8211

Snem nazwać można stan przeciwstawiony jawie. Pozwala on odpocząć całemu organizmowi po codziennych trudach, a także rozwija wyobraźnię człowieka. Podczas snu człowiek odpręża swoje ciało, a także umysł, którego nie zaprzątają wówczas żadne zmartwienia ani kłopoty. Wiąże się on z zawieszeniem działania świadomości, z jej odpoczynkiem. Podczas snu, człowiek znajduje się niejako w innym świecie, nie powiązanym bezpośrednio z rzeczywistością. Świat snu, pełen tajemnic i niezbadanych zakamarków, bliższy jest metafizyce, stąd też tak często interesowano się snem w utworach literackich.

Romantycy przywiązywali duże znaczenie do wizji i marzeń sennych, widząc w nich nie tylko przejaw życia wewnętrznego jednostki ale także środek porozumienia między światem żywych a obszarem metafizyki - przestrzenią duchów, aniołów, Boga. W balladzie Goethego "Król Olch", tytułowy bohater to władca świata zmarłych, symbol śmierci, postać stojąca u wrót śmierci, za którymi człowiek staje się innym bytem. Widzi go i słyszy chore, majaczące przez sen w gorączce dziecko, które w takim stanie ma naturalną zdolność patrzenia "oczami duszy". Nieczuły na pierwiastki irracjonalne pozostaje jednakże ojciec dziecka - racjonalista, dla którego "mędrca szkiełko i oko" to najdoskonalsze narzędzia poznania. W utworze ukazany został świat żywych i martwych, a bardzo ważną funkcję pełnił sen, który był niejako łącznikiem pomiędzy tymi dwoma obszarami bytu.

Z motywem snu spotykamy się w III części "Dziadów" Adama Mickiewicza. Głównym bohaterem jest tu Konrad - poeta, samotnik, wielki indywidualista przekonany o swej wyjątkowości i sile. Poznajemy go w scenie Prologu rozgrywającej się we śnie - w planie onirycznym. Przestrzeń snu została wprowadzona nie bez powodu, jest przecież według romantycznych wyobrażeń, miejscem kontaktu ze sferą pozaziemską, irracjonalną. Tutaj więc rozgrywa się dramatyczna walka złych i dobrych duchów o duszę Konrada, decyzja jednak należy do niego. W scenie Prologu dokonuje się transformacja bohatera. Więzień zaznacza przemianę z kochanka owładniętego wielką, szaloną namiętnością do kobiety, w "Kochanka ojczyzny", patriotę głęboko przeżywającego tragizm losu własnej ojczyzny. Porażony dramatyczną opowieścią o narodowym cierpieniu zaczyna improwizować. Wygłasza dwa monologi: Małą i Wielką Improwizację. Mała Improwizacja jest wyrazem mocy, siły, potęgi Konrada, które uosabia orli lot. Konrad, Wielka Improwizacja to polemika z Bogiem, następuje ona w stanie osobliwego transu, w którym zanika kontakt z rzeczywistością. Dzięki widzeniom do dramatu wprowadzone zostały czas i przestrzeń religijna oraz metafizyczna. Sny tworzą w dramacie świat bardzo tajemniczy, do którego przenoszą się ludzkie dusze, aby poznać prawdę o sobie, świecie i historii.

Innym utworem w którym akcja rozgrywa się w atmosferze snu są "Sklepy cynamonowe" Bruno Schulza. U autora tego nie znajdujemy wyraźnej fabuły, logicznych związków przyczynowo-skutkowych. Przedmioty pojawiają się i znikają, zmieniają swoją formę. Rzeczywistość została zdeformowana i zniekształcona. W powieści znajdujemy opis spaceru - rodzinnej wyprawy do teatru, w którym okazuje się, że ojciec bohatera zapomniał portfela. Matka wysyła chłopca po owy portfel, przez co jesteśmy świadkami jego nocnej wyprawy i wędrówki przez labirynt miasta. Przestrzenie, które przemierza bohater ulegają odkształceniu w jego wyobraźni. Wirują konstelacje gwiazd, kamienice tworzą zgoła odmienne, dziwaczne konfiguracje, okna wydają się coś szeptać do przechodniów, ulice pulsują życiem, sklepy pachną kadzidłem i "aromatami dalekich krajów". Zarówno miasto jak i główny bohater, zostają w tej opowieści wtłoczeni w jakby inny wymiar czasu i przestrzeni. Można powiedzieć, że czytelnik "Sklepów Cynamonowych" przezywa wraz z bohaterem podróż przez jego wizje i marzenia, a ukazany przez pryzmat wędrówki bohatara świat, sprawia wrażenie nierealności i oniryczności.

Przez sen doświadczyć można wielu pragnień. Można poczuć to, o czym się od dawna marzy, a czego w życiu codziennym nie jesteśmy w stanie odczuć. Świat przedstawiony w utworach literackich, przez pryzmat snu i oniryczności, pozwala bohaterom na spojrzenie oczami duszy, co z pewnością ułatwia poznanie zakamarków ludzkiej psychiki, które są dla nas wielką tajemnicą.