Cyprian Kamil Norwid ( 1821- 1883)

I okres ( krajowy, warszawski)

1. blisko „warszawskich cyganów”, nie podzielał jednak ich zabaw

2. juwenilia drukowane w warszawskich pismach: wyzwala się z epigońskiego (naśladowczego) marzycielstwa, egotycznej liryki wielkich romantyków; krytykuje bezduszność salonów. Pojawia się w jego poezji niechęć wobec cywilizacji miejskiej. Afirmuje natomiast wieś i „wieśniaczą prostotę”. W ludzie dopatruje się poczucia piękna wynikającego ze współżycia z przyrodą; dostrzega w ludzie moralną czystość, jaką daje mu praca i religia. W pracy i twórczości ludzi wsi widzi zatem wartości etyczne i estetyczne.

3. Norwid nie aprobuje spisków i rewolucyjnych metod walki. „Czynu” dopatruje się w pracy, w sztuce, w życiu czynnym, tj. zgodnym z etyką, w wierności jej surowym wymogom, aż do najwyższego poświęcenia- męczeństwa

II. okres emigracja (od1842 r ) :

Drezno, Norymberga, Wenecja, Florencja, Rzym, Neapol- chce doskonalić się w sztuce rzeźbiarstwa.

- w lirykach: przedstawia przeżycia estetyczne i intelektualne w zetknięciu z pozostałościami sztuki starożytnej: nie dominuje jednak nostalgia i zaduma nad przemijaniem, ale poczucie dziedzictwa kultury; refleksja nad pełnią, nad ogromem i doskonałością sztuki

- świat Biblii i antyku- staje się podnietą do filozoficznych refleksji

- staje się perspektywą rozmyślań o człowieku i cywilizacji współczesnej.

1. cykl rzymskich utworów:

- wyrażają pogląd na narodowe sprawy; powstały pod wpływem lektur religijnych „prawicowych” polskich filozofów: Augusta Cieszkowskiego i Bronisława Trentowskiego oraz pisarza Zygmunta Krasińskiego

- przewaga treści filozoficzno- politycznych, społecznych i ton polemiczny, perswazyjny

- np. wiersz „Wigilia” ( 1848): pojawia się tu wiara w boski porządek świata, odwołanie do psalmistycznej pochwały „cichych”, którzy „odziedziczą ziemię”; wiersz „Czasy” protestuje przeciw tym, którzy tworząc nowy świat chcą zerwać z tradycją

- broszura- wierszowany traktat: „ Pieśni społecznej cztery stron” ( 1849):pojawia się krytyka haseł rewolucyjnych, wolnościowych, republikańskich (wolność, równość, braterstwo, niewola, własność, Rzeczpospolita), jakich nadużywano w dobie Wiosny Ludów. Norwid interpretuje te pojęcia inaczej, w duchu chrześcijańskich kategorii moralnych

2. od 1849 r. Norwid w Paryżu

- „Pieśń od ziemi naszej” (1851) odpowiedź na antypolską kampanię części prasy francuskiej; gorzko- ironiczny liryk; aluzyjny do gawędziarskiego stylu Pola, który opiewał uroki ziemi rodzinnej. Norwid przeciwstawia polski kraj i Wschodowi i Zachodowi: Polska to kraj szubienic i męczeństwa szlachetnego

- artykuły: podkreśla amoralność idei zemsty (którą podsycała często poezja); czyn mścicielski był dla niego wykwitem niewoli, niszczącym moralnie, nie równoważonym miłością chrześcijańską;

- pisał też o wynaturzonym pojęciu patriotyzmu, które nakazuje iść i walczyć, ginąc w bitwie; oponował przeciw mesjanistycznym i profetycznym ideom

3. „Zwolon” ( 1851): wypowiedź poetycka rozpisana na głosy, poemat dramatyczny, zbudowany ze statycznych scen, odsłon; polemika z ideami wielkich dramatów romantycznych

- rozgrywa się w nieokreślonym czasie i miejscu, ale pojawiają się aluzje do zaboru rosyjskiego; oskarża despotyzm, obłudę dyplomatów i młodzież ogarniętą zemstą; podkreśla amoralność spisków, rewolucji. Pacholę ( nawiązanie do „Marii” Malczewskiego- ukochanego dzieła Norwida) było tu personifikacją młodego pokolenia. Cichy ginący bohater Zwolon był alegorią wyzwolenia od nienawiści, był alegorią „z- wo- lenia”, czyli urzeczywistnienia w życiu narodu woli Boga

4. „Promethidion. Rzecz w dwóch dialogach z epilogiem” ( 1851): traktat estetyczny, forma dialogu, salonowej dysputy sprowokowanej rozmową o Szopenie

Wstęp: pean na cześć sztuki; osnową jest parafraza mitu o Prometeuszu ( ale chodzi nie o prometeizm jako bunt i poświecenie), Prometej staje się jak u Ajschylosa mitologicznym patronem rzemiosł i sztuk. Piękno (= kształt Prawdy i Miłości; profil boży ) wywodzi z idei platońskiej i chrześcijańskiej tradycji. Romantycznej koncepcji sztuki zrodzonej z natchnienia i imaginacji przeciwstawia inne pojęcie: Sztukę wyprowadza z uszlachetnionej miłością pracy. Uwznioślenie pracy, jako czynu odkupicielskiego nadaje jej również walor czynu patriotycznego. Tak traktowana praca rodzi też pochwałę czynów nie żołnierskich

Prozatorski epilog składa się z 20 filozoficznych ustępów: o roli artysty, „organizatora narodowej wyobraźni”

- dowartościowanie piękna przedmiotów użytkowych wobec dzieł sztuki

5. Krytykowano Norwida: zarzucono: dziwactwo stylu, hieroglificzność stylu, dumną zarozumiałość poety nie liczącego się z czytelnikiem, świadomą izolację od społeczeństwa

6. w odpowiedzi Norwid stworzył „ Częstochowskie wiersze” ( 1851): pastiszowe, melodyjne rymowanki, pokazał, że potrafi posłużyć się łatwą formą- ale nie chciał tak tworzyć

- bronił swego specyficznego języka, wymagał wysiłku od czytelnika, chciał z nim prowadzić dialog, gromił czytelników za lenistwo umysłowe

6. Religijność Norwida- katolika nie była uczuciowym fideizmem, polską dewocją. Pozbawiona skłonności mistycznych, była głęboka , mocno ugruntowana, intelektualna, biblijna; powściągliwa w poetyckich wyznaniach. Biblia leżała u podstaw światopoglądu i etyki Norwida . Z niej wyprowadzał system wartości i poetykę ( przypowieści, obrazowanie biblijne, cytaty, parafrazy, symbolika chrześcijańska)

- np. liryk „Modlitwa”: o obecności Bożej w świecie, Norwid ukazuje niemoc słowa poetyckiego wobec pragnienia przekazu doznań metafizycznych nakazujących milczenie

7. w Nowym Jorku liryk „Moja piosnka II” (modlitewny, litanijny refren Tęskno mi , Panie): przedstawia kraj ojczysty serdecznie bliski, wyidealizowany kraj cnót ewangelicznych

8.proza: „Czarne kwiaty” (1856) : 6 pośmiertnych wspomnień poświęconych (Stefanowi Witwickiemu, Fryderykowi Szopenowi, Adamowi Mickiewiczowi, Pawłowi Delaroche, Juliuszowi Słowackiemu i zmarłej na statku pięknej Irlandce): autor ukazuje zapamiętane drobiazgi. Całość pełna jest głębokiej powagi, jaką nakazuje śmierć; to ascetyczna proza; realizuje w niej Norwid swoją antyromantyczną estetykę: „unikanie stylu przez uszanowanie dla rzeczy opisywanej”( postulował przy ważnych tematach, poważnych niemal przezroczystość stylu, by nie skupiać się na nim, tylko na temacie)

- do refleksji pobudził też Norwida paryski pogrzeb Mickiewicza- stworzył liryk „Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie?”

9. Ważną cechą pisarstwa Norwida jest paraboliczność. Dla niego stanowi kategorię estetyczno- filozoficzną; wyraża dualistyczny pogląd na świat: jako świata materii i świat ducha

10.proza: „Białe kwiaty” ( 1859): forma parabolicznej rozprawy estetycznej; opowiadania o drobnych wydarzeniach zapamiętanych z podróży. W banalnych faktach poeta dostrzegał zjawiska niezwykłe, dramatyczne. Wyciągał z tych wydarzeń uogólnienia filozoficzne, moralne i estetyczne.

- pojęcie `białych kwiatów' stanowi oryginalny element estetyki Norwidowskiej, jego teorii o roli ciszy i milczenia, przemilczeń i niedopowiedzeń w sztuce pisarskiej

11. „Quidam” (1863): poemat epicki z czasów starożytnych, „przypowieść”. Rzecz dzieje się w starożytnym Rzymie pod koniec panowania cesarza Hadriana (estety i mecenasa, w którego państwie nie ma jedna miejsca dla mędrców i filozofów, nie ma tolerancji dla innych religii)

- opozycja do romantyzmu: bohater Quidam ( jakiś, ktoś) stanowi przeciwieństwo romantycznego indywidualizmu: to Grek z Epiru, poeta szukający w Rzymie piękna i prawdy ( nie znalazł jej u żydowskiego mędrca i u filozofa greckiego). Poznaje szlachetnego ogrodnika, chrześcijanina Gwido. Quidam umiera-( śmierć nieromantyczna!): ironia losu sprawia, że ginie na placu przed rzeźnią miejską, zabity przez człowieka, który prowadził na rzeź woła świętego. Gwido błogosławi tę cichą śmierć

Poemat może być odczytany jako poszukiwanie prawdy, jako konieczność poszukiwania ukrytych sensów w zwykłych, niepoetyckich wydarzeniach. To wreszcie utwór o współczesnej kulturze

12. „Klaskaniem mając obrzękłe prawice” - liryk sprzeciwiający się wielkim romantykom; wyznanie własnej indywidualnej koncepcji sztuki, wiara, że następne pokolenia docenią tę twórczość

13. „Fortepian Szopena” ( 1865)

14. epistolarne wywody Norwida z lat popowstaniowych (po 1863) na tematy polskie: niemal wykłady. Krytyka prymitywizmu szlachty, jaj umysłowości; wytyka jej brak kultury umysłowej, społecznej, zbyt wybujały, uczuciowy patriotyzm

15. Cykl poetycki „Vade- mecum”( idź za mną- słowa Wergiliusza, Chrystusa)- ponad 100 liryków z różnego okresu

- programowy liryk „Ogólniki” ( chce odpowiednie dać rzeczy słowo)

- sprzeciw wobec poetyki romantyzmu, wobec epigonizmu, wobec śpiewnej wierszowanej poezji

- skondensowane, lapidarne, intelektualne wiersze

- poezja filozoficzno- moralna

-pośrednie wyrażanie uczuć

- posługuje się symbolem i ironią, parabolami, niedopowiedzeniami, ciszą i milczeniem, konceptem, paradoksem, grą słów

- nowe układy stroficzne, inne nowatorskie zapisy słów ( wydobywa ich wieloznaczność)

16. „Assunta” (1870) poemat o miłości, zawiera też filozoficzne refleksje

17. utwory dramatyczne Norwida: „Wanda” ( 1852)- tragedia wierszowana o zwycięstwie dobra, miłości dla ludzi, poświęcenia życia . To swoiste misterium. Wanda czuje, ze spełnia wolę Boga.( pogańska królowa!)

„Krakus” (1852) walka ze złem, poświęcenie się człowieka z ludu, piękny ofiarny czyn bez blasku sławy. Cichych bohaterów tragedii przeciwstawia Norwid wybujałemu indywidualizmowi bohaterów romantycznych

- „Za kulisami” ( motyw teatru w teatrze): wystawiana jest na scenie sztuka Tyrtej: parafraza mitu o wodzu spartańskim- poecie. Ale tu ukazany jako ułomny, wiedziony miłością głosiciel prawd moralnych, niewysłuchany. Sztuka zostaje wyśmiana. Właściwa akcja dramatyczna rozgrywa się za kulisami teatru wystawiającego Tyrteja i na balu maskowym w Warszawie. Sceny te są oskarżeniem publiczności odrzucającej głęboką sztukę

- „ Pierścień Wielkiej Damy, czyli Ex- machina Durejko” : tragedia w 3 aktach. Utwór w typie francuskiej komedii wysokiej nazywa Norwid „tragedią białą”. Precyzyjnie zbudowana, operuje konceptami i symbolami, przesycona subtelną ironią. Mówi o upokorzeniu i godności artysty żyjącego w ubóstwie, demaskuje obłudną moralność salonów. Jego koncepcja białej tragedii rodzi się z opozycji do melodramatu i do realizmu. Pojawia się błahość intrygi, ale towarzyszy temu moralny wydźwięk

---