EKOLOGIA I ZARZĄDZANIE ŚRODOWISKOWE
W.2.
CZŁOWIEK A ŚRODOWISKO. ŹRÓDŁA DEGRADACJI ŚRODOWISKA.
Człowiek jest jednak elementem środowiska, który jednocześnie silnie ingeruje w to środowisko.
Przebieg oddziaływania człowieka na środowisko geograficzno-przyrodnicze można podzielić umownie na kilka etapów.
Etap 1. Okres współżycia z przyrodą - nie pozostawił widocznych śladów.
Etap 2. Okres nieznacznych przekształceń i walki z przyrodą (VII - XIII wiek). Pozostawił ślady w postaci redukcji ¼ powierzchni leśnych (ogień). Rozwój rolnictwa. Znaczny wzrost liczby ludności.
Etap 3. Okres przekształceń odwracalnych (XIII wiek do 1800 roku). Znaczne zwiększenie powierzchni uprawnej kosztem wycinania lasów. Pierwsze prace hydrotechniczne, prace osuszające.
Etap 4. Okres przekształceń trudno odwracalnych (od 1800 do 1942). Rozwój techniki i przemysłu. Pojawiają się szkody i zanieczyszczenia przemysłowe.
Etap 5. Okres przekształceń niebezpiecznych (od 1942 do dziś). Rozwój cywilizacji technicznej osiąga rozmiary doprowadzające do niebezpiecznych przekształceń wszystkich niemal elementów środowiska przyrodniczego. Następuje eksplozja demograficzna. Gwałtowna intensyfikacja rolnictwa i masowe zastosowanie nawozów i środków ochrony roślin. Dynamiczny rozwój motoryzacji. Upowszechnianie technokratycznego punktu widzenia - celem aktywności wielu ludzi jest dzieło techniczne a nie dobro człowieka.
Źródła powstania zagrożeń dla środowiska i rodzaje zagrożeń.
Zmiany zachodzące w środowisku życia człowieka są konsekwencją dynamicznego przyrostu liczby ludności oraz podporządkowania przyrody potrzebom ludzi.
Pojawianie się i narastanie źródeł zagrożeń dla środowiska jest skorelowane z poszerzaniem kierunków i form ingerencji człowieka w środowisko przyrodniczo-geograficzne.
Umowny, 1 etap „ingerencji” człowieka w środowisko (funkcjonowania człowieka w środowisku) zwany „okresem współżycia z przyrodą” charakteryzował się utrzymaniem równowagi między człowiekiem a środowiskiem.
Zmiany środowiska wywołane działalnością człowieka zaczęły występować wtedy, gdy człowiek w swoim rozwoju przeszedł od zbieractwa, rybactwa i łowiectwa do rolnictwa. Wtedy też po raz pierwszy człowiek posiadł nadwyżki żywności, co było punktem zwrotnym w rozwoju naszego gatunku na Ziemi. Jednocześnie był to także początek odmiennego od dotychczasowego sposobu oddziaływania człowieka na środowisko. Przejście do rolnictwa oraz hodowli wraz ze wzrastającą umiejętnością przechowywania nadwyżek żywności, oprócz przyrostu liczebności i koncentracji, rozproszonej dotąd, populacji ludzkiej, spowodowało pojawienie się świadomego postępowania, wzrostu umiejętności planowania i działań celowych. Możliwy stał się także społeczny podział pracy. To z kolei, spowodowało zmiany skali oraz sposobu oddziaływania człowieka na środowisko.
Szacuje się, że trwający do dnia dzisiejszego, odmienny od pozostałych istot żywych, sposób oddziaływania na środowisko rozpoczął się około 10 000 - 12 000 lat temu (rewolucja neolityczna - pierwsza zielona rewolucja). Wtedy człowiek zaczął wykorzystywać swoje umiejętności, na początku rozwijając rolnictwo kopacze i pasterstwo, a następnie rozwijając rolnictwo intensywne oraz hodowlę. Nastąpiło przejście od społeczeństwa zbierającego żywność do społeczeństwa produkującego żywność. Człowiek zaczął istotnie wpływać na obieg materii i energii na ziemi.
Pierwszym źródłem zagrożeń dla środowiska było więc rolnictwo oraz jego intensywny rozwój.
Rozwój rolnictwa powodował:
wycinanie lasów
zaburzenia i zmiany stosunków wodnych
zaburzenia mikroklimatu i zaburzenia klimatyczne
zmiany w krajobrazie (zmiany ukształtowania terenu)
pustynnienie
erozje powierzchni ziemi
degradację gleby
degradację chemiczną gleby
Negatywny wpływ rolnictwa na środowisko (zanieczyszczenia chemiczne) pogłębiło:
- nawożenie, zwłaszcza nawożenie mineralne
wprowadzenie środków ochrony roślin (pestycydów i herbicydów)
Historycznie rzecz biorąc, kolejne źródła zanieczyszczeń środowiska są konsekwencją ekspansji ludzi na terytoria o mniej korzystnym dla nich klimacie i konieczność rozwoju energetyki cieplnej.
Rozwój energetyki cieplnej, a później również zakładów produkujących energie elektryczną, przyniósł szereg zagrożeń dla środowiska:
zanieczyszczenie powietrza
zanieczyszczenia gazowe
emisja CO2
związki siarki
tlenki azotu
pyły i popioły
zanieczyszczenia gleby i wód
wody pochłodnicze
pole elektryczne i magnetyczne
- energetyka jądrowa
- elektrownie wodne
Zanieczyszczenia przemysłowe (przemysł).
Jedynie 1/3 ogólnej masy wydobytych surowców przekształcona zostaje w pożądane półprodukty i produkty, a 2/3 daje tzw. odpad pierwotny. Nie można też zapomnieć, że każdy trwały produkt po dłuższym lub krótszym okresie użytkowania staje się odpadem drugiego rzędu.
Przemysł jest źródłem:
odpadów produkcyjnych
zanieczyszczeń chemicznych stałych i lotnych ( w tym pierwiastki i związki toksyczne)
pyłów
zmian w krajobrazie, hałasu, wibracji
Eksploatacja surowców mineralnych (dla potrzeb energetyki i przemysłu)
Wpływ eksploatacji surowców na środowisko naturalne:
Powietrze - zapylenie, emisja gazów i obciążenie akustyczne
Górotwór - naruszenie stanu równowagi wywołujące deformacje układu naprężeń oraz przekształcenia powierzchni terenu
Wody - zaburzenia w systemie wód powierzchniowych i podziemnych, zanieczyszczenia (chemiczne-sól, temperatura)
Gleba - mechaniczne zniszczenie pokrywy glebowej, przekształcenia typu chemicznego i hydrologicznego
Motoryzacja
zanieczyszczenia chemiczne
zmiany w krajobrazie, przeznaczenie dużych powierzchni ziemi pod drogi
hałas
odpady
zagrożenia bezpośrednie (dla zwierząt)
Eksplozja demograficzna i urbanizacja
- Odpady bytowo-gospodarcze
Konflikty zbrojne
- skutki konfliktów z użyciem broni konwencjonalnej
- skutki konfliktów z użyciem broni chemicznej
- skutki konfliktów z użyciem broni atomowej
1
3