Język polski wśród języków indoeuropejskich i słowiańskich

SŁOWIAŃSKIE GRUPY JĘZYKOWE

Język polski należy do grup języków słowiańskich. W skład tej grupy oprócz polskiego wchodzą: czeski, słowacki, dolnołużycki, górnołużycki, rosyjski, ukraiński, białoruski, serbski, chorwacki, słoweński, bułgarski i macedoński.

Wszystkie one są ze sobą spokrewnione tworząc jedną rodzinę. Pokrewieństwo językowe wyraża się między innymi:

• w podobnym zasobie leksykalnym - np. wyraz brat

• we wspólnych tendencjach fonetycznych - np. wymiana k: cz ( ręka: rączka)

• we wspólnych lub podobnych formach fleksyjnych

Na podstawie tych podobieństw oraz różnic wyodrębniono trzy grupy języków słowiańskich:

• grupę zachodniosłowiańską - polski, czeski, słowacki, górnołużycki, dolnołużycki

• grupę wschodniosłowiańską - rosyjski, ukraiński i białoruski

• grupę południowosłowiańską - serbski, chorwacki, bułgarski i macedoński

W przeszłości istniał jeszcze, wymarły w XVIII w., język połabski oraz staro - cierkiewno - słowiański.

Ze względu na interesujący nas ze stanowiska historii j. polskiego zespół zachodni miał następujące ważne wspólne cechy rozwojowe:

• zachowanie grupy: kwi, gwi

• rozwój prasłowiańskich połączeń: tj, dj w zmiękczone c, dz

• zachowanie prasłowiańskich połączeń: tl, dl np. radło, plotła

• spółgłoska ch zmiękczona podczas II palatalizacji daje sz np. musze

• prasłowiańskie połączenia pj, bj, mj, vj dają p' lub p, b' lub b, m' lub m, v' lub v

• tendencja do ustalenia nieruchomego akcentu na pierwszej lub przedostatniej zgłosce

• końcóki - ego, - emu

• zanik formy zaimkowej tъ zastąpionej przez tъnъ ( ten)

w językowym zespole zachodniosłowiańskim wyodrębniły się trzy grupy dialektyczne:

czesko - słowacka

łużycka

lechicka

JĘZYKI INDOEUROPEJSKIE

Języki słowiańskie są spokrewnione nie tylko ze sobą. Porównując taki wyraz jak brat np. czeski: bratr, angielski: brother, niemiecki: bruder, pozwala stwierdzić, ze wyrazy należące nieraz do języków bardzo odległych maja znaczne podobieństwa.

Języki charakteryzujące się pewnymi wspólnymi cechami leksykalnymi i gramatycznymi noszą nazwę indoeuropejskich

Podobieństwa nie są sprawą przypadku. Wszystkie one wywodzą się od jednego przodka tzw. języka praindoeuropejskiego. Językiem tym posługiwał się zespół etniczny tzw. Kultury ceramiki sznurowej, żyjący od trzeciego tysiąclecia przed n. e. Na stepowych wówczas obszarach Europy.

Plemiona indoeuropejskie zaczęły opuszczać swe pierwotne siedziby, posuwając się w poszukiwaniu nowych terenów, na wschód, zachód i południe. To prowadziło do stopniowego rozluźniania kontaktów językowych między poszczególnymi grupami. Był to proces długotrwały, w wyniku, którego na przełomie 3/2 tysiąclecia p. n. e. Doszło do rozbicia języka praindoeuropejskiego na następujące grupy:

A. w Azji:

• Indyjska - staroindyjski, sanskrt

• Irańska - perski, afgański, tadżycki, osetyński

• Traco - ormianska - ormiański

• Tocharska - wymarła

• Hetycka - wymarła

B. w Europie

• Grecka - grecki

• Italska - łacina, z której wywodzą się hiszpański, włoski, portugalski, francuski, rumuński

• Iliryjska - albański

• Celtycka - irlandzki, dialekty szkocji, walii, bretanii

• Germańska - wymarły gocki, niemiecki, angielski, duński, holenderski, szwedzki, islandzki

• Bałtycka - litewski, łotewski oraz wymarły staropruski

• Słowiańska

W trakcie rozpadu językowej wspólnoty praindoeuropejskiej jeden z odłamów ludności prezentujący tzw. kulturę ceramiki sznurowej osiadł na obszarach miedzy Odrą a dorzeczem Oki nawarstwiając tam zamieszkałą ludność tzw. Kultury ceramiki grzebykowej. Na obszarze tym, w skutek przemieszania się dwóch zespołów kulturowych, wykształciła się wspólnota językowa bałto - słowiańska. Wspólnota ta nie trwała zbyt długo. ok. 1800 - 1500 r. p. n. e. zaczyna się nawarstwiać ludność tzw. Kultury łużyckiej. W ten sposób dochodzi do rozpadu na wspólnoty na dwa odłamy: prasłowiański i prabałtycki.

Język prasłowiański nie jest znany z bezpośrednich przekazów, ponieważ najstarsze zabytki w SCS pochodzą z drugiej połowy IX wieku, a wiec z czasu, kiedy wspólnota prasłowiańska już nie istniała. Prasłowiański wyrazy i formy wyrazowe rekonstruujemy na podstawie porównania ich we współczesnych językach słowiańskich, ich dialektach oraz zabytkach piśmiennictwa.

Język prasłowiański nigdy nie był jednolity, należy go rozumieć jako zespół wspólnych cech pierwotnie bliskich dialektów plemiennych.

---