Kompetencje nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej

W całym procesie nauczania wielką rolę odgrywa nauczyciel, jego postawa, umiejętności i sprawności dydaktyczne. Jest rzeczą oczywistą, że jakość edukacji zależy od jakości kadry nauczycielskiej. Dlatego też wielu pedagogów snuje rozważania na temat cech, właściwości i umiejętności zawodowych nauczycieli. W ostatnich latach w literaturze pojęcie to zostało ujęte w kategoriach kompetencji, które określają kwalifikacje zawodowe ludzi gwarantujące dobre wykonywanie zawodu i osiąganie sukcesów. We współczesnym świecie tylko ludzie kompetentni mogą być profesjonalistami.

Pojęcie „kompetencje” nie jest jednak rozumiane jednoznacznie. W literaturze istnieje wiele definicji wyjaśniających ten termin. Na użytek niniejszego tekstu przyjmę za M. Dudzikową, że kompetencje to zdolność do czegoś, która to zdolność jest zależna zarówno od znajomości wchodzących w nią umiejętności, sprawności, jak i od przekonania o możliwości posługiwania się tą zdolnością.

Podobnie rzecz się ma w odniesieniu do kompetencji nauczycielskich. W literaturze przedmiotu istnieje wiele różnych klasyfikacji tego pojęcia. Jednak wszyscy ich autorzy odwołują się do istoty zawodu nauczycielskiego, jego specyfiki, zadań i funkcji pełnionych przez nauczyciela. Zdaniem R. Kwaśnicy kompetencje nauczyciela wiążą się z jego osobistymi cechami oraz ze sprawczymi oddziaływaniami, jako efektem wiedzy technicznej.

Z punktu widzenia tematyki niniejszego tekstu przydatny będzie podział kompetencji zaproponowany przez W. Strykowskiego, który wyróżnił trzy następujące grupy kompetencji nauczycielskich:

• merytoryczne - dotyczące treści nauczanego przedmiotu;

• dydaktyczno-metodyczne - koncentrujące się na warsztacie pracy nauczyciela i ucznia;

• wychowawcze - dotyczące różnych sposobów oddziaływania na ucznia.

Wyróżnione tu kompetencje merytoryczne, posiadana przez nauczyciela wiedza i doświadczenie z zakresu danej dyscypliny naukowej wydają się sprawą oczywistą i być może dlatego są one często pomijane w dyskusjach dotyczących kształcenia nauczycieli. Świadczyć o tym może również stosunek ilości godzin wiedzy merytorycznej do wiedzy metodycznej i ogólnej. A przecież kompetencje merytoryczne uznawane są za znaczący składnik skuteczności działań w praktyce. W przypadku nauczycieli kształcenia zintegrowanego umiejętność konstruowania modeli zajęć zintegrowanych związana musi być z sięganiem do informacji z różnych dyscyplin naukowych (np. matematyki, biologii, geografii). A więc dobry nauczyciel powinien być dobrze przygotowany w zakresie operatywnej wiedzy przedmiotowej. Braki w posiadanej przez nauczyciela wiedzy merytorycznej z danej dziedziny sprzyjają powstawaniu niepowodzeń dydaktycznych uczniów. Dlatego też w trakcie studiów wiadomości i umiejętności nabyte przez studentów we wcześniejszych etapach kształcenia powinny być uzupełnione i wzbogacone o treści niezbędne do nauczania danego przedmiotu na określonym poziomie kształcenia.

Z uwagi na ograniczoną liczbę godzin na przedmioty merytoryczne lub ich całkowity brak, studenci kształcenia wczesnoszkolnego nie mają możliwości nie tylko dogłębnego, lecz nierzadko nawet pobieżnego poznania podstaw wszystkich dyscyplin naukowych, których elementy występują w programach nauczania szkolnego. Na możliwość rozwiązania tego problemu wskazuje S. Palka, zdaniem którego nauczyciel w toku studiów powinien nie tylko opanować podstawowe pojęcia z danej dziedziny, poznać jej język i strukturę, ale również opanować umiejętności samodzielnego zgłębiania wiedzy z zakresu tej dyscypliny naukowej, co umożliwi mu samodzielne poznawanie, uzupełnianie i pogłębianie wiedzy merytorycznej w toku pracy zawodowej.

F. Mayor: Przyszłość świata. Warszawa 2001, s. 380

W. Strykowski: Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej. Poznań 2003, s. 32

M. Dudzikowa: Kompetencje autokreacyjne - czy i jak są możliwe do nabycia w toku studiów pedagogicznych. W: H. Kwiatkowska (red.): Ewolucja tożsamości pedagogiki. Warszawa 1994, s. 205

R. Kwaśnica: Dwie racjonalności. W: Z. Kwieciński, L. Witkowski (red.): Ku pedagogii pogranicza. Toruń 1990

W. Strykowski, op. cit., s. 23

Por. H. Moroz (red.): Kształcenie nauczycieli klas początkowych. Materiały dydaktyczne. Warszawa 1994

S. Palka: Obszary wiedzy nauczycieli klas początkowych. W: W. Puślecki (red.): Kształcenie wczesnoszkolne na przełomie tysiącleci. Warszawa 2000, s. 28

---