestrzenną dużej przestrzeni, w obrębie dużych obiektów, np. ulic, budynków, orientację w małej przestrzeni, a także orientację społeczną, tzn. orientację wśród ludzi, którzy go otaczają. Wprowadza także podział na orientację w przestrzeni zamkniętej, tzn. w pomieszczeniach mieszkalnych, szkolnych i w przestrzeni otwartej, np. na ulicy.

Astygmatyzm - inaczej niezborność oka - to wada, która polega na niejednakowym załamywaniu światła w płaszczyznach położonych względem siebie pod kątem 90 stopni. Astygmatyzm, zwłaszcza dużego stopnia, ma najczęściej charakter wrodzony i związany jest z nieprawidłowym ukształtowaniem rogówki. Prawidłowo zbudowana rogówka powinna mieć kształt prawie kulisty o średnicy poziomej większej o około 0,5.

Krótkowzroczność (myopia) - jest wadą, w której siła łamiąca układu optycznego oka jest zbyt duża i obraz powstaje nie na siatkówce, lecz przed nią. Osoba z tą wadą widzi dobrze obiekty znajdujące się blisko. Krótkowzroczność koryguje się szkłami wklęsłymi (rozpraszającymi), tzw. minusami.

Nadwzroczność (hyperopia) - jest wadą, w której z powodu zbyt słabej siły łamiącej lub/i mniejszej gałki ocznej obraz powstaje nie na siatkówce, lecz poza nią. Efektem jest nieostre widzenie przedmiotów znajdujących się zarówno blisko, jak i daleko. Nadwzroczność wzrasta wraz z wiekiem. W celu poprawy ostrości widzenia stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe (skupiające, tzw. plusy). Brak korekcji tej wady u dzieci może prowadzić do powstania tzw. zeza akomodacyjnego.

Starczowzroczność - związana jest z osłabieniem akomodacji i pojawia się zwykle u osób po 40. roku życia. Pierwszym objawem, zwłaszcza wieczorem, przy gorszym oświetleniu jest rozmywanie się liter. Konieczne staje się założenie okularów korekcyjnych do czytania.

Zez - nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych oraz współistniejące zaburzenia widzenia. W prawidłowych warunkach obie gałki poruszają się zgodnie w różnych kierunkach dzięki synchronicznemu działaniu mięśni odpowiedzialnych za poruszanie oczami. W czasie patrzenia odruchowo ustawiamy wzrok tak, aby obraz przedmiotu padał na plamkową część siatkówki równocześnie w obu oczach. W przypadku zeza oś gałki nie pokrywa się z osią widzenia. Obraz nie pada na plamkę, ale w jej sąsiedztwie, skutkiem czego powstaje w plamce mroczek punktu fiksacji i rozwija się tzw. niedowidzenie (amblyopia). Niedowidzenie może również powstać przy dużej różnicy refrakcji obu oczu. Rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje zeza: zbieżny (częściej występujący) i rozbieżny. Zdarza się również, że oko zezujące może być ustawione w górę lub w dół. Zez może dotyczyć jednego albo naprzemiennie obu oczu, przy czym w tym drugim przypadku najczęściej zachowana jest prawidłowa ostrość wzroku obu oczu, natomiast przy zezie jednego oka, oko zezujące przeważnie widzi znacznie gorzej. Leczenie zeza polega na przywróceniu prawidłowego ustawienia oczu poprzez dobranie odpowiednich szkieł korekcyjnych, głównie w zezie akomodacyjnym lub przez zabieg operacyjny. Im wcześniej rozpoczniemy leczenie, zwłaszcza niedowidzenia, tym lepsze będą efekty (najlepiej do 6. roku życia).

Zaburzenie rozpoznawania barw - może ono być wrodzone lub nabyte. Cierpi na nie, w różnym stopniu, 8% mężczyzn i 0,5% kobiet. Daltonizm, czyli całkowity brak rozpoznawania barw, występuje niezmiernie rzadko i jest uwarunkowany genetycznie. Zwykle wiąże się z niedorozwojem czopków siatkówki i łączy się ze znacznym obniżeniem ostrości wzroku i światłowstrętem. Najczęściej występuje protanopia lub deuteranopia polegająca na zaburzeniu widzenia barw w osi czerwono-zielonej. W większości przypadków osoby źle rozróżniające barwy od urodzenia nie zdają sobie sprawy z istnienia tej wady, gdyż ostrość wzroku zwykle jest u nich prawidłowa.

Jaskra - choroba oczu prowadząca do postępującego i nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego i co za tym idzie pogorszenia lub utraty wzroku. Do uszkodzenia nerwu wzrokowego najczęściej dochodzi w wyniku nadmiernego wzrostu ciśnienia wewnątrz gałki ocznej.

Rodzaje jaskry:

• jakra prosta

• jaskra z normalnym ciśnieniem śródgałkowym

• jaskra wtórna

• jaskra z otwartym kątem przesączania

• jaskra z zamkniętym kątem

• jaskra ostra - pojawia się w wyniku gwałtownego zamknięcia kąta przesączania. Dochodzi do nagłego wzrostu ciśnienia śródgałkowego. Chory widzi charakterystyczne tęczowe koła, odczuwa silne bóle oka (oczu) i głowy, nudności, wymiotuje i obficie się poci. Występuje zwolniona akcja serca. W wyniku badania okulistycznego można stwierdzić znaczne obniżenie ostrości wzroku, przekrwienie żylne gałki ocznej, obrzęk rogówki, spłycenie komory przedniej, rozszerzenie i nieruchomość źrenicy, przekrwienie lub zatarcie rysunku tęczówki, a także czasem białawe plamki pod powierzchnią torebki soczewki (plamy Vogta). Z powodu nieprzejrzystości ośrodków optycznych, dno oka jest niewidoczne.

• jaskra podostra - kąt przesączania nie jest zamknięty całkowicie, wobec czego ciśnienie śródgałkowe nie jest tak wysokie jak w przypadku ataku jaskry ostrej. Występują objawy w postaci kół tęczowych i obniżenia ostrości widzenia, jednakże są to objawy okresowe i poza nimi badanie czynności i hydrodynamiki oczu może nie wykazać odchyleń od stanu prawidłowego (wąski kąt przesączania stwierdzić można jedynie gonioskopowo). W przebiegu długotrwałej jaskry podostrej w kącie przesączania wytwarzają się zrosty, które doprowadzają do zmian destrukcyjnych, stałego wzrostu ciśnienia śródgałkowego, zmian w polu widzenia i zwyrodnień w nerwie wzrokowym. Leczenie zachowawcze w ostrym napadzie jaskry ma na celu odblokowanie kąta przesączania (najskuteczniejszym i najbardziej popularnym lekiem jest pilokarpina). Jeżeli pomimo leczenia ostry napad jaskry nie zostanie opanowany, należy bezzwłocznie wykonać operację przeciwjaskrową.

• jaskra barwnikowa

Światłowstręt - nadwrażliwość oka na światło, objawia się najczęściej odruchowym mrużeniem powiek. Może być objawem schorzeń tęczówki, zapalenia spojówek, zranień rogówki, niektórych chorób zakaźnych jak na przykład odry, wścieklizny, zaniku czopków (achromatopsja). Może też występować jako jeden z objawów przy silnych osłabieniach organizmu spowodowanych dowolnymi przyczynami (np. zatrucie), a nawet w migrenie.

Zaćma (katarakta - łac. cataracta) - choroba prowadząca do zmętnienia soczewki, jest jedną z przyczyn ślepoty, występuje głównie u osób starszych po 60 roku życia.

Przyczyny choroby:

• starzenie się soczewki

• cukrzyca

• różyczka lub toksoplazmoza w okresie płodowym

• przewlekłe zapalenie błony naczyniowej oka

• urazy gałki ocznej

• promieniowanie

• czynniki toksyczne

• czynniki genetyczne

• niektóre leki np. sterydy

Objawy:

• występuje przymglone widzenie, aż do całkowitej utraty wzroku

• zaburzenia w ocenie odległości

• pogorszenie ostrości wzroku

• zez lub oczopląs (u dzieci)

• zaburzenia w poruszaniu lub samoobsłudze (u starszych)

Zaćma może być jedno lub obustronna. Zaćmę jednostonną łatwo przeoczyć lub zbagatelizować.

Oczopląs - (łac. nystagmus) - objaw wrodzony lub wywołany niektórymi chorobami, polegający na mimowolnych, rytmicznych oscylacjach gałek ocznych. Drgania mogą być w kierunku pionowym, poziomym lub rotacyjne, mogą być stałe lub zmieniać się zależnie od kierunku spojrzenia. Oczopląs związany jest z uszkodzeniem sensorycznym (obustronne bardzo słabe widzenie, np. achromatopsja) i/lub motorycznym (zez). Do głównych typów oczopląsu zaliczyć możemy oczopląs wahadłowy, gdy oczy wychylają się rytmicznie w obie strony w jednakowym czasie oraz oczopląs skaczący, występujący wtedy, gdy ruch oczu w jedną stronę jest szybszy niż w drugą (jego kierunek określa się zależnie od kierunku fazy szybkiej).

---