10. Kara i nagroda w wychowaniu dziecka w przedszkolu.

Celem kary jest wytworzenie w świadomości dziecka związku niezadowolenia z czynami niepożądanymi. Chodzi oto, aby dziecko dopuściwszy się przewinienia nie przechodziło nad tym do porządku dziennego po ewentualnym wysłuchaniu, że "tak nie należy robić" lecz odczuwało wyrzuty sumienia z powodu niezgodności swojego postępku z uznawanymi normami.
Karę odczuwaną jako przykrość trzeba dostosować do wieku i rozwoju dziecka, a także rodzaju przewinienia.

Funkcje kary:

1.Kara ma za zadanie wyeliminować pewne czynności z repertuaru zachowań dziecka. Tu kara niczego nowego nie wnosi, tylko usuwa niewłaściwy sposób zachowania się w danej sytuacji, np. dziecko ma przestać popychać brata. Należy jednak pamiętać, iż wcale to nie znaczy, że natychmiast, za pomocą kary nauczymy dziecko życzliwości wobec rodzeństwa. Może okazać się, że dziecko upokorzone karą poszuka innego sposobu by dokuczyć bratu.

2.Zastosowanie kary ma za zadanie, podobnie jak nagroda, podwyższyć poziom pobudzenia jednostki, po to aby ulepszyć jej funkcjonowanie. Efektem tego pobudzenia ma być wzrost częstości, dokładności i tempa wykonywanych czynności. Skrytykowanie wykonywanego zadania ma sprawić, by w przyszłości dziecko wykonywało je staranniej i wytrwalej, a nie by przestało wykonywać je w ogóle.

3.Ważną funkcją kary jest zlikwidowanie poczucia winy, przywrócenie równowagi psychicznej u ukaranego. Jeśli dziecko postąpi niewłaściwe, najczęściej potem tego żałuje i odczuwa ciężar przewinienia. Po ukaraniu go, zwykle następuje ulga, pod warunkiem, że po wymierzeniu kary rodzic zapomni o przewinieniu i nigdy nie będzie do niego wracał. Przypominanie wykroczenia (np. ucz się, bo znowu dostaniesz jedynkę) zniechęca dziecko do dalszej pracy, wyzwala złość i upór.

4.Kara jako "straszak" ma miejsce wtedy, gdy karzemy swoje dziecko w obecności innych. Karzemy dla przykładu, żeby pozostałe rodzeństwo widziało. Rodzic ma wtedy nadzieję, że świadkowie karania nie powtórzą takiego błędu jak karany. Jest to sytuacja szczególnie nieprzyjemna dla dziecka karanego, czuje się ono ośmieszone, upokorzone. Natomiast świadkowie wymierzania kary mogą się przestraszyć i w przyszłości mogą ograniczać swoje działania, właśnie z obawy przed karą. Zatem nierozważne stosowanie kary może wywołać zupełnie odwrotny skutek niż oczekujemy.

Rodzaje kar:

 Kary naturalne (najskuteczniejsze są we wczesnym dzieciństwie). Przykład: jeśli dziecko zepsuło piłkę to przez pewien czas nie dajemy mu nowej zabawki. Nie można jednak sytuacji, w której działa naturalna konsekwencja złego czynu, przeciągać zbyt długo. W żadnym wypadku nie można kary naturalnej stosować wówczas, gdy w grę wchodzi dobro dziecka, np. jeśli dziecko wróci za późno do domu, to nie można go za karę zostawić za drzwiami.

 Rekompensata wyrządzonego zła, zwana zadośćuczynieniem, czyli przeproszenie poszkodowanego, naprawienie uszkodzonego przedmiotu przez sprawcę, itp. Tego rodzaju kara uczy odpowiedzialności za zachowanie oraz kształci wyobraźnię i umiejętność przewidywania konsekwencji swych czynów.

 Kara w postaci izolacji - polega na wyłączeniu dziecka na jakiś czas z jakiejś sytuacji, np. dziecku agresywnemu przerywamy zabawę, pozbawiamy go ulubionej zabawki, itp. Po chwili, gdy się uspokoi może wrócić do wykonywanej czynności.

 Werbalna dezaprobata zachowań dziecka: nagany, upomnienia, słowa, gesty, mimika - wyrażające niepokój czy smutek powinna mieć miejsce bezpośrednio po przewinieniu. Wypowiedzieć ją należy spokojnym i rzeczowym tonem, kategorycznie bez obelg i wyzwisk.

 Karą jest także ograniczanie uprawnień dzieci. Polega ona wycofywaniu nagrody, np. dziecku, któremu zależy na wyjeździe do kina, będzie zachowywać się poprawnie, aby tego przywileju nie utracić.

Ponadto, aby kara mogła pełnić rolę pozytywną, należy przestrzegać następujących zasad:
-dostosowanie kary do czynu i związania jej z nim,
-sprawiedliwości, czyli proporcjonalności do winy,
-konsekwencji i jednomyślności wychowawców w karaniu,
-stopniowania kar w zależności od doniosłości przewinień,
-uwzględnienie indywidualności, wieku dziecka i motywów jego postępowania,
-umiarkowania w stosowaniu kar
-różnego repertuaru kar

-zawsze zachować spokój , starać się nie ulegać negatywnym emocjom

-nie poniżać i nie ośmieszać dziecka , gdyż mogą one wpłynąć na jego samoocenę i stosunek do rodzica

-wyraźnie określić , które zachowanie nie będzie tolerowane, jakie są jego skutki

-udzielać upomnienia bezpośrednio po niewłaściwym zachowani

-nie ,,straszyć” dziecka drugim rodzicem

-wykazać się stanowczością , by dziecko zrozumiało ,że rodzic jest krytycznie nastawiony do jego zachowania.

-Nie należy zawstydzać dziecka, przekupywać go, wyśmiewać się z niego, ubliżać mu, poniżać, grozić, bić, pozbawiać rzeczy do których dziecko ma prawo (np. jedzenia).

Wymienione tu kary wzbudzają w dziecku agresję wobec osoby karzącej, poniżają jego godność, tłumią wrażliwość a także bardzo często pozostawiają urazy psychiczne.

Systematyczne stosowanie tych metod może doprowadzić do tego, że dziecko zacznie nienawidzić rodziców, odczuwać wobec nich agresję i chęć zemsty. U dziecka może pojawić się poczucie mniejszej wartości, wstyd, depresja. Dziecko będzie się czuło gorsze od innych.
Kara powinna służyć poprawie dziecka i umożliwieniu mu powrotu na drogę właściwego postępowania, nie powinna zaś być formą wyżycia się na dziecku i wyładowaniu agresji. W czasie wymierzania kary trzeba starać się powściągnąć swoje emocje i zachować spokój, choć niekiedy jest to bardzo trudne do zrobienia.

Nagroda:

Otrzymywanie upominków nie jest równoznaczne z nagrodą. Nagrodę otrzymuje się za coś konkretnego, za dodatkowy trud, za wysiłek nie związany z wypełnianiem codziennych obowiązków. Nagroda ma być bodźcem wzmacniającym postępowanie pozytywne, zachęcającym do solidnej pracy lub nauki, do zachowań znajdujących wysokie uznanie w rodzinie i w innych grupach społecznych. Nagroda - wyróżnienie spełnia następujące funkcje:

-umacnia w dziecku wiarę we własne siły i wartości

-realizuje potrzebę uznania i sukcesu

-zachęca do podejmowania coraz trudniejszych zadań

-dostarcza dodatnich uczuć i radości oraz jest przyczyną dobrego samopoczucia

-wzmacnia więzi uczuciowe z osobami nagradzającymi

-działa dodatnio na tych, którzy są świadkami nagradzania

Nagradzając pochwałą nawet niewielkie postępy dziecka, zachęcamy je do dalszych prób. Dziecko rozsądnie nagradzane próbuje własnych sił w pracy coraz trudniejszej i coraz bardziej odpowiedzialnej, a na tym polega istota prawidłowego wychowania - dorasta do coraz bardziej skomplikowanych zadań i staje się odpowiedzialne za to co robi.
Nagradzać należy tylko dziecko, które na to rzeczywiście zasłużyło. Nie powinno nagradzać się dzieci za otrzymywanie dobrych ocen, bo wówczas większość dzieci uczy się nie po to, aby zaspakajać własną ciekawość, dla siebie, ale dla oceny, potem wiedzę zapomina - ocenę wystawiono i nagrodę dziecko otrzymało.
Nagroda wzmacnia reakcje, za które została przyznana, dlatego należy dostrzegać i rozumieć wysiłek wkładany w wykonywanie podejmowanych czynności.
Wzmacnianie nagrodą pozytywnej motywacji do działania wymaga ciągłego zastanawiania się nad tym, dlaczego dziecko zachowuje się tak, a nie inaczej. Brak nagród może być równie groźny jak ich nadmiar. Dzieci należy przygotować do tego, że nie każdy ich wysiłek zostanie dostrzeżony i nagrodzony.
Warunkiem skutecznego nagradzania jest dobra znajomość dziecka. Poznać dziecko tzn. je zrozumieć, patrzeć na konfliktowe, sporne sprawy również jego oczami, znać jego pragnienia. Nagroda powinna sprawić dziecku odczuwalną przez niego radość. Należy stosować różne nagrody, by nie nastąpiło osłabienie siły ich oddziaływania, a więc zmniejszanie się ich wartości. Rodzaje nagród:

-Nagradzanie pochwałą i uznaniem - najczęściej stosowane, werbalna aprobata postępowania dziecka, podziw, że potrafiło wykonać zadanie w sposób wyjątkowo udany, uśmiech i radość czy przytulenie, jeśli dziecko lgnie do rodziców i sprawia mu to przyjemność.

-Uznanie i pochwała powinny być proporcjonalne do wyłożonego wysiłku i chęci, aby na nie zasłużyć. Wartość pochwały zależy od tego, kto jej udziela i w jakich okolicznościach (tym większa im większy w oczach dziecka autorytet osoby, która pochwaliła)

-Nagradzanie przez sprawianie przyjemności dziecku - może to być wspólny spacer z rodzicami, wyjście do kina, wyrażanie zgody na spotkanie z kolegami, wyjazd na wycieczkę, wspólna gra, itp.

-Darzenie zaufaniem - jest bardzo pożądane przez dzieci, ma wysokie walory wychowawcze. Odebranie zaufania jest poważną karą. Dziecko, które wie, że rodzice mu ufają, ma dobre samopoczucie, odczuwa swoją wartość, ma przedsmak upragnionej samodzielności i dorosłości; zaufanie polega również na zmniejszaniu kontroli nad wszystkim co dziecko robi, czym się zajmuje i z kim się bawi, itp.

-Wspólne atrakcyjne spędzanie wolnego czasu, np. wycieczki; sposób jest bardzo dobry lecz kosztowny i wymaga dużo wolnego czasu

-Nagrody rzeczowe - chętnie i z wdzięcznością przyjmowane przez dzieci, zwłaszcza przez te, których rodziców nie na wszystko stać; nagroda rzeczowa to prezent za konkretną działalność lub określone postępowanie, dar zasłużony, a jego posiadanie kojarzy się z tym, za co był otrzymany (zabawka, gra, maskotka, płyta, książka, sprzęt sportowy, itp.)

Stosowanie nagród:
1.Nagrody powinny być dobierane indywidualnie z uwzględnieniem płci, wieku, zainteresowań i potrzeb dziecka
2.Nagroda powinna być związana bezpośrednio z czynem, należy pamiętać o tym, by wziąć pod uwagę rzeczywisty wysiłek dziecka włożony w wykonanie jakiejś czynności ( dziecko, które uczy się słabo mogło włożyć wiele wysiłku, by dostać np. trójkę).
3.Ważne jest by oboje rodzice byli jednomyślni przy nagradzaniu
4.Należy stopniować nagrody w zależności od rodzaju osiągnięć (małe osiągnięcie, mały wysiłek- mała nagroda, duże osiągnięcie- duża nagroda)
5.W stosowaniu nagród należy być umiarkowanym i zbytnio nimi nie szafować
6.Nagrody powinny być różnorodne

---