Czy „byty ukryte” są charakterystyczne tylko dla nauk humanistycznych? Stefan Nowak
Wskaźniki
Wskaźniki definicyjne
Nazwy wskaźników definiują treść pojęcia; wskaźniki wchodzą w skład definicji pojęcia;
Czynność wprowadzania wskaźnika jest tożsama z definiowaniem odpowiedniego pojęcia. np. pieniądze wskaźnikiem bogactwa / definicja bogactwa = posiadanie dużej ilości pieniędzy
Związek wskaźników definicyjnych ze stanowiskiem operacjonizmu
Wskaźnik definicyjny może stanowić warunek wystarczający bądź konieczny zjawiska desygnowanego przez termin
Gdy stanowi warunek wystarczający dla terminu Z to zjawisko uznane za wskaźnik jest zarazem desygnatem Z; natomiast nie można stwierdzić czy zjawiska spoza zakresu występowania wskaźnika są desygnatami pojęcia.
Gdy wskaźnik stanowi warunek konieczny dla terminu Z to nie wystąpienie wskaźnika wskazuje na nie-Z.
Wskaźniki rzeczowe
wskaźnik ma charakter pojęciowo zewnętrzny wobec zjawiska , połączony jest z nim więzią rzeczową wskaźnik jest zależny od danego zjawiska, jest z nim jakoś związany
Wskaźniki inferencyjne
Indicatum nie może być stwierdzone na drodze bezpośredniej obserwacji;
związek między wskaźnikiem a indicatum ma charakter pośredni, wynika z obserwowanych korelacji i założeń teoretycznych; np. staranie się pracownika, studenta jest wskaźnikiem postawy wobec pracy, studiowania, postawa ta jest z kolei wskaźnikiem inferencyjnym chęci bycia dobrym studentem
Wskaźniki empiryczne
wskaźniki empiryczne to zjawiska obserwowalne w pełni.
Wskaźniki pojęć syndromatycznych
np. wysoki poziom konsumpcji: samochód, dom, ubrania, rozrywki etc.... w tej sytuacji wskaźnik taki jak posiadanie luksusowego auta jest definicyjnym wskaźnikiem całości syndromu i rzeczowym wskaźnikiem każdego z elementów syndromu.
Wskaźnik to coś [także nieobserwowalnego jak np. nietolerancja], co pozwala stwierdzić, że zaszło inne zdarzenie [w skład którego wskaźnik wchodzi bądź nie]
Rozumowanie wskaźnikowe
RODZAJE ZJAWISK WYKORZYSTYWANYCH JAKO WSKAŹNIKI W BADANIACH SOCJOLOGICZNYCH.
ZACHOWANIA
INDICATUM:
Przeżycia, uczucia, motywy, wartości normy, wzory zachowań, kultury etc., znaczenie tych zachowań dla ludzi
Wskaźniki definicyjne bardziej złożonych zachowań
Wskaźniki inferencyjne nieobserwowalnych elementów
Np.. Lęk, nietolerancja, agresja- współwystępują jako wskaźniki pewnego nastawienia
CECHY PSYCHICZNE
Jako skutek, przyczyna bądź korelat zachowań.
Zachowanie wojskowego: posłuszeństwo, zdyscyplinowanie etc.
Współwystępowanie korelacja konserwatyzmu i religijności
STRUKTURY I KULTURY ZBIOROWOŚCI
Określone zachowania mogą być wskaźnikami definicyjnymi cech strukturalnych, stosunków społecznych, barier kontaktów między grupowych
Zachowania jako wskaźniki inferencyjne kultury i struktury
Np. dyskryminacja płci, rasowa tzn. niezatrudnianie kobiet, kolorowych;
Niekontaktowanie się z członkami zajmującymi niskie pozycje
WYPOWIEDZI
Mogą być wskaźnikiem faktu [wypowiedź o fakcie w ankiecie jest wskaźnikiem tego faktu]
Wskaźnik definicyjny zachowań `słownych'
Wskaźnik inferencyjny wyrażonych postaw uczuć, myśli
Wskaźnik empiryczny zdarzeń o których informuje wypowiedź
Wskaźnik faktów dostępnych obserwacji
PRZEDMIOTY MATERIALNE jako wskaźniki
Znaczenie przedmiotu w społeczności, zbiorowości;
Przedmiot jak skutek postaw i zachowań Pośrednie skutki warunków społecznych w jakich żyli wytwórcy przedmiotu
Przedmiot jak przyczyna postaw i zachowań [krzyż]
Przedmioty jako wskaźniki postaw zachowań jako korelaty pełnienia ról, posiadania pozycji w grupie czy przynależności grupowej
PROBLEM I MIARY TRAFNOŚCI WSKAŹNIKÓW
ZAKRESY POJĘĆ WSKAŹNIKA I INDICATUM
WSKAŹNIK W MA DOSKONAŁĄ [RÓWNĄ 1] MOC ODRZUCANIA [MO] ZE WZGLĘDU NA DANE INDICATUM I, GDY WSZYSTKIE PRZEDMIOTY MAJĄCE WŁASNOŚĆ W MAJĄ ZARAZEM WŁASNOŚĆ I LUB GDY ISTNIENIE LUB ZAJŚCIE
WSKAŹNIKA W JEST W STANIE `ODRZUCIĆ' WSZYSTKIE NIE-I, W TYM MOŻLIWE RÓWNIEŻ JEST ODRZUCENIE ZDARZEŃ TYPU I;
WSZYSTKIE W SĄ ZARAZEM I , ALE NIE ODWROTNIE.
MO = 1MZ < 10 < MR < +1
WSKAŹNIK W STANOWI DEFINICYJNE WARUNEK WYSTARCZAJĄCY ALE NIE KONIECZNY ZJAWISKA I
MOC ZAWIERANIA I MOC ODRZUCANIA
MOC ODRZUCANIA =1: ZAKRES WSKAŹNIKA ZAWIERA SIĘ W ZAKRESIE INDICATUM W<I [ODRZUCA WSZYSTKIE NIE-I].
MOC ZAWIERANIA = 1 : ZAKRES INDICATUM ZAWIERA SIĘ W ZAKRESIE WSKAŹNIKA I<W [ZAWIERA WSZYSTKIE I].
NP. WSKAŹNIK ZAMOŻNOŚCI, WYSOKIEGO STATUSU: POSIADANIE BARDZO DROGIEGO SAMOCHODU-
WSZYSCY LUDZIE , KTÓRZY POSIADAJĄ DROGI SAMOCHÓD SĄ BOGACI, „ODRZUCA” BIEDNYCH BO BIEDNI NIE POSIADAJĄ DROGIEGO SAMOCHODU; ALE NIE WSZYSCY BOGACI MAJĄ BARDZO DROGI SAMOCHÓD
WSKAŹNIK W MA DOSKONAŁĄ [RÓWNĄ 1] MOC ZAWIERANIA [MZ[
GDY W ZAKRESIE WYDZIELONYM PRZEZ WSKAŹNIK W ZNALAZŁY SIĘ WSZYSTKIE PRZEDMIOTY TYPU I, NAWET GDY ZNALAZŁY SIĘ TAM PRZEDMIOTY NIE-I.
WSZYSTKIE I SĄ ZARAZEM W, ALE NIE ODWROTNIE.
MO < 1MZ = 10 < MR < +1WSKAŹNIK W STANOWI DEFINICYJNE WARUNEK KONIECZNY ALE NIE WYSTARCZAJĄCY ZJAWISKA I
NP. WSKAŹNIK RELIGIJNOŚCI
WSZYSCY KTÓRZY CHODZĄ DO KOŚCIOŁA, NAWET CI, KTÓRZY MAJĄ WĄTPLIWOŚCI CO DO WIARY, GDY CHODZI NAM O SIŁĘ ODDZIAŁYWANIA INSTYTUCJI, LUB PRZYWIĄZANIE DO TRADYCJI, BĄDŹ OBECNOŚĆ SPOŁECZNEJ KONTROLI W SFERZE RELIGIJNOŚCI.
Do kościoła chodzą również ludzie niereligijni, niewierzący [NIE-I].
WSKAŹNIK AKCEPTACJI DLA DEMOKRACJI
UCZESTNICTWO W WYBORACH PARLAMENTARNYCH
CZĘŚĆ WYBORCÓW CHODZIĆ MOŻE Z INNYCH POWODÓW NA WYBORY. CHODZĄCY NA WYBORY STANOWIĄ WSKAŹNIK DEFINICYJNY POJĘCIA AKCEPTACJI DA DEMOKRACJI - JAKO FORMA UCZESTNICZENIA W SPRAWOWANIU WŁADZY, FORMA ZAINTERESOWANIA SPRAWAMI PUBLICZNYMI.
3. WSKAŹNIK W MA DOSKONAŁĄ [RÓWNĄ +1] MOC ROZDZIELCZĄ [MR] KIEDY ZARAZEM ODRZUCA ON POZA SWÓJ ZAKRES WSZYSTKIE NIE-I ORAZ ZAWIERA - WŁĄCZA DO SWEGO ZAKRESU- WSZYSTKIE I, LUB INACZEJ - KIEDY ZAKRESY WSKAŹNIKA W I INDICATUM I SĄ IDENTYCZNE:
WSZYSTKIE I SĄ W I WSZYSTKIE W SĄ I
NP. WSKAŹNIKI DEFINICYJNE
WSKAŹNIK INDYWIDUALIZMU - PRZEKONANIE, ŻE DZIECI POWINNY ZAMIESZKIWAĆ ZE SWYMI RODZICAMI DO CZASU GDY ZAŁOŻĄ WŁASNE RODZINY.
WSKAŹNIK WIĘZI RODZINNEJ / KOLEKTYWIZMU: PRZEKONANIE, ŻE STARZEJĄCY SIĘ RODZICE POWINNI ZAMIESZKIWAĆ W JEDNYM DOMU ZE SWYMI DOROSŁYMI DZIEĆMI
BATERIA WSKAŹNIKÓW
BATERIA WSKAŹNIKÓW - TO ZESPÓŁ WSKAŹNIKÓW ZJAWISKA I
INDEKS - WSKAŹNIK SYNTETYCZNY WŁASNOŚCI.
STOSOWANIE BATERII I INDEKSÓW POZWALA PODNIEŚĆ TRAFNOŚĆ, BATERIE I INDEKSY SĄ NA OGÓŁ BARDZIEJ TRAFNE OD POJEDYNCZYCH WSKAŹNIKÓW.
WSKAŹNIK ALIENACJI POLITYCZNEJ - SYNDROM- BATERIA WSKAŹNIKÓW, KTÓRE SĄ ZE SOBĄ SILNIE WEWNĘTRZNIE SKORELOWANE [WSPÓŁCZYNNIK ZGODNOŚCI WEWNĘTRZNEJ ALFA CRONBACHA = 0,80-0,90];
WSKAŹNIK ALIENACJI TO ŚREDNIA ODPOWIEDZI NA POSZCZEGÓLNE POZYCJE SKALI- WYŻSZY WYNIK ŚWIADCZY O WIĘKSZYM NATĘŻENIU ZJAWISKA ALIENACJI; WSKAŹNIK JEST STOPNIOWALNY, POZWALA NA ILOŚCIOWE UPORZĄDKOWANIE BADANYCH NA BARDZIEJ I MNIEJ WYALIENOWANYCH:
BEZSILNOŚĆ: LUDZIE TACY JA, NIE MAJĄ ŻADNEGO WPŁYWU NA TO , CO ROBI RZĄD
ANOMIA: NIGDY NIE MOŻNA SIĘ ZORIENTOWAĆ CZY POCIĄGNIĘCIA WŁADZ POLITYCZNYCH SĄ SŁUSZNE I WŁAŚCIWE, CZY TEŻ SĄ POZBAWIONE SENSU
RZETELNOŚĆ I TRAFNOŚĆ
RZETELNOŚĆ - ZDOLNOŚĆ DO OKREŚLENIA PRAWDZIWEJ WARTOŚCI BADANEGO WYMIARU LUB CECHY; O ZDOLNOŚCI TEJ ROZPROSZENIE UZYSKIWANYCH WARTOŚCI WOKÓŁ WARTOŚCI PRAWDZIWEJ PRZY POWTARZANYM POMIARZE- IM WIĘKSZE ROZPROSZENIE WOKÓŁ `PRAWDZIWEJ' WARTOŚCI TYM MNIEJSZA RZETELNOŚĆ;
RZETELNOŚĆ NARZĘDZIA JEST TO MIARA ROZPROSZENIE WYNIKÓW UZYSKIWANYCH PRZY POWTARZANIU POMIARU.
TRAFNOŚĆ: CZY wskaźnik MIERZY TO, CO BADACZ PRAGNIE ZMIERZYĆ
SPRAWDZANIE TRAFNOŚCI
EKSPERCI, GRUPY O ZNANYCH WŁAŚCIWOŚCIACH, PROGNOSTYCZNA, TEORETYCZNA
W SOCJOLOGII WIĘKSZOŚĆ POJĘĆ TO POJĘCIA ZŁOŻONE WIELOWYMIAROWE. CECHY OKREŚLANE PRZEZ POJĘCIA SKŁADAJĄ SIĘ Z WIELU WYMIARÓW CZĄSTKOWYCH
[NP. INTEGRACJA SPOŁECZNA
ZADOWOLENIE Z PRACY,
POZYCJA SPOŁECZNA],
TYM SAMYM POJĘCIE JEST WYPADKOWA CECH - BEZPOŚREDNIO NIEOBSERWOWALNĄ.