Prace indywidualne

Prowadzący pyta uczestników o konkretne sytuacje, w których zdecydowanie chcieliby dokonać zmian w swoim zachowaniu. Na tym etapie treningu zwykle wiele osób zgłasza się do prac indywidualnych. Przykłady:

• Ala chce się nauczyć odmawiać pożyczania pieniędzy koleżance, która zapomina o oddawaniu długu.

• Adam chce się nauczyć odmawiać, gdy koledzy namawiają go do palenia papierosów i picia piwa.

• Marta chce się nauczyć odmawiania tańca, gdy prosi ją na dyskotece pijany kolega.

• Krysia chce pokonać trudności w zabieraniu głosu w dyskusji w większej grupie osób.

Scenariusz III - 1
Temat: Podstawowe wiadomości na temat asertywności.

Ćwiczenie 1.
1. Nauczyciel wprowadza uczniów w sytuację z życia szkolnego:
Pożyczyłeś koledze książkę. Kolega trzyma ją już 3 miesiące. Chcesz odzyskać swoją własność. Napisz jedno zdania, które wypowiesz do tego kolegi, upominając się o zwrot książki.
2. Uczniowie przedstawiają swoje odpowiedzi na przygotowanych kartkach, a następnie je prezentują.
3. Nauczyciel dokonuje analizy wypowiedzi i wykazuje, że posiadają one różne zabarwienia emocjonalne: złość, uległość, pewność siebie, uprzejmość itp.
Te zabarwienia emocjonalne świadczą o określonym rodzaju Waszego zachowania. Wyróżniamy zachowania: uległe, agresywne i asertywne.
4. Nauczyciel pisze te nazwy na tablicy. Następnie prezentuje i omawia planszę „Model asertywności” (Zał. 1).
5. Uczniowie przypinają swoje kartki pod określonym typem zachowania, utożsamiając się z jego określonym sposobem.

Ćwiczenie 2.
1. Dzielimy klasę na 3 grupy, zgodnie ze wskazanymi przez uczniów typami zachowań (w przypadku braku danego typu zachowania, rolę brakującej grupy przejmuje nauczyciel).
2. Uczniowie w grupach zastanawiają się, dlaczego zachowujemy się agresywnie, asertywnie, ulegle. Spostrzeżenia prezentuje wybrany przez grupę lider. Są one również umieszczone w pierwszej części przygotowanej tabeli (Zał. 2).
3. Nauczyciel uzupełnia wypowiedzi uczniów o nie wymienione przyczyny konkretnych zachowań (pomoc dla nauczyciela - Zał. 3).
4. Teraz grupa uzupełnia drugą część tabeli (Zał. 2) spostrzeżeniami na temat: co ryzykujemy przyjmując określony typ zachowania? Liderzy prezentują efekty pracy grupy. Nauczyciel uzupełnia ich wypowiedzi.
5. Swobodne wypowiedzi uczniów na temat: Które zachowanie, według Was, jest zachowaniem najlepszym, najbardziej skutecznym i właściwym?

Scenariusz III - 2.
Temat: Uświadomienie sobie własnych praw asertywnych.

Ćwiczenie 1.
Zgadnij, o kogo chodzi?
Jedna z osób staje plecami do pozostałych, a ktoś inny (wyznaczony przez nauczyciela) opisuje jednego z uczestników grupy sześcioma krótkimi zdaniami. Ważne jest, aby opis dawał pozytywny obraz tej osoby (pomijamy ubranie) - cechy charakteru, osiągnięcia, uzdolnienia.
Osoba stojąca tyłem musi zgadnąć, o kogo chodzi. Kiedy zgadnie - wybiera następną osobę, która ma się odwrócić. Jeśli nie zgadnie - następną osobę wskazuje nauczyciel.

Ćwiczenie 2.
Uczniowie wspólnie ustalają zakres spraw, za które są odpowiedzialni, np. wyniki w nauce, porządek w pokoju, zdrowie, własny rozwój, jakość kontaktów z przyjaciółmi. Dzielą się na tyle grup, ile zakresów odpowiedzialności wyodrębnili. Każda grupa na arkuszu papieru wypisuje zdanie:
„Skoro jestem odpowiedzialny za ... mam prawo do ...”
Uczniowie wymieniają swoje prawa związane z określonym zakresem, np. „Skoro jestem odpowiedzialny za porządek w swoim pokoju, mam prawo decydować - kiedy będę sprzątał, w jaki sposób ułożę rzeczy, jaką kolejność czynności przyjmę.”
Grupy prezentują wyniki swojej pracy, pozostali uczestnicy komentują i uzupełniają listy praw.
Następnie prowadzący zawiesza planszę „Twoje prawa asertywne” (Zał. 4); uczniowie porównują ją z własnymi listami praw.

Warto zadać uczniom pytania:
- Czy i jaki widzicie związek między zakresem odpowiedzialności, a zakresem wynikających z niej praw?
- Czy mieliście świadomość własnych praw? W jaki sposób do tej pory domagaliście się ich respektowania? Czy metody te były skuteczne?
- Czy potraficie podać sytuacje z przeszłości, kiedy Wasze prawa były respektowane i kiedy były łamane? Co odczuwaliście w tych sytuacjach?
- Czy zdarzało Wam się łamać prawa innych osób? W jaki sposób?
- Czy chcielibyście nauczyć się sposobów bardziej skutecznej obrony własnych praw i szanowania praw innych ludzi?

Scenariusz III - 3.
Ćwiczenie 1.
Nauczyciel wskazuje osobę, od której zaczyna się zabawa. Pierwsza osoba pokazuje jakiś ruch, np. ukłon, druga osoba pokazuje ten ruch i dodaje swój, np. ręka w górę. Trzecia osoba musi więc pokazać: ukłon - ręka - swój ruch. Odpada z gry ta osoba, która nie wykona wszystkich ruchów w określonej kolejności. Zabawa jednak nie ulega przerwaniu, lecz jest prowadzona dalej. Kończy się dopiero wtedy, gdy zostaje jeden uczestnik - zwycięzca.

Ćwiczenie 2.
„To mi przeszkadza”.
Pomoce: Scenariusze sytuacji społecznych do ćwiczeń zachowań asertywnych. Przykładowe sytuacje:
1. Czytasz książkę w czytelni. Obok dwie osoby głośno rozmawiają się, śmieją się, przeszkadzają ci.
2. Podczas rozmowy twój kolega poklepuje cię po ramieniu. Denerwuje cię takie zachowanie.
3. Jesteś bardzo głodny, stoisz w długiej kolejce w szkolnej stołówce. Nagle ktoś wchodzi przed ciebie.
Przebieg ćwiczenia: Uczestnicy zostają podzieleni na 3 grupy. Każda z grup otrzymuje do analizy jedną ze scenek i przygotowuje jej prezentację.
Po przedstawieniu scenek - uczniowie klasyfikują przedstawione zachowania do jednej trzech kategorii: zachowania uległe, zachowania agresywne, zachowania służące obronie własnych praw bez używania agresji.
Prowadzący tłumaczy pojęcie „asertywność” jako umiejętność obrony własnych interesów w kontaktach z innymi ludźmi bez naruszania ich praw. Jednocześnie przypomina, że przysługuje nam prawo do zachowań nieasertywnych. Istnieje wiele sytuacji, w których w imię wyznawanych wartości bądź uczuć żywionych do bliskich osób, świadomie rezygnujemy z własnych interesów na rzecz potrzeb innych ludzi.
Warto zwrócić uwagę na następujące zagadnienia:
- Po czym rozpoznajemy zachowania agresywne, uległe i asertywne?
- Jak uczniowie czuli się, zachowując się asertywnie, a jak zachowując się nieasertywnie?
- Jakie korzyści daje zachowanie się w sposób asertywny?

Scenariusz III - 4.
Ćwiczenie 1.
Uczniowie przypominają sobie jedną sytuację, w jakiej ostatnio ktoś poprosił ich o przysługę, a oni zgodzili się, choć nie mieli na to ochoty.
Każdy dzieli kartkę na 4 części. W pierwszej krótko opisuje sytuację, w drugiej - co zyskał dzięki temu, że nie odmówił prośbie, w trzeciej - co stracił, w czwartej - co by się stało, gdyby w poszczególnych sytuacjach odmówił spełnienia prośby.
Uczestnicy najpierw indywidualnie, a potem w grupach analizują swoje bilanse „zysków i strat”; zastanawiają się czy słusznie postąpili, jak zachowaliby się teraz, gdyby te sytuacje się powtórzyły.
Na forum grupy uczniowie wypowiadają się:
- Czy w analizowanych sytuacjach zachowaliby się tak samo, czy inaczej, gdyby mieli możliwość cofnięcia czasu?
- Czy zawsze warto mówić „tak” odpowiadając na prośby innych osób; w jakich sytuacjach lepiej mówić „nie” - dlaczego?
- Czy mają trudności z odmawianiem prośbom innych ludzi; w jakich sytuacjach i komu najtrudniej im odmówić?

Ćwiczenie 2.
„Odmowa asertywna”.
Ochotnicy mają do odegrania scenkę, w której prezentują model odmowy asertywnej: Kolega prosi cię, żebyś poszedł z nim do kina. Ty obiecałeś spędzić to popołudnie z rodziną.
Jeśli ochotnicy zachowają się niewłaściwie, nauczyciel sam prezentuje prawidłowe zachowanie asertywne.
Wskazówka dla nauczyciela:
Zachowanie asertywne: „Nie, dziękuję! Mam inne plany na dzisiejsze popołudnie. Umówmy się na jutro!”

Uwaga!
Scenek tego rodzaju może być kilka w czasie jednych zajęć, aby uczniowie nabyli umiejętności asertywnej odmowy. Za każdym jednak razem scenki powinny odgrywać inne osoby.
Przykładowe tematy scenek:
- Zwrot pożyczonej książki
- Zapalenie papierosa
- Wagary.

Scenariusz III - 5.
Ćwiczenie 1.
„Kto rozpoczyna zabawę?”

Jeden uczeń - obserwator wychodzi na korytarz, pozostali zostają w kole. Ustalamy - kto rozpoczyna ruch. Obserwator wchodzi do klasy. Wyznaczona osoba wykonuje jakiś ruch tak, aby nie zauważył tego obserwator. Pozostali naśladują ruch wyznaczonej osoby. Zadaniem obserwatora jest odgadnąć, która osoba rozpoczęła zabawę.

Ćwiczenie 2.
„Kiedy ktoś mówi - nie”.

Każdy z uczniów opisuje na kartce jedną sytuację, w której spotkał się z odmową i pisze pod spodem:
- Co wtedy czułem?
- Jak się zachowałem?
- Co powiedziałem?
Na forum grupy wszyscy uczniowie kolejno prezentują swoje sytuacje i opisane przez siebie reakcje.
Grupa analizuje - jaki rodzaj zachowania miał miejsce w określonej sytuacji oraz proponuje swoje zachowania. Na zakończenie uczniowie wypowiadają się na temat: Czy mamy prawo odmówić, jeśli nie mamy na cos czasu, ochoty i czy takie samo prawo mają inne osoby wobec nas?

Załącznik 2

Podstawowe wiadomości o asertywności.

Dlaczego zachowujemy się agresywnie?	Co ryzykujemy?
Dlaczego zachowujemy się ulegle?	Co ryzykujemy?
Dlaczego zachowujemy się asertywnie?	Co ryzykujemy?

Załącznik 3

Dlaczego zachowujemy się agresywnie? - Boimy się, że nie dostaniemy tego, co chcemy; - Nie wierzymy w samych siebie; - Wcześniej okazywało się to skuteczne; - Chcemy zwrócić na siebie uwagę; - Chcemy zademonstrować swoją władzę; - Chcemy wyładować swoją złość (będącą często wynikiem nierealnych oczekiwań); - Chcemy manipulować innymi.	Co ryzykujemy? - Konflikty w stosunkach z innymi ludźmi (czują się zagrożeni); - Utratę szacunku dla samego siebie; - Utratę szacunku dla innych; - Nie będziemy lubiani; - Poważny stres; - Dojdzie do przemocy; - Rezultaty przeciwne do zamierzonych.
Dlaczego zachowujemy się ulegle? - Boimy się utraty aprobaty ze strony innych; - Boimy się reakcji innych; - Uważamy, że jest to właściwe, grzeczne zachowanie; - Chcemy uniknąć konfliktów; - Chcemy manipulować innymi.	Co ryzykujemy? - Utratę poczucia własnej wartości; - Poczucie krzywdy, złość, frustrację; - Zachęcanie innych do dominacji; - Wybuch agresji spowodowany kumulacją uczuć.
Dlaczego zachowujemy się asertywnie? - Jesteśmy zadowoleni z siebie i z innych; - Mamy szacunek dla siebie i innych; - Pomaga nam to w osiągnięciu celów i realizacji naszych potrzeb; - Dzięki temu mniej ranimy innych; - Dzięki temu rośnie wiara w siebie; - Daje to poczucie kontroli nad własnym życiem; - Jesteśmy uczciwi w stosunku do samych siebie	Co ryzykujemy? - Będziemy nie lubiani za to, że wyrażamy swoje odczucia; - Etykietę człowieka idącego przez życie przebojem; - Zmiany w naszych relacjach z innymi.

Załącznik 4

Twoje prawa asertywne:
Jako człowiek masz prawo:

1. Sam ustalać swoje cele i samodzielnie podejmować decyzje.
2. Być traktowanym z szacunkiem.
3. Mieć i wyrażać własne opinie i odczucia.
4. Odpowiadać „nie” na prośby.
5. Prosić o różne rzeczy.
6. Popełniać błędy.
7. Zachowywać się asertywnie.
8. NIE zachowywać się asertywnie.
9. Zmieniać zdanie.
10. Zastanawiać się.

---