26. Dedukcja i indukcja
DEDUKCJA (łac.) to rodzaj rozumowania logicznego polegającego na tworzeniu ciągu sylogizmów, mającego na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek. Rozumowanie dedukcyjne w odróżnieniu od rozumowania indukcyjnego (następne) jest w całości zawarte wewnątrz swoich założeń, to znaczy nie wymaga tworzenia nowych twierdzeń czy pojęć, lecz jest tylko prostym wyciąganiem wniosków ze skończonego zbioru faktów. Jeśli jest przeprowadzone poprawnie, zaś zbiór przesłanek nie zawiera zdań fałszywych, to wnioski wyciągnięte w wyniku rozumowania dedukcyjnego są nieodparcie prawdziwe i nie można ich zasadnie zakwestionować.
INDUKCJA (łac.), wnioskowanie indukcyjne - rozumowanie polegające na wyprowadzaniu wniosków ogólnych z przesłanek będących ich poszczególnymi przypadkami.
INDUKCJA (łac. inductio - sprowadzenie, wprowadzenie; od: inducere - wprowadzać, powodować) - w filozofii, nauce i praktyce: 1) wiedzotwórcza czynność umysłowa, której wytworem są pojęcia, zdania oraz zbiory zdań; 2) wnioskowanie indukcyjne jako szczególny przypadek redukcji, oznaczające wszelkie wnioskowanie niededukcyjne, stosowane np. w naukach empirycznych, bądź wszelkie wnioskowanie uogólniające, a więc prowadzące do ogólnego wniosku z przesłanek, wśród których znajdują się obserwacyjne zdania jednostkowe (zw. też szczegółowymi), stwierdzające poszczególne przypadki owego wniosku ogólnego; 3) wszelkie metody badawcze nauk empirycznych, które dotyczą zarówno wykrywania faktów lub prawidłowości na drodze wnioskowania indukcyjnego zw. też heurystycznym, jak też uzasadniania twierdzeń na drodze takiego wnioskowania oraz wyprowadzania twierdzeń ogólnych z jednostkowych obserwacji, czyli uogólnianie obserwacji; także sposób budowania teorii i uprawiania nauk oraz teorie tych metod i implikowanych przez nie zasad.
Ze względu na metodę wyróżnia się i . enumeracyjną niezupełną, zw. też i. przez (proste) wyliczenie (wnioskowanie, w którym zdanie stwierdzające jakąś prawidłowość przyjmuje się jako wniosek na
podstawie uznanych zdań jednostkowych, stwierdzających poszczególne, choć nie wszystkie przypadki tej prawidłowości; jest oparta na założeniu zw. zasadą jednostajności przyrody) oraz i . eliminacyjną (formy rozumowania, których przesłanki eliminują konkurencyjne w stosunku do wniosku hipotezy).
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Wnioskowanie - wychodzenie poza zakres posiadanych informacji. Wnioskowanie logiczne:
- dedukcja,
- indukcja,
Wnioskowanie naukowe:
- dedukcyjne: wnioski musza wypływać z przesłanek; metoda wnioskowania dominująca w logice,
- indukcyjne: wyciąganie ogólnych wniosków na podstawie jednostkowych przypadków,
INDUKCJA [łac.], wnioskowanie indukcyjne, log. Rozumowanie polegające na wyprowadzaniu wniosków ogólnych z przesłanek będących ich poszczególnymi przypadkami; w szerszym znaczeniu - metoda i. polegająca na dokonywaniu obserwacji i → eksperymentu i wyprowadzaniu na tej
podstawie uogólnień oraz formułowaniu → hipotez i ich weryfikacji; tzw. zasada i. jest regułą pozwalającą na przejście od przypadków zaobserwowanych do twierdzeń ogólnych obejmujących także przypadki nie zaobserwowane; prawomocność zasady i. jest kwestionowana przez niektórych logików i metodologów; i. eliminacyjna → kanony Milla; i. enumeracyjna → indukcjonizm. W odróżnieniu od rozumowania dedukcyjnego indukcja stanowi rozumowanie zawodne, tj. takie, w którym prawdziwość przesłanek nie gwarantuje pewności wniosku. Głównym problemem filozoficznym związanym z rozumowaniami indukcyjnymi jest to, czy stanowią one rozumowania uzasadniające: skoro konkluzja wnioskowania indukcyjnego nie jest w pełni uzasadniona przez jej przesłanki, problem - w jaki sposób, w jakim stopniu i czy w ogóle wnioskowania indukcyjne prowadza do prawdziwych wniosków. Krytyka indukcjonizmu dokonana przez dedukcjonizm (antyindukcjonizm) opiera się przede wszystkim na fakcie, ze nie skonstruowano dotychczas zadowalającej odpowiedzi na pytanie, jak mierzyć to prawdopodobieństwo. Rozumowania indukcyjne bywają uważane za główne narzędzie tzw. nauk empirycznych, przeciwstawianych z tego powodu tzw. naukom dedukcyjnym (głównie matematyka i logika), posługujących się rozumowaniami dedukcyjnymi. Metoda stosowana przez nauki empiryczne, polegająca na zastosowaniu eksperymentu, obserwacji, indukcji enumeracyjnej i indukcji eliminacyjnej nosi miano metody indukcyjnej - współczesna metodologia nauk empirycznych zwraca jednak uwagę na fakt, ze nauki empiryczne w szerokim stopniu używają także narzędzi dedukcyjnych, których dostarcza im matematyka. Bacon - utwórz wyczerpującą listę hipotez » następnie wyeliminuj wszystkie z wyjątkiem jednej (metoda eliminacyjna) - błąd, bo Hume - nie ma podstaw, by oczekiwać, że zostanie jakaś hipoteza, przyroda może być kapryśna.
Immanuel Kant 1724-1804 (Krytyka czystego rozumu 1781)
• Hume ma racje, gdy twierdzi, że wiedza naukowa na podstawie samego tylko doświadczenia nie jest możliwa. Mamy jednak całkiem spora wiedze naukowa. Musimy zatem mieć jakąś wiedze a priori.
• Jak to możliwe? Pojecie przyczyny nie może pochodzić z doświadczenia. Jest ono jednak niezbędne do wydawania sadów o zjawiskach. Czyli bez niego wiedza naukowa jest niemożliwa. Mamy wiedze naukowa. Wniosek: mamy a priori pojecie przyczyny. Inaczej: umysł jest aktywny w procesie poznania. Poznanie nie polega na biernym odbiorze wrażeń.
• Pojecie przyczyny jest jedna (z 12) kategorii czystego intelektu. Funkcjonuje ono jako aprioryczna forma sadu, do wypełnienia przez doświadczenie …jest przyczyna…
• Mieć taka formę sadu znaczy tyle, co znać a priori zasadę przyczynowości. Zasada przyczynowości gwarantuje, że w przyrodzie zachodzą prawidłowości.
John Stuart Mill (1806-1873) (A System of Logic 1843)
• Logika dedukcyjna nie przyczynia się do przyrostu wiedzy. Przykład: Wszyscy ludzie są śmiertelni.
Sokrates jest człowiekiem. --------- Sokrates jest śmiertelny.
Żeby przyjąć pierwsza przesłankę, wniosek musi być juz znany.
Logika indukcji jest twórcza i dlatego jest logika nauki. Rozumowanie indukcyjne prowadzi od szczegółu do szczegółu. Adam jest człowiekiem i jest śmiertelny. Jan jest człowiekiem i jest śmiertelny.
Marek jest człowiekiem i jest śmiertelny. itd.
Sokrates jest człowiekiem.
----------------------------------------------
Sokrates jest śmiertelny.
• Zadanie: ustalić prawa przyrody w celu przewidywania zjawisk. Metoda: reguły indukcji eliminacyjnej. Uzasadnienie reguł - Zasada jednostajności przyrody. Uzasadnienie zasady jednostajności
przyrody: - Zasada przyczynowości
• Uzasadnienie zasady przyczynowości - Metoda indukcji enumeracyjnej! jako ostatnia deska ratunku przed błędnym kołem w uzasadnianiu!
• Mill, za Baconem, radzi:
- utwórz wyczerpującą listę hipotez, wyeliminuj wszystkie z wyjątkiem jednej
dodając: krytyka Hume'a jest oddalona za pomocą zasady jednostajności przyrody.
Ale - czy jakakolwiek lista hipotez jest wyczerpująca?
Dedukcja [łac.], dedukcyjne wnioskowanie, log. rozumowanie, którego kierunek jest zgodny z kierunkiem → wynikania logicznego, tj. polega na tym, że gdy dana jest racja jako zdanie uznane (za prawdziwe), na jej podstawie uznaje się następstwo; rozumowanie dedukcyjne stanowi zasadę konstruowania → dedukcyjnego systemu rodzaj rozumowania logicznego, mającego na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek. Istota jest przechodzenie od ogółów do szczegółów. Rozumowanie dedukcyjne jest w całości zawarte wewnątrz swoich założeń, to znaczy nie wymaga tworzenia nowych twierdzeń czy pojęć, lecz jest tylko prostym wyciąganiem wniosków. Jeśli jest przeprowadzone poprawnie, zaś zbiór przesłanek nie zawiera zdań fałszywych, to wnioski wyciągnięte w wyniku rozumowania dedukcyjnego są nieodparcie prawdziwe i nie można ich zasadnie zakwestionować.
Schematy rozumowania dedukcyjnego, składające się z dwóch przesłanek i wniosku.
Sylogizm składa się z:
1)przesłanki dużej
2) przesłanki mniejszej
3) wniosku / np.
1) Żadne czworonogi nie są ptakami.
2) Wszystkie koty są czworonogami. Zatem:
3) Żadne koty nie są ptakami.
(przyjmijmy na przykład, ze symbolem p oznaczyliśmy jakieś zdanie zawierające twierdzenie o właściwościach pewnego przedmiotu (np. „Ta kulka jest cała czarna”) wtedy sylogizm sprzeczności ma postać: ~ (p ^ ~p) i czyta się jako: „nieprawda, ze moze zachodzić p i nie p jednocześnie”, tj. w przypadku naszej kulki, sylogizm ten głosi trywialne stwierdzenie, ze nie prawda jest, ze kulka moze być cała czarna,
i jednocześnie, nie być cała czarna.
(p V ~p) i czyta się, jako: „ zachodzi p lub nie p”, tj. w przypadku kulki prawda ta brzmiałaby, _e jest ona albo czarna, albo nie czarna.
Dedukcja nie wnosi niczego nowego, co nie byłoby wcześniej wiadome. Jej funkcja jest wydobywanie na światło dzienne (eksplikacja) informacji pozostających wcześniej w ukryciu (implicite). Dedukcja jest ze swej natury niezawodna, indukcja ma pewne prawdopodobieństwo błędu.
Błędy rozumowania sylogistycznego
Przykład? Wszyscy uczeni są dobrze wykształceni. Wszyscy eksperci są dobrze wykształceni.
Wiec: Wszyscy uczeni są ekspertami. Logiczne?