CYPRIAN KAMIL NORWID „PIERŚCIEŃ WIELKIEJ DAMY, CZYLI EX-MACHINA DUREJKO”
AKT I.
Mak-Yks czyta książkę. Salome uprzedza, że dom będzie oglądał właściciel, sędzia Durejko i że wszyscy są zaniepokojeni tym faktem. Właścicielką ,,całego placu” jest jego krewna, hrabina Harrys. Salome jest ciekawa, dlaczego Mak-Yks nie mieszka właśnie z nią. Mak wyjaśnia Salome, że Hrabina, młoda wdowa, aby uniknąć ludzkiego gadania, nie chce mieszkać teraz w domu z jakimkolwiek młodzieńcem. Deklaruje się zrobić dla niej to, czego tylko zapragnie. Salome mówi, że sędzia Durejko chce oddać komuś dom. Wchodzi Sędzia z Szeligą. Sędzia opowiada mu o dobroci Marii, jak opiekuje się sierotami. Szeliga to astronom i będzie prowadził w domu obserwacje. Sędzia nakazuje więc Mak-Yksowi wynieść się pod strych. Wyjmuje schowany pistolet, mówi, że to jedyna pamiątka po ojcu,odchodzi. Sędzia sugeruje astronomowi, że Mak ma problem z głową. Szeliga wychodzi, Sędzia każe Salome poskładać wszystkie rzeczy, jak do wyniesienia. Sędzia mówi swej żonie, że ma kupca na apartamenty. Ta donosi mężowi, że hrabina Harrys pytała o listę panien i zaprasza je na ,,wieczorynek”. Między małżonkami dochodzi do sprzeczki. Salome w rozmowie z Szeligą mówi, że nie każdy, kto gada sam do siebie, jest wariatem. Szeliga wypytuje o hrabinę Marię. Szeliga, słysząc kroki, chowa się. Nadchodzi Mak, mówiący sam do siebie. Z jego monologu Szeliga wnioskuje, że TO nieszczęśliwy wielbiciel. Astronom pyta Mak-Yksa o pochodzenie, ten mu odpowiada:,, pochodzę ja z owych składowych ciał, nie wytrzymujących parcia chemicznego Europy”. Szeliga oferuje Makowi swą pomoc, w razie gdyby ten zechciał udać się w podróż. Maka interesują tylko podróże poza Europę. Mak zwierza się, że tak, jak astronoma, fascynują go okna w apartamencie, bo przez nie widzi swoich przyjaciół- ptaki- wijące gniazda w drzewach i zlatują one co rano do okna, aby powiedzieć ,,dzień dobry”, on dzieli się z nimi chlebem. Obaj podchodzą do okna- widać powóz Marii. Szeliga dochodzi do wniosku, że Mak nie wypatruje ptaszków, a powozu hrabiny.
AKT II. W pałacu Hrabiny Marii.
Hrabina zwierza się Magdalenie, że jej mąż zawsze śmiał się z jej pozornego roztargnienia i zabobonu. Mówi, że najpierw zgubiła pierścień, który potem odnalazła. Magdalena prosi Marię aby powiedziała jej coś na temat Szeligi, który się w Marii zakochał, a ona go nie zauważa. Maria nie docenia jego ,,ziemskiej miłości” i sprawiła, że doniesiono mu o jej rzekomym zamążpójściu. Wtedy wysłał jej ten ostatni telegram. Wynika z niego, że Szeliga ma zamiar Marię odwiedzić. Ta nakazuje Magdalenie przyjąć go jak najgrzeczniej. Maria stwierdza, że Mak-Yks byłby szczęśliwy w klasztorze, skoro lubuje się w samotniczym życiu. Albo go ożeni, jak znajdzie odpowiednią kandydatkę. Hrabina daje Magdzie instrukcje, aby powysyłała zaproszenia na ,,wieczorynek”, sama zaś jedzie na Zbór Miłosierny. Wtem potyka się i rozdziera suknię. Wchodzi Mak-Yks , ta w pośpiechu ubiera się, na pytanie służącej, dlaczego ubiera się przy ludziach, odpowiada nieopatrznie, że to nie są ludzie. Mak poczuł się urażony. Maria zostawia dyspozycje Magdalenie, wychodzi. Do domu hrabiny przychodzi Szeliga, zostaje przyjęty przez Magdalenę. Szeliga wypytuje Magdalenę o Marię, mówi, że słyszał o przyszłym ślubie. Magdalena mówi, że to ,,śluby mistyczne”. Na to wchodzi Hrabina. Szeliga nie widział jej już dwa lata. Hrabina pyta z wyrzutem, dlaczego nie przywiózł z Palestyny różańca. Ten odpowiada, że wpadł mu do Morza Martwego. Po jego wyjściu do Magdaleny przychodzi sztukmistrz od fajerwerków- dochodzą do wniosku, że zaprezentowane będą takie w kształcie pierścienia. Magdalena robi scenę Hrabinie za to, że gdy weszła, zaraz się odsunęła w kąt. Maria przyznaje, że żywiła kiedyś do Szeligi iskrę uczucia. Ta wymyśla, że trzeba mu znaleźć kobietę.
AKT III.
Odbywa się przyjęcie. Są tu też Mak i Szeliga. Goście podziwiają ogród Hrabiny. Chce ona w tym ogrodzie postawić grób. Sędzia odzywa się, że kiedyś położył swemu zmarłemu psu kamień, na którym widniał wiersz jego żony. Następuje dyskusja na temat wyboru jakiejś gry, zabawy dla panien. Dziewczęta chcą grać w pierścień. Sędzina sugeruje Mak-Yks, aby dołączył do zabawy, a nie samotnie się objadał. Hrabina zapowiada, że na konie wieczoru w ogrodzie będą fajerwerki. Nagle coś dzieje się w salonie. Pierścień Hrabiny zaginął, chce go odnaleźć, by nie był zaginiony drugi raz. Stary sługa donosi, że nie ma go na pewno w salonie. Jest to ,,Marii talizman”. Sędzia Durejko sprowadził policję i straż. Zostają przeszukani wszyscy panowie, na przeszukanie nie zgadza się jedynie Mak-Yks. Dopadają go jednak i znajdują pistolet. Mak opowiada- wstał rano, nic nie jadł, potem został pozbawiony mieszkania, miał w głowie myśli samobójcze. W drugiej kieszeni ma zaś okruszki chleba. Tymczasem znalazł się pierścień, znaleźli go słudzy: ,,Na świecznika gałązce brązowej" Urzędnicy opuszczają dom. Mak-Yks wygląda na chorego, obwieszcza Szelidze, że przyjmuje jego porękę i jutro stąd wypływa. Przypuszcza bowiem, że zostanie wzgardzony, bo plotki o jego rzekomym złodziejstwie się rozniosły. Hrabina proponuje mu, by został członkiem Komitetu Towarzystwa Miłosiernego. Podaje mu swoją prawą rękę wraz z pierścieniem. Ten pada u jej stóp, wtem na niebie błyskają sztuczne ognie na kształt dwóch pierścieni..
Hrabina Maria HARRYS (wdowa)
MAK-YKS, daleki krewny jej męża
MAGDALENA TOMIR, poufna Hrabiny
Graf SZELIGA
Sędzia KLEMENS DUREJKO
KLEMENTYNA, żona Sędziego
SALOME, odźwierna
MAJSTER ogni-sztucznych
KOMISARZ-POLICJI I STRAŻ
STARY-SŁUGA
NOWY-SŁUGA - SŁUŻĄCA
PANIENKI Z PENSJI - GOŚCIE
Rzecz dzieje się w dziewiętnastym wieku
w Willi-Harrys i jej pobliżu.